Het nut van tekstkoppen

Inleiding

Artikel kop

Waarom is het zinvol om koppen toe te voegen aan je tekst? Wat bereik je daarmee? Hoe beïnvloeden koppen de lezer? Als schrijver kun je het gevoel hebben dat koppen een leuk extraatje zijn dat je de lezer biedt bovenop de informatie in je tekst. Maar voor de meeste lezers zijn koppen een handige manier om houvast te krijgen in het woud van informatie dat ze tegenkomen als ze een tekst lezen. Wat dat betreft horen koppen en lege regels samen met leestekens tot de belangrijke ordeningsinstrumenten in een tekst. Een simpele kop kan een lezer de mogelijkheid geven om na het lezen van een tekst snel dat stuk informatie terug te vinden dat hij nog eens na wil lezen. Zo zijn er wel meer redenen te bedenken waarom koppen in je teksten gebruiken handig en slim is. Het is in ieder geval zeker een kenmerk van een kwaliteitsartikel .

Koppen

Wanneer de eerste schrijver bedacht heeft om koppen toe te voegen aan zijn teksten zullen we wel nooit weten, omdat we waarschijnlijk nooit de eerste tekst zullen vinden en vooral niet de eerste tekst met koppen. We mogen namelijk gerust aannemen dat de eerste tekst met koppen gewoon een uitprobeerseltje geweest is waarvan de schrijver het aan iedereen die hij kende
heeft laten zien, maar het vervolgens heeft weggegooid als: "Leuk probeerseltje, maar dat gaat toch niemand gebruiken." Waarschijnlijk ook omdat iedereen in het begin riep: "Dat is toch nergens voor nodig!" en "Leuk bedacht, maar je krijgt toch niemand zover om het te gaan gebruiken."

Het gebruik van signalen in teksten zal dus veel ouder zijn dan we denken. Simpelweg omdat het handig is om een tekst in te delen met leestekens en koppen, dus zullen onze voorouders al heel snel manieren bedacht hebben om stuursignalen in te bouwen in teksten. Samen met punten, komma's, vraag-, uitroeptekens, lege regels, initialen zijn koppen namelijk meldpunten of waarschuwingstekens dat er iets is veranderd in de zin of de tekst. Wat wel handig is, omdat je dan als lezer niet steeds hoeft op te letten waar een zin begint of eindigt of wat de verandering is in de kern van het verhaal. Wat weer betekent dat je je volledig op de inhoud van de tekst kunt richten in plaats van deels ook nog moet opletten of een gedachtengang al is geëindigd.

Maar dat is niet het enige voordeel van leestekens en koppen. Als je snel een stukje tekst wilt opzoeken om iets te herlezen, dan kun je de tekst snel doorzoeken omdat je de leestekens en koppen als ankerpunten kunt gebruiken. Je ziet namelijk meteen waar de volgende paragraaf of het hoofdstuk begint en waar het begin en einde van een zin is. Je hoeft dus steeds maar de eerste paar woorden van een zin te lezen om snel te vinden wat je zoekt.

Dat roept wel een vraag op als je bedenkt dat we een werkgeheugen en een lange termijn geheugen hebben. Blijkbaar gaat wat we lezen heel snel van ons werkgeheugen naar ons lange termijn geheugen, want als we maanden later de eerste zinnen van een boek teruglezen dat we als goed of prettig ervaarden, dan voelen die eerste regels heel vertrouwd aan. We hebben niet het idee dat we die regels nog nooit gelezen hebben. Of zou hier sprake zijn van het opslaan van de bijbehorende emoties en worden die opgeroepen zodra we die eerste woorden herkennen. Maar dan moeten we ook die eerste woorden opgeslagen hebben.

Dat snelzoeken in teksten wordt ook mogelijk gemaakt door koppen te gebruiken. Waarbij koppen als extra hebben dat je ze een samenvattende betekenis voor de navolgende paragraaf of alinea kunt geven. Je kunt met een kop dus extra informatie verstrekken aan de lezer. Iets wat natuurlijk niet gebeurt als je alleen maar lege regels toevoegt aan een tekst.

Informatie

Het doel van koppen en leestekens is dus het verstrekken van extra informatie over de tekst. Zo zijn leestekens als punten, komma's, vraag- en uitroeptekens signalen die iets zeggen over de zin. In tekst kun je tenslotte niet laten horen of iets een vraag is of dat je de zin belangrijk vindt. Je kunt in een geschreven tekst ook geen betekenisvolle pauzes en rustpunten opnemen om aan te duiden waar je subinformatie gaat verstrekken over het hoofdonderwerp van de zin. Met koppen kun je weer wat extra informatie verstrekken over de kern van een stukje tekst, zodat de lezer weer meer informatie heeft. Een extra voordeel van koppen is ook dat je de lezer een ankerpunt geeft om de tekst aan op te hangen. Zeker als de voorgaande paragraaf een ander aspect van het onderwerp behandeld is een kop een goede manier om de overgang voor te bereiden. Zo is het altijd handig om middels een kop te laten zien dat je het niet meer hebt over het probleem maar bijvoorbeeld over de oplossing. Vandaar ook dat we verschillende niveaus voor koppen hebben, naarmate een tekst langer en langer wordt.

Niet voor niets noemen we de kop van een boek of artikel een titel en proberen we met die titel in het kort aan te geven waar het boek of artikel over gaat. Vervolgens hebben we in boeken hoofdstuktitels waar we in artikelen paragraafkoppen hebben. Ook deze koppen moeten de lezer informatie over de inhoud van het hoofdstuk of de paragraaf geven. Maar waar we binnen hoofdstukken in romans vaak geen subkoppen hebben, zie je vaak dat in informatieve boeken en artikelen er juist wel subkoppen gebruikt worden bij paragraafkoppen. We proberen de lezer met die koppen namelijk zoveel mogelijk te helpen de informatie te begrijpen.

Het doel van de koppen is ook om op een later tijdstip de informatie zo goed mogelijk vindbaar te maken. Want het is tenslotte makkelijker om een kop te onthouden en deze te vinden, dan in een artikel van een paar honderd woorden precies die ene zin en zijn plaats in de tekst te onthouden. Want hoewel die zin heel belangrijk is omdat hij de kern van het verhaal van de schrijver goed weergeeft, is het vaak de algemene kern van wat de schrijver ons vertelt die we onthouden samen met de structuur, terwijl we vaag weten dat er een zin was die die kern goed weergeeft. Als de schrijver dan koppen gebruikt die de algemene kern van een paragraaf weergeeft, dan is het veel makkelijker om die ene zin te vinden die we willen gebruiken.

Koppen gebruiken

We gebruiken koppen in informatieve teksten dus niet alleen maar omdat het zo hoort, maar omdat we daarmee onze lezers ten dienste zijn. We delen er de tekst mee op in
overzichtelijke stukken, die de lezer uitnodigen om te lezen en niet afschrikken. We geven de lezer voorinformatie over het stuk tekst dat er aankomt, zodat hij het stuk kan koppelen aan de totale inhoud van het artikel. Het leuke aan koppen gebruiken is echter ook dat we als schrijver het onszelf makkelijker maken. We kunnen namelijk eerst een overzicht maken van ons artikel op basis van koppen en er vervolgens door de koppen uit te werken een samenhangend artikel van maken. Dus niet alleen de lezer heeft voordeel van koppen en titels.

Waarbij titels en koppen op internet en beeldschermen nog een voordeel hebben, ze maken je tekst vindbaar en leesbaar.