Doorbraken in Alzheimer onderzoek deel 1

Inleiding

Op dit moment zijn er wereldwijd ongeveer 37 miljoen mensen dement, meestal ten gevolge van de ziekte van Alzheimer.

Het World Alzheimer Report 2010 schetst daarbij nog eens het scenario dat er over 40 jaar een half miljoen Nederlanders dement zullen zijn.

Volgens Philip Scheltens, hoogleraar neurologie en initiator van het Alzheimercentrum (VU Amsterdam) is deze inschatting zelfs veels te laag en heeft straks 1 op de 25 Nederlanders Alzheimer. Hoog tijd voor actie!

Onderzoek, feiten en veronderstellingen

Omdat de cijfers zo verontrustend zijn en de gevolgen voor de samenleving zo verstrekkend, wordt er enorm veel onderzoek gedaan naar deze toekomstige wereldwijde epidemie. De opvang en verzorging van Alzheimerpatiënten in verpleeg- en verzorgingshuizen zal de druk op de gezondheidszorg enorm verhogen terwijl de beroepsbevolking die de kosten daarvoor moet dragen steeds kleiner wordt.
Er is nog veel onbekend over het ontstaan van de ziekte van Alzheimer en over wat voor voorzorgsmaatregelen we kunnen treffen om het toekomstige aantal patiënten omlaag te brengen.

Er is o.a. bekend dat er een link bestaat tussen hart- en vaatziekten en dementie en onderzoekers bekijken dan ook het verband tussen dementie en overgewicht en cholesterolverlagende middelen. Maar ook genetische factoren kunnen een rol spelen. Zie ook het artikel Dementie, de belangrijkste risicofactoren.

De tientallen onderzoeken naar dementie die in Nederland gedaan worden zorgen hopelijk mede voor belangrijke doorbraken op weg naar het mogelijk voorkomen en behandelen van de ziekte van Alzheimer.

Belangrijke spelers op dit gebied zijn:

  • het Alzheimer Centrum Nijmegen (ACN), een kenniscentrum gewijd aan wetenschappelijk onderzoek en patiëntenzorg,
  • het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen waaronder ook de Nederlandse Hersenbank valt
  • Het Alzheimercentrum VUmcAmsterdam

Zo vroeg mogelijk een diagnose stellen

Het zou natuurlijk het mooiste zijn wanneer we de ziekte van Alzheimer zouden kunnen vaststellen voordat er symptomen optreden. Op die manier zouden we in de toekomst de ziekte kunnen behandelen voordat er onherstelbare en onomkeerbare hersenschade ontstaan is en er reeds sprake is van mentale aftakeling.

Ondanks het feit dat er nog geen behandelingen bestaan om de ziekte te genezen, bestaan er wel medicijnen om het ziekteverloop te stabiliseren en eventueel te vertragen. Een zo vroeg mogelijke diagnose zou de levenskwaliteit van een patiënt dan ook bijzonder sterk kunnen verbeteren. Andere voordelen van vroegtijdige diagnose zijn te vinden in het artikel Behandeling van de ziekte van Alzheimer.
Momenteel wordt de ziekte van Alzheimer gediagnosticeerd aan de hand van de symptomen en diverse neuropsychologische tests, eventueel aangevuld met een MRI-scan. De enige echte manier om de ziekte van Alzheimer met zekerheid vast te stellen is microscopisch onderzoek van hersenweefsel, hetgeen alleen na overlijden uitgevoerd kan worden.

Maar onderzoek naar het detecteren van biomarkers (afkorting voor biologische markers) voor Alzheimer blijkt zeer succesvol. Biomarkers zijn moleculen (vaak eiwitten) of substanties die als indicator met een voorspellende waarde fungeren voor een bepaalde ziekte of ziekteproces.

Om als betrouwbaar beschouwd te kunnen worden moeten biomarkers gevalideerd zijn. Validatie wil zeggen dat de betrouwbaarheid als voorspellende indicator bevestigd is door meerdere studies bij grote groepen mensen. Als voorbeeld: een hoog cholesterol is een gevalideerde biomarker voor hart- en vaatziekten, en het meten van het cholesterolgehalte in het bloed is een wereldwijd geaccepteerde en uitgevoerde test om een preventieve behandeling voor hartaandoeningen in te stellen.

Bij Alzheimer gaat het onder andere om veranderingen in de hersenen zichtbaar op PET scans, om eiwitten die in de huid of in het hersenvocht te vinden zijn en om mutaties van bepaalde genen.

Geen van de biomarkers voor Alzheimer is tot op heden gevalideerd maar hieronder vind je de meest veelbelovende kandidaten:

1) Hersenfotografie door middel van PET (Positron Emissie Tomografie)

2) Huidtest

3) Oogtest

4) De Hersenvocht test d.m.v. een ruggeprik

5) Genetische test

1. Hersenfotografie door middel van de PET techniek met PIB

“Neuro-imaging”, “brain imaging” oftewel hersenfotografie door middel van hersenscans is één van de meest hoopgevende domeinen binnen het onderzoeksgebied naar vroege diagnostisering bij levende patiënten. Wanneer men bij dementerenden bij een hersenscan door middel van MRI (magnetic resonance imaging) veranderingen in de hersenstructuur aan treft, en dan met name het krimpen van de hersenen is dit mede een aanwijzing voor de ziekte van Alzheimer. Er is dan echter al een belangrijk verlies van hersenweefsel.

Door middel van hersenscans met PET (positron emissie tomografie), die stofwisselingsprocessen in het lichaam zichtbaar maken, kunnen we een veel vroegere diagnose stellen van de ziekte van Alzheimer.

1) Met de radioactieve tracer FDG, een glucose-achtige stofje, kunnen we een foto maken van het basale hersenmetabolisme. Glucose is de enige brandstof voor de hersenen en bij mensen met Alzheimer is dat metabolisme in meerdere hersengebieden verstoord en deze verminderde activiteit is zichtbaar op de FDG PET scan.

2) Een belangrijke nieuwe doorbraak in 2004 was de ontdekking van een nieuwe radioactieve tracer, PIB (Pittsburgh Compound B).

Bij Alzheimer ontstaan er ophopingen van beta-amyloïd, eiwitplaques of seniele plaques, in de hersenen.

Voorheen konden deze eiwitophopingen alleen maar gevonden worden na de dood van een patiënt. Via de tracer PIB, die zich aan beta-amyloïd bindt, kunnen de seniele plaques nu met een PET scan zichtbaar gemaakt worden.

«Voor het vervolg van dit artikel (de huidtest, oogtest, hersenvocht test en genetische tests) verwijzen we je door naar het artikel Doorbraken in Alzheimer onderzoek deel 2.»

Links

⇒Links naar andere artikelen over Alzheimer en dementie:

⇒Links naar de wetenschappelijke onderzoekcentra:

⇒Links naar de non-profit en patiëntenorganisaties:

  • www.alzheimer-nederland.nl : Alzheimer Nederland is een patientenbelangenorganisatie maar fungeert ook als fondsenwerver. Ze komen op voor de belangen van mensen met dementie. Met geld dat ze inzamelen subsidiëren ze wetenschappelijk onderzoek, voorlichting, ondersteuning en belangenbehartiging.
  • www.alzheimer.nl : Dit is een Nederlandse non-profit organisatie die onderzoek naar oorzaken en behandelmethoden van de ziekte van Alzheimer subsidieert.
  • www.alzheimerliga.be : Deze liga is het Belgische aanspreekpunt voor personen met dementie, mantelzorgers en familiegroepen.
  • www.innovatiekringdementie.nl: Een website met tips en informatie om de kwaliteit van leven voor mantelzorgers en Alzheimer patiënten te waarborgen.
  • www.alz.org : The Alzheimer's Association is een toonaangevende Amerikaanse vrijwilligersorganisatie en volgens eigen zeggen de grootste privé, non-profit fondsenverstrekker aan Alzheimer onderzoek.