Hanlons razor, wat kun je ermee

Oorsprong

Het is niet duidelijk waar de volgende zin vandaan komt: “Gebruik kwade opzet niet als verklaring, als domheid een afdoende verklaring is.” Overigens kent deze uitspraak heel veel verschillende versies: “Schrijf nooit aan boze opzet toe, wat afdoende wordt verklaard door domheid.” In het Engels is dat dan: “Never attribute to malice that which can be adequately explained by stupidity.” Meestal wordt dit gezegde Hanlons razor of in het Nederlands Hanlons scheermes genoemd.

⤓ Index

Bruikbaarheid

Nu is dit gezegde dat je niet overal kwade opzet achter moet zien waar domheid ook de oorzaak kan zijn, wel een goed advies. Het geeft je namelijk een stuk rust. Als het meeste wat er verkeerd gaat domheid is, dan hoef je niet voortdurend bezig te zijn met het controleren van je omgeving op mensen die je proberen dwars te zitten. Helaas betekent dit gezegde niet, dat alles wat te verklaren is met domheid geen kwade opzet is. De uitspraak heeft dus ook maar een beperkte bruikbaarheid. Je kunt het als waarschuwing gebruiken om op te letten, dat je niet negatief denkt over je medemens. Maar als je het combineert met het scheermes van Ockham, dan kom je misschien een heel eind verder als je iets probeert te verklaren. Het scheermes van Ockham stelt in zekere zin, dat je een verklaring niet ingewikkelder moet maken dan nodig is. Maar wel met deze aanvulling, dat de eenvoudigste verklaring nog niet de juiste hoeft te zijn.

Als je deze gedachte toepast op het scheermes van Hanlon , dan moet je dus eigenlijk stellen dat er tussen kwade opzet en domheid nog heel veel andere verklaringen te vinden zijn voor gedrag dat je waarneemt of waar je het slachtoffer van bent.

⤓ Index

Toepassing

Als je vervolgens het scheermes van Hanlon toepast op allerlei samenzweringstheorieën dan kun je alleen maar de conclusie trekken, dat de meeste samenzweringstheorieën voortkomen uit domheid. Niet omdat de persoon die de theorie bedacht dom is, je moet namelijk nog behoorlijk intelligent zijn om een ingewikkelde samenzweringstheorie op te zetten. Nee, de samenzweringstheorie is dom, omdat hij niet uitgaat van alle benodigde feiten. De theorie versimpelt de wereld dusdanig, dat ze de werkelijkheid geweld aandoet.

⤓ Index

Illuminati

Zo heb je bijvoorbeeld de samenzweringstheorie over de illuminati, bekend geworden uit het verfilmde boek van Dan Brown: Angels and Demons. In zijn meeste simpele vorm gesteld, zegt deze theorie dat een klein groepje mensen de macht over alle mensen wil vergaren, door politici te manipuleren. Ze doen het omdat ze van macht houden. Het idee van deze theorie is op het eerste oog geloofwaardig, zeker als je niet goed bekend bent met hoe mensen in elkaar zitten. Maar ook als je graag de oorzaak van je problemen buiten jezelf legt. Vandaar ook dat het vaak

Samenzwering

mannen zijn die deze theorie van de Illuminati verkondigen. Verder gaat de theorie voorbij aan het probleem van de verdeling van macht binnen organisaties, zowel bij winstgerichte als non-profit en overheidsorganisaties. Een vierde reden waarom deze theorie te vergezocht is, heeft te maken met de omvang van de groep die nodig is om het gewenste doel te realiseren en het effect van omvang op het realiseren van het doel van een groep.

⤓ Index

Mensen

De eerste reden dat een samenzweringstheorie waarin mensen totale macht vergaren niet klopt heeft te maken met de menselijke toestand. Mensen maken fouten, dat blijkt wel uit een spreekwoord als: “Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel.” Zo’n spreekwoord zou nooit ontstaan zijn, als leugens nooit ontdekt werden. Het probleem is namelijk dat het moeilijker is om een leugen te onthouden, dan de waarheid. Maar het blijkt ook uit de wet van Murphy: “If any thing can go wrong, it will.” Dus hoe de Illuminatie ook hun best zouden doen, naarmate ze langer bezig zijn met het realiseren van hun plan, hoe groter de kans wordt dat hij bekend wordt. Vandaar ook dat succesvolle bedrijven altijd duidelijk zijn over hun doelen. Microsoft stelde gewoon: “Op ieder bureau een computer met Microsoft software” als doel. Toyota wilde gewoon jarenlang de beste auto ter wereld maken. Het ging mis toen ze besloten om de grootste autofabrikant ter wereld te worden. Maar ook dat zeiden ze gewoon in het openbaar.

Het is dus onmogelijk om met mensen te werken en je plannen geheim te houden, kijk maar naar het succes van Wikileaks of de bouwfraude zaak.

⤓ Index

Buiten jezelf

Wat zo’n samenzweringstheorie wel duideiljk maakt is dat mensen de oorzaak voor hun problemen graag buiten zichzelf zoeken. Als er een groep mensen is die uit is op de macht, die intelligenter en slimmer en rijker zijn dan ik, dan is het toch logisch dat het me niet lukt om mijn doelen te realiseren. Want, is dan de volgende gedachte die dit mislukken verklaart, mijn doelen doorkruisen natuurlijk de doelen van de Illuminati, narcisme en grootheidswaan gaan nu eenmaal samen met het gevoel dat de oorzaak voor problemen in je leven buiten jezelf ligt. Wat dan weer wel vreemd is, is dat het vaker mannen zijn dan vrouwen die last hebben van narcisme en denken dat er een samenzwering tegen hun is opgezet.

⤓ Index

Macht binnen organisaties

De theorie over de Illuminatie is een mooi voorbeeld van hoe makkelijk het is om op basis van onbekendheid met een systeem een verklaring te bedenken die het systeem behandeld als een black box. Als je enigzins bekend bent met de machtsverdeling binnen de overheid, en dan is de overheid in dit geval de combinatie van Staten Generaal, Regering en ambtenarij, dan weet je dat politici de laatsten zijn die je moet proberen te manipuleren. Zeker in Nederland heerst er eigenlijk al een behoorlijke tijd een soort consensus cultuur binnen politieke partijen. Naast die consensus cultuur zijn de meeste politieke partijen meritocratisch ingesteld, met een behoorlijke dosis wederzijds argwaan en wantrouwen tussen de leden. Anders gezegd, je loopt als

J.P. Balkenende

Nederlandse machthebber meer kans gemanipuleerd te worden door collega’s uit je eigen partij, dan door externe partijen.

Maar dat is nog niet alles. Omdat de succesvolle politici elkaar veel te goed begrijpen, ze hebben tenslotte allemaal een vergelijkbare houding en motivatie, zou het iedere politicus van enig niveau meteen opvallen als een minister uit de pas ging lopen. Waarbij politici het scheermes van Hanlon altijd omkeren: “Schrijf niet aan domheid toe, wat door opzet verklaard kan worden.”

Tot slot heb je dan nog het feit dat de uitvoerders in de overheid, de ambtenaren, de werkelijke macht bezitten. Dus als zij het niet eens zijn met plannen van een minister, dan zullen ze allerlei informatie aandragen die de minister moet duidelijk maken dat zijn plannen niet kunnen, niet snel uitgevoerd kunnen worden of veel te veel tijd gaan kosten of te kostbaar zijn of dat er geen geld voor is. Mocht dat niet werken, dan kunnen ze informatie lekken naar andere partijen in de tweede kamer, die vervolgens met vragen en interpelaties die minister en zijn partijleden op andere ideeën kunnen brengen. Mocht dat niet werken dan heb je nog altijd de pers die met alle plezier informatie zal publiceren om te laten zien dat een minister niet weet waar hij mee bezig is.

⤓ Index

Groep

Een vierde reden waarom die samenzweringstheorie over de Illuminati niet klopt is de omvang van de groep mensen die je moet inzetten om het doel van totale macht te realiseren. Dat vraagt om problemen een grote groep mensen inzetten zonder dat ze weten waarvoor ze het doen. Er komen er gegarandeerd een paar naar boven drijven die hetzelfde willen. Andere leden van de groep lijken op het eerste oog geweldige helpers, maar als ze eenmaal binnen zijn lijken ze alleen maar bezig met het ophouden van hun imago. Verder is de kans groot dat één van je leden zijn mond voorbij praat tegenover iemand waarmee hij een vertrouwensrelatie heeft opgebouwd. Hoe groter de groep hoe meer kans je loopt dat veel mensen hun mond voorbij praten.

⤓ Index

Conclusie

Aan of uit

Het scheermes van Hanlon in combinatie met dat van Ockham is dus een handige manier om voor jezelf te ontdekken of een theorie bruikbaar is of niet. Is het domheid of opzet of zelfs kwade opzet. Is de theorie te simpel of complex genoeg om de werkelijkheid te verklaren. Als je dat voor ogen houdt, dan kun je waarschijnlijk voor de meeste theorieën en zeker samenzweringstheorieën de oorzaak redelijk verklaren. In de meeste gevallen is het de domheid van de mens die beter verklaart wat er gebeurd, dan een ingewikkelde theorie. Helemaal als je bedenkt dat de meeste mensen denken dat ze de intelligentie bezitten om geen domme dingen te doen. Terwijl we allemaal van onszelf weten dat we regelmatig domme dingen doen, waar we achteraf spijt van hebben. Bijvoorbeeld geloven dat er een stel gekken bestaat dat probeert om binnen één generatie de volledige macht over de mensheid te verkrijgen.