Het menselijke puzzel plezier

Spelen met woorden

Is het u al opgevallen hoeveel mensen houden van teksten en spelletjes die niets met de werkelijkheid van doen hebben. We houden van gedichten, waarin iemand probeert om de werkelijkheid zo op te schrijven, dat alleen iemand met dezelfde rare gedachtenkronkels die werkelijkheid kan zien. We houden van woordpuzzels in de vorm van cryptogrammen, waarbij iemand zo'n afwijkende omschrijving geeft van het woord, dat je alle betekenissen van een woord moet kennen om het te kunnen oplossen. We houden van romans waarin over mensen geschreven wordt die niet bestaan. Maar als puntje bij paaltje komt geloven we niet in onzichtbare wereld.

De vreemde mensen wereld

Ik kan me heel goed voorstellen dat een volk van een andere planeet, dat de wereld zeer praktisch bekijkt heel vreemd zou opkijken als het op de aarde terecht zou komen. Alleen het feit al dat ieder volk op deze planeet zijn eigen woorden heeft voor de aarde, zou ze al verbazen. Hoe kan het dat je in het Nederlands al woorden hebt als:

• Aardkloot
• Aarde
• Wereld
• Derde planeet van de zon
• Planeet waar de maan om heen draait
• Planeet die tussen Venus en Mars rond de zon draait
• Ondermaanse
• Thuisplaneet

Terwijl het toch echt om dezelfde planeet gaat. Heb je echt zoveel woorden nodig om hetzelfde te benoemen. Waarom is aarde niet voldoende? Hoewel het natuurlijk wat vreemd klinkt in een zin als je twee keer aarde zegt:

De aarde op aarde is nogal aardachtig.

Maar dat zouden na een bepaalde tijd misschien nog wel begrijpen. Waar ze waarschijnlijk veel meer moeite mee zouden hebben is onze behoefte om woorden te spelen. Woorden zijn toch slechts bedoeld om het dagelijkse leven mogelijk te maken, het is toch geen speelgoed.

Spelen met woorden

Mensen vinden het dus heerlijk om met woorden te spelen. Er is zelfs een hele industrie gebaseerd op het spelen met woorden de puzzelindustrie. Er zijn zelfs spelletjes bedacht zodat we met woorden kunnen spelen. Een voorbeeld van zo'n spelletje is Boggle. Hoeveel woorden kunt u maken met de volgende zes letters?:

abekrs

Of wat te denken van een spel als Scrabble, waarin er zelfs wereldkampioenschappen gehouden worden. Maar ook doorlopers, woordraadsels, cryptogrammen en al die andere puzzels waarin letters en woorden het uitgangspunt vormen, behoren tot het voor een praktisch volk vreemde wereldje van de woordpuzzels. Welk woord zou er bijvoorbeeld verstopt zitten achter:

Een snelle manier om meer te weten te komen.

Het vreemde aan dit menselijke gedrag is echter, dat we het leuk vinden zonder ons eigenlijk bewust te zijn waarom we het leuk vinden. We hebben wel pogingen tot verklaringen, maar zijn dat ook de juiste verklaringen. Vinden we spelen met woorden leuk, omdat we het leuk vinden om te spelen. Of is het spelen met letters iets wat we leuk vinden omdat het ons een goed gevoel geeft als we ons brein uitdagen om een oplossing te vinden voor een probleem. Of zijn we er ons onbewust bewust van dat het voor ons brein belangrijk is om voortdurend uitgedaagd te worden, om het gezond te houden. Of zou al dat verhaspelen van taal in de vorm van synoniemen, zweedse puzzels, limericks, kruiswoordraadsels, rebussen en cryptogrammen puzzels gewoon een uiting zijn van hoe ons brein nu eenmaal werkt. Ons brein is tenslotte altijd actief bezig met de inhoud die zij ter beschikking heeft. Waardoor in de loop van de tijd woorden van betekenis veranderen of we gaan nieuwe woorden gebruiken voor een bepaald begrip. Of zouden wij het spelen met woorden zo leuk vinden omdat we daarmee aantonen macht te hebben over woorden. We vinden woorden op papier tenslotte nog steeds iets bijzonders, zoals we tegen schrijvers van boeken en andere papiervullers opkijken.

Eufemistisch

Maar misschien is onze behoefte om met woorden te spelen wel een uiting van ons geestelijke leven of onze goddelijke kern, die ons op die manier wil laten zien dat er meer is dan het direct zichtbare. We vinden het tenslotte ook leuk om eufemismen te gebruiken voor allerlei zaken. Zo praten we bij ziektes nooit over de ziekte zelf, maar over ziektebeeld of we benoemen de symptomen. We geven zaken die we eng vinden een mooiere naam of noemen de persoon die we ermee associëren. Of wat te denken van onze behoefte om lange begrippen af te korten en mensen een bijnaam of een omschrijving te geven. Daarnaast praten we vaak eufemistisch over zaken die we niet goed vinden. Bijvoorbeeld in de vorm van:

Dat had beter gekund.

Terwijl we eigenlijk zouden moeten zeggen:

Dat is fout gegaan.

Een andere verklaring

Hoewel een groot deel van dit gedrag ook verklaard kan worden door te stellen dat het gedrag is dat we hebben geleerd van onze ouders. Maar dan blijft de vraag over waar hebben onze voorouders hun gedrag geleerd. Of zou dat verklaard kunnen worden door de menselijke behoefte om bijzonder te zijn en status te bezitten. Wat zou betekenen dat naarmate er steeds meer mensen kwamen die konden lezen en schrijven, de mensen die al konden lezen en schrijven hun status verloren. Wat ze vervolgens probeerden te voorkomen door steeds nieuwe taktieken te bedenken om hun status te behouden. Waarbij die taktieken bestonden uit betekenissen verbergen achter woorden. Waardoor mensen die de betekenis niet kenden van een woord, bij de bedenker langs moesten om uitleg te krijgen, waardoor de bedenker status verkreeg. Maar dan komt de vraag op waarom wilde de bedenker status krijgen en behouden. Had niemand hem uitgelegd dat je status niet kunt eten en dat je het alleen behoud zolang de rest van de wereld niet weet wat jij weet. Of was het net andersom. Was iemand die plezier beleefde aan puzzelen met woorden en woordpuzzels maken, de persoon die status had. Waardoor allerlei anderen mensen die dezelfde status wilden hebben gingen puzzelen met woorden en woordpuzzels gingen maken.

Conclusie

Het is duidelijk dat mensen er van houden om te puzzelen met woorden of zelfs woordpuzzels te bedenken. Je zou het kunnen verklaren door te stellen dat ons brein zo werkt en dat het goed voor ons is. Maar dan zou iedereen het leuk vinden om op dezelfde manier te puzzelen met woorden. Maar er zijn juist heel veel verschillende manieren bedacht waarop mensen met woorden puzzelen. We kennen rebussen, eufemismen, bijnamen, afkortingen, cryptogrammen, geheimtalen en encryptie, kruiswoordraadsels, maar ook spelletjes als boggle en scrabble of gedichten en moppen en limericken. Nu hebben we veel van dat gedrag natuurlijk overgenomen van onze voorouders, maar hoe die er dan opgekomen zijn is eigenlijk niet duidelijk. Misschien is het wel een combinatie van het leuk vinden met woorden te spelen en de wereld beschrijven met die woorden en het lekker vinden om aandacht te krijgen van andere mensen als je iets bijzonders doet, zoals bijvoorbeeld een limerick of een gedicht schrijven.

Afbeeldingen

• Veer door Jim Champion
• Wie door Normyo
• Status door Normyo
• Ki door Eli Carder