Het kader van de situatie bepalen
Framing ook wel kaderen in het Nederlands
In een aflevering van Boston Legal zegt Denny Crane tegen zijn “zoon” Donny Crane, dat hij nooit zijn tegenstander het kader moet laten bepalen. In het Engels heet dat dan “framing” wat betekent dat je bepaalde beelden aanbiedt, waardoor mensen op een bepaalde manier over de situatie gaan denken. Framing lijkt in die zin op wat fotografen doen. Door een bepaald element uit de werkelijkheid binnen het kader van een foto te plaatsen bepalen ze hoe dat element gezien wordt. In het geval van fotografie gebeurt dat door te bepalen hoeveel de kijker kan zien en de belichting van het voorwerp en het gebruik van zwart/wit of kleur. Maar waar bij fotografie framing een zinvolle techniek is, is het in de sociale omgang een vorm van manipulatie ten voordele van de eigen belangen. Framing wordt namelijk zelden in het voordeel van de toehoorder gedaan.
Kaders gebruiken
Goed bezien is er niets op tegen om te werken met kaders. Het menselijke brein past deze techniek zelf voortdurend toe om de wereld hanteerbaar te maken. Zo zorgt ons bewustzijn bijvoorbeeld voor een kader afhankelijk van de situatie waarin we ons bevinden. In ongevaarlijke situaties zorgt ons bewustzijn ervoor dat we met zoveel mogelijk zintuigen werken. Dan nemen we bijvoorbeeld zowel waar me onze ogen, oren en neus en soms zelfs ook met onze tast. In bedreigende situaties zorgt ons bewustzijn er echter voor dat het zintuig dat op dat moment voor de meeste informatie kan zorgen het kader vormt. Kijk maar eens naar de volgende voorbeelden.
|
1. Tast |
a. |
Je trapt op iets dat puntig aanvoelt. Je eerste reactie is je voet op tillen en weg te stappen van de plek die prikt. Als je pijn voelt na het wegstappen, kijk je of je kunt zien of er iets in je schoen of voet steekt, als je niets ziet voel je of je iets kunt voelen zitten in je voet. Vervolgens kijk je naar de plek waar je denkt dat je het puntige voorwerp voelde om te zien of het gevaarlijk was. |
| b. |
Als je geen pijn voelt na het wegstappen, kijk je waar je op getrapt hebt om in te schatten of het gevaarlijk was. Als het een steen is voel je je opgelucht. Ziet het er uit als een spijker, dan controleer je nog eens of de zool van je schoen niet kapot is, door te proberen je schoenzool te zien. |
|
|
2. Reuk |
a. |
Je ruikt rook. Je eerste reactie is rondkijken of je de bron van de rook kunt vinden. Als je niets ziet, dan probeer je door te ruiken er achter te komen waar de rookgeur vandaan komt. Mocht je vervolgens niets meer ruiken, dan stop je met je zorgen maken. |
| b. |
Als je moet hoesten van de rook, dan zul je door kijken proberen vast te stellen of het een dichte rook is en waar het vandaan komt. Waarna je waarschijnlijk bij een lichte rook zult beslissen om de ramen open te zetten of bij een zware rook ervoor kiest het pand te verlaten. Misschien raak je zelfs wel in paniek omdat de rook je het zicht ontneemt. In beide voorbeelden is het kader dat je bewustzijn je geeft het zintuig, dat op dat moment de meeste informatie kan produceren. Is de tast informatiever, dan gebruik je dat om informatie te verzamelen. Is je reuk effectiever dan je zicht, dan gebruik je je neus. |
Kaders gebruiken is dus heel normaal voor mensen. Het wordt echter iets anders als je kaders gaat gebruiken om iemands wereldbeeld te sturen in je eigen voordeel. Een voorbeeld van het sturen van wereldbeelden met kaders is reclame.
Reclame
Het bekendste systeem waarin kaders gebruikt worden om het wereldbeeld van mensen te manipuleren is de reclame. Reclame probeert namelijk altijd de mooie elementen van een product naar voren te halen. Zo maakt McDonalds bijvoorbeeld altijd reclame met leuke jonge mensen die met een glimlach het product overdragen aan de klant die het met een glimlach opeet. Je ziet nooit de klant nadat hij het product op heeft opnieuw naar de balie lopen om nog een keer te bestellen. Was het dan niet zo lekker, dat je er nog een wilt. Of willen ze het beeld niet creëren dat je als kijker denkt dat het niet vult. Je ziet ook nooit een dikke klant in de reclame van McDonalds of Burger King. Je ziet ook nooit een klant die vraagt om minder ijsblokjes te gebruiken in de frisdrank of een milkshake met minder suiker en vet.
Maar het is echt niet zo dat McDonalds en BurgerKing de enige zijn die reclame maken met leuke glimlachende jongeren. Ook Fanta, SiSi, Coca Cola, Sprite enzovoort maken gebruik van lachende jongeren of jonge mensen die niet te dik zijn. Blijkbaar moet je als kijker naar de reclame denken dat je plezier beleeft dankzij het product. Vandaar natuurlijk dat al die vrouwen in wasmiddel reclames ook enigszins verbaasd en vervolgens blij kijken als ze hun was zo schoon uit de wasmachine halen.
Politieke kaders
Reclame probeert ons dus als kader voor het product mee te geven dat je er blij van wordt. Bij reclame weet je echter dat het bedoeld is om je te manipuleren, dus je kunt er naar kijken als een soort vermaak. Er zijn echter gebieden binnen de samenleving waar het creëren van een specifiek kader pure manipulatie is, bedoelt ten nadele van de toehoorder en ten voordeel van de persoon die het kader creëert. Een voorbeeld van zo’n manipulatief kader stellend gebied binnen de samenleving is de politiek.
Zo creëren liberalen graag het kader dat de samenleving op instorten staat als er niet hard gewerkt wordt, iedereen die geen werk heeft dan maar voor niets werkt en dat veiligheid alleen met harde hand te realiseren is. Christenen stellen graag het kader dat god de wereld vernietigd als we niet allemaal in god geloven en volgens zijn regels leven. Terwijl socialisten ons graag het kader voorhouden dat de mens er voor elkaar is en dat de overheid daarom de verantwoordelijkheid heeft om extreme verschillen te voorkomen.
Geen van deze drie politieke kaders is echter een volledige vertegenwoordiging van de werkelijkheid waarin we leven. Voor ons als kiezers zijn het dus kaders bedoelt om ons beeld van de werkelijkheid te vertekenen, zodat we in het voordeel van de politicus, die het kader gebruikt, beslissen. Wij als kiezers hebben dus geen enkel voordeel bij de kaders van de politici.
De politieke kaders zijn overigens niet de enige kaders die er zijn. Als het om kaders gaat, dan zijn er eigenlijk een heleboel.
Een heleboel kaders
Laat ik hier eens een paar kaders opsommen, die we zoal kennen:
|
Kader |
Omschrijving |
|
Religie |
Er is een hogere kracht die alles regelt en bepaalt hoe je moet leven en je daarvoor straft of beloont |
|
Veiligheid |
Het is belangrijk dat je in een wereld leeft waar je geen gevaar loopt, zodat je kunt genieten van het leven. |
|
Geweld |
De wereld is een gevaarlijke plek waar mensen geweld, zowel fysiek, passief als geestelijk gebruiken om hun zin te krijgen. |
|
Gerechtigheid |
Alleen als daders gestraft worden kan een samenleving zich veilig voelen en ontwikkelen tot een samenleving waarin iedereen kan deelnemen volgens zijn mogelijkheden. |
|
Economie |
Alleen als een economie groeit, kan een samenleving haar leden de beste kwaliteit van leven bieden. |
|
Gezondheid |
Het is belangrijk om gezond te zijn, zodat je met volle teugen van het leven kunt genieten. |
|
Geschiedenis |
Als je de geschiedenis kent, dan kun je voorkomen dat je haar herhaalt. |
|
Cultuur |
Ieder volk heeft zijn eigen unieke cultuur, die haar onderscheidt van andere volkeren. Daardoor kun je mensen van verschillende culturen herkennen. |
|
Vreemdelingen |
Mensen die je cultuur niet kennen zijn vreemdelingen en kunnen geen positieve bijdrage leveren aan je cultuur. |
|
Innovatie |
Alleen door te vernieuwen kun je de economie laten groeien. |
|
Politiek |
Het verdelen van de schaarse middelen gaat het beste volgens democratische principes, dus is het economische model communisme ondergeschikt aan het kapitalistische model van de economie. |
We kennen dus een heleboel kaders, wat ik hierboven heb beschreven zijn er maar een paar. Ook financieel vermogen, aantal medewerkers, productiemiddelen, talent, kennis, vaardigheden, ervaring zijn kaders die mensen hanteren om hun wereld begrijpelijk te maken. Want dat is het eerste doel van het gebruik van kaders. Je zou in het geval van mensen kaders dus ook brillen kunnen noemen of zienswijzen of hypotheses. De kunst is echter om de juiste kaders te hanteren als je bezig bent om je een beeld van de wereld te scheppen. Zo is het bijvoorbeeld weinig zinvol om vanuit een politiek kader naar het zinken van het schip te kijken waarop je zit. Dan is het zinvoller om veiligheid en overleving als kader te gebruiken voor je beslissingen.
Kaders gebruiken
Er is wel iets bijzonders met kaders aan de hand. Als mensen zelf mogen beslissen welk kader ze gebruiken om een situatie te bekijken, dan zijn ze vaak heel goed instaat om het juiste kader te pakken gezien de situatie. Maar als iemand anders hun gaat vertellen welk kader zij moeten hanteren, dan komen de meeste mensen in de problemen. Plots blijken ze alleen nog maar instaat om volgens het kader van de ander naar het probleem of de situatie te 
kijken. Hun eigen vaardigheid om het juiste kader te hanteren gaat volledig verloren. Met als gevolg dat hun beslissing over de situatie niet bepaald wordt door het kader dat nodig is, maar door het kader dat iemand hun voorhoudt.
Zo kennen we allemaal het voorbeeld van de christen die roept dat god de opdracht heeft gegeven je naaste lief te hebben en gij zult niet doden. Het volgende moment zegt iemand, die volgens de christen door god is aangesteld als machthebber, dat een heks als dienaar van de duivel op de brandstapel moet en de christen schreeuwt:
Op de brandstapel met de heks.
Een ander voorbeeld is de christen die de politicus napraat die roept dat alle islamieten terug moeten naar hun land als ze crimineel zijn, terwijl die christen bijna tegelijkertijd beweert te geloven dat gods opdracht is je naaste lief hebben.
Onbewust
Er zijn dus nogal wat situaties waarin we andere kaders gebruiken, dan de kaders waarvan we eigenlijk vinden dat we ze moeten gebruiken. Zo zijn er genoeg mensen die zeggen vrienden te zijn, maar als dat betekent dat ze hun eigen plezier moeten opofferen voor dat van hun vrienden, daar niet aan beginnen. Vriendschap als een tijdelijk kader, tot het kader ‘het eigen geluk’ in het vizier komt. Overigens gaat dit schakelen tussen kaders volkomen automatisch en vaak zonder dat we ons er bewust van zijn. Pas als de consequenties duidelijk worden van onze keuze voor een bepaald kader worden we ons bewust van het feit dat we een keuze hebben gemaakt.
Wat kaders zeggen
De kaders die we tegenover anderen gebruiken zeggen dan ook vooral iets over onszelf.
Als we vooral kaders gebruiken die in ons eigen voordeel moeten uitwerken, waarbij we anderen het gebruik van andere kaders verbieden, dan zijn we egocentrisch bezig. We willen namelijk niet geconfronteerd worden met het feit dat onze kaders niet kloppen of dat we verkeerde kaders hebben gebruikt. Verder willen we vooral onze eigen veiligheid en sociale positie beschermen, zelfs als dat ten koste gaat van de veiligheid van anderen. Dit kader gedrag zie je vaak bij managers en politici, die menen beter te weten hoe de werkelijkheid er uit ziet dan anderen.
Als we kaders gebruiken die de werkelijkheid begrijpelijk maken voor iedereen, zodat iedereen snapt waar het over gaat en op zijn manier kan bijdragen dan zijn we sociaal bezig. Helaas komen we hier niet veel voorbeelden van tegen. Maar enkele bekende voorbeelden zijn:
a. de evangelisch in het nieuwe testament van de Christelijke bijbel met uitspraken als:
-
Heb uw naaste lief gelijk uzelf
-
Wie zonder zonden is werpe de eerste steen
b. de Amerikaanse grondwet:
Wij het volk … vestigen deze grondwet … met als doel … gerechtigheid … binnenlandse rust … gemeenschappelijke verdediging … algemeen welzijn … vrijheid beveiligen
c. het parool van de Franse revolutie:
Vrijheid, gelijkheid en broederschap
d. het communistisch manifest van Karl Marx en Friedrich Engels
-
de opheffing van burgerlijke eigendom en vervangen door
-
eigendom verkregen door eigen arbeid
Allemaal pogingen om kaders te formuleren die de werkelijkheid beschrijven zodat ze begrijpelijk wordt voor iedereen.
Kaders scheppen
De mens maakt altijd gebruik van kaders of dat nu in zijn dagelijkse leven is bij fysieke handelingen of bij gesprekken met andere mensen. In veel gevallen blijken de kaders die worden gebruikt vaak bedoeld om anderen te manipuleren tot het accepteren van een wereldbeeld dat de persoon die het kader hanteert belangrijk vindt. Reclame en politiek zijn voorbeelden van maatschappelijke activiteiten waar kaders gehanteerd worden om anderen te manipuleren. Hoewel er niet veel voorbeelden te noemen zijn van kaders die een poging doen om de werkelijkheid te beschrijven zoals zij is, zijn ze er wel. Maar wat misschien wel het bijzonderst is, is dat mensen als ze niet gehinderd worden door de kaders van anderen, uit zichzelf de juiste kaders kiezen voor de situatie waarin ze zich bevinden.
Afbeeldingen
Obama framed door Sarah Deer
Kader door Ian Muttoo