Bang voor onszelf

Angst

Soldaat van de Zwitserse wacht Nu weten we allang dat angst een slechte raadgever is. Eigenlijk is er nog nooit iets goeds voortgekomen uit gedrag dat gebaseerd is op angst, tenminste als het gaat om iets doen wat mogelijk voordelen voor jezelf kan opleveren. Uit angst een verzekering afsluiten kan geen kwaad. Uit angst aangifte doen bij de politie zal ook geen gevolgen hebben. Maar uit angst geen aangifte doen bij de politie levert vaak wel negatieve gevolgen op. Ook uit angst voor je slechte kanten niet naar jezelf kijken is niet de beste aanpak om ze kwijt te raken. De kans dat je iets kwijt raakt door er niet naar te kijken is namelijk niet erg groot.

◇ Index

Onszelf

In de psychologie is naar jezelf kijken een belangrijke activiteit. Van de big five persoonlijkheidskenmerken tot en met de Myers-Briggs type indicator het zijn allemaal manieren om jezelf te bekijken. Waarbij het doel van de psychologische persoonlijkheidsmodellen slechts bedoeld is om vaststellen wat voor persoon je bent. Met als bijkomend voordeel voor bijvoorbeeld werkgevers, dat ze weten voor welk soort werk je geschikt bent. Zo wordt het model van Myers en Briggs en van John L. Hollandveel gebruikt door werkgevers. Voor therapeuten is het bijvoorbeeld handig om te weten, zodat ze de best passende therapie Stetoscoop kunnen kiezen.

Maar ook bijvoorbeeld het benoemen van de kwalijke kanten van onze persoonlijkheid is typisch iets van psychologen. Natuurlijk in de hoop dat ze met wat therapie ons kunnen helpen om die negatieve kwaliteiten te veranderen of te laten verdwijnen.

Verder hebben we natuurlijk ook nog zoiets als dag dagelijkse persoonlijkheidsmodellen, vaak gebaseerd op onze persoonlijke ervaringen met anderen en wat anderen van ons zeggen. Dan krijg je termen als: ‘ouwe zeur’, ‘snelle jonge’, ‘slimmerd’, ‘niet al te snugger’ of ‘lievertje’. Vaak zijn deze beschrijvingen erg beperkt, omdat hun betrouwbaarheid niet bepaald wordt door een grondige analyse van de ander, maar door een soort algehele consensus onder alle gebruikers. Waarbij het gevaar bestaat dat er sprake is van eerste indrukken, wishfull thinking en zichzelf realiserende verwachtingen.

Bij al deze persoonlijkheidsmodellen speelt echter één belangrijke inlvoed mee: “We proberen onze angst onder controle te krijgen.” Waarbij we vaker bang zijn voor onszelf en onze eigen gebreken, dan voor de ander die we denken te leren kennen door zijn persoonlijkheidsmodel.

◇ Index

Bang voor iets

Waarom zou je van iemand willen weten wat zijn persoonlijkheid is, als dat niet is omdat je eigenlijk bang bent dat iemand met de verkeerde persoonlijkheid fouten gaat maken in zijn werk. Natuurlijk zeg je dan dat je het doet om te voorkomen dat iemand ongelukkig wordt in zijn werk en dat er gevaarlijke situaties ontstaan. Of je zegt dat je zo snel mogelijk voordeel wilt beleven aan de inzet van de ander, want dat is ook een gerechtvaardigd motief. Maar als dat je doelen zijn, dan zou je er wel voor zorgen dat mensen zo opgeleid worden dat ze zelf kunnen beslissen welk werk ze wel en niet kunnen. Dan zou je mensen als je ze eenmaal hebt aangenomen niet blijven promoveren tot het moment dat ze niet meer functioneren, maar tussendoor steeds controleren of hun persoonlijkheid wel bij de functie past. Je zou voortdurend bezig zijn met ervoor te zorgen dat de ander zelf de kennis en vaardigheden heeft om juiste keuzes te maken en dat jij weet waar hij geschikt voor is.

◇ Index

Of iets anders

Of ben je bang dat iemand met de verkeerde persoonlijkheid je pijn zal doen. Hoewel dat weinig zin heeft, omdat de meeste sociopaten precies weten wat er van hun verwacht wordt om te voorkomen dat mensen hun doelen ontdekken. Misschien ben je dan bang dat jij een Voetgangers op zebrapad persoonlijkheid hebt die mensen pijn wil doen. Maar wat kun je dan met die kennis, hulp zoeken bij een therapeut, zodat je ontdekt wanneer je mensen pijn wilt doen. Helaas werken de persoonlijkheidsmodellen nog niet op die manier. Dus het enige wat je leert is dat je ondernemend bent of introvert of nauwkeurig of gevoelig. Of is er soms de angst dat de persoonskenmerken die anderen op jou projecteren kloppen en dat je niet al te snugger bent of een ouwe zeur, of dat lievertje dat iedereen te vriend wil houden. Wie zal het zeggen, maar wat zeker is, is dat je het niet altijd en niet overal bent.

◇ Index

Weten

Dus waarom willen we dan weten wat onze persoonlijkheidskenmerken zijn. Het is niet alsof we dan vervolgens weten hoe we die persoonlijkheidskenmerken vervolgens als instrumenten kunnen gebruiken. Meestal blijken we in verschillende situaties ook verschillende combinaties van elementen van onze persoonlijkheid in te zetten. De ene keer zijn we extraverter en een andere keer introverter. Dus onze persoonlijke psychische structuur kennen is vaak ook nog eens niet erg betrouwbaar. Misschien zelfs wel een hindernis om onszelf echt te leren kennen.

◇ Index

Kennis over onszelf

Wat hopen we dan gerust te stellen met die kennis over onszelf, want dat is vaak een van de redenen waarom wij kennis zoeken. Een reden is om ons voor te bereiden op onze toekomst, een andere reden is om onze angsten te beheersen. Aangezien we zelf niet zoveel kunnen met de wetenschap over onze persoonlijkheidskenmerken, is de belangrijkste reden dat we willen weten waaruit we psychisch zijn opgebouwd onze angst voor onszelf. De angst dat we tot enge dingen instaat zijn. Ben ik misschien instaat tot een leven als misdadiger. De angst dat we misschien antisociaal of asociaal zijn. De angst dat we niet zijn wie we denken te zijn. Dat is wat we willen weten als we persoonlijkheidstests doen en afnemen. Zijn we braverikken of stouterikken. Laten we over ons heen lopen of vinden we dat het doel de middelen heiligt. We willen de bevestiging dat we niet bang voor onszelf hoeven te zijn, maar dat we voldoen aan de normen van onze tijd. Zijn we zo’n gewaardeerde ondernemende extravert of zijn we een introverte nauwkeurige analyticus. Zijn we wat anderen van ons verwachten, dat is wat die tests ons moeten vertellen en niets anders. Want als het dat niet was, dan zouden we ons niet afvragen wie we zijn en hopen dat we iets anders zijn, maar we zouden ons afvragen wat we vandaag hebben geleerd en ervaren. We zijn dus gewoon bang voor onszelf en hopen dat anderen ons gerust kunnen stellen dat we niet zijn wie we denken te zijn, zodat we niet bang voor onszelf hoeven te zijn.

Ik kan het natuurlijk ook anders stellen. We twijfelen voortdurend over onszelf en wat we doen, maar vreemd genoeg twijfelen we nooit over wat anderen over ons zeggen, maar bovenal twijfelen we nooit over onze twijfel. Maar ja, twijfel is een uiting van angst die we niet onder ogen willen zien.

◇ Index