Leren onder stress

Stress

Een normale hoeveelheid stress of spanning is een gezonde toestand. Het is de manier waarop ons lichaam zichzelf beschermt tegen gevaar of dat nu echt is of gedacht. Het probleem met stress is echter dat het ook bepaalt hoe het brein reageert. De hormonen die vrijkomen om ons lichaam voor te bereiden op het naderende gevaar zorgen namelijk voor een afname van bloed naar die delen van ons brein die we gebruiken om te leren. Het bloed gaat namelijk naar die delen van ons brein die we gebruiken om te vechten of te vluchten. We gaan dus eigenlijk op de automatische piloot.

þ Index

Leren

Mayan

Om een mens te kunnen laten leren moeten er drie factoren bij elkaar komen. Eén er moet iets aangeboden worden wat een mens nog niet kent, bijvoorbeeld een taal die iemand nog niet kent. Twee die mens moet het aangebodene willen leren kennen. Het leren van de taal is bijvoorbeeld noodzakelijk om onderzoek te kunnen doen onder de inheemse bevolking. Drie het brein mag niet gestresst zijn. Het is bijvoorbeeld bekend dat de tijd om de taal te leren tenminste drie jaar is. De meeste mensen hebben namelijk een brein dat niet kan leren onder stress.

Stress veroorzaakt namelijk een situatie in het brein waarbij de werkelijkheid teruggebracht wordt tot het gevaar en het lichaam. Alle andere informatie, die niet als noodzakelijk wordt gezien wordt buitengesloten en is niet beschikbaar voor beoordeling en opslag in het geheugen.

þ Index

Leren met stress

Nu zullen er mensen zijn die beweren dat ze zonder stress niet kunnen leren. Dus als er geen noodzaak is om te leren, geen externe druk dan hebben ze geen behoefte om te leren. Maar dan verwarren ze de wens om te leren, of dat nu vrijwillig of verplicht is met stress. Stress is de situatie waarin het menselijk brein niet bezig is met de toekomst maar het heden. Leren is de situatie waarin het brein bezig is met de toekomst niet het heden. Waar deze mensen het dus hebben over een gezonde spanning die het brein gebruikt om zijn aandacht te richten op waar het mee bezig is. Dit lijkt op stress omdat het een vergelijkbare vernauwing in de waarneming geeft als stress. De waarneming is echter niet gericht op het heden en de situatie waarin men zich bevindt. De waarneming richt zich op de situatie in combinatie met de toekomst. Dat veroorzaakt een bepaalde mate van spanning en verwachting. Echte stress is bijvoorbeeld de situatie tijdens een examen, een opdracht of proefwerk waarbij het brein geen informatie meer vrijgeeft en wat vaak benoemd wordt met een black-out of examenstress. De stress van de situatie is dan zo groot geworden dat het brein in vluchtmodus is beland en omdat het geen uitweg ziet zichzelf probeert te redden door stil te gaan staan. Een reactie die voortkomt uit het oudste deel van ons brein. Een zeer effectieftief middel voor onze voorouders, omdat ze een schutkleur hadden en door compleet stil te staan niet opvielen in hun omgeving. Waardoor ze kans maakten niet gezien te worden door een roofdier dat hun bedreigde.

þ Index

Leren zonder stress

Mensen leren dus niet als ze onder stress staan. De situatie dat ze fysiek in gevaar zijn. Of als het onderwerp dat wordt aangeboden hun niet aanspreekt. Dat betekent niet dat er tijdens het lesgeven of leren geen spanning mag zijn, maar deze spanning mag niet leiden tot de situatie dat de lerende zich bedreigd voelt en wil vechten of vluchten.

Presentatie

De hoeveelheid spanning waarbij iemand wil vechten of vluchten verschilt echter per persoon. Zo slaan de meeste pubers op de vlucht als hun gevraagd wordt onvoorbereid een eigen mening te geven tijdens een discussie. Terwijl ze het geen probleem vinden om voor de klas een voordracht te geven die ze hebben mogen voorbereiden. Tegelijkertijd zijn er ook pubers die het heerlijk vinden om tijdens een klassengesprek hun mening te geven, maar je moet ze niet vragen om een presentatie voor te bereiden en te geven. Want of de voorbereiding lukt niet of de presentatie gaat de mist in.

þ Index

Stress vrij leren

De kunst van het lesgeven is dan ook om binnen een gemengde groep mensen een dusdanig klimaat te creëren dat de lerenden willen leren, zich ook richten op hun leertaak, maar zich niet bedreigd voelen. Dit vraagt om meer inzicht in de persoonlijke eigenschappen van de groepsleden op het gebied van wat ze spannend vinden en wat eng. Maar bovenal vraagt het om heel veel verschillende taktieken om te voorkomen de lerenden gestresst raken.

þ Index

Taktieken

Overigens zijn er natuurlijk wel twee partijen die kunnen voorkomen dat een lerende gestresst raakt. Namelijk de aanbieder van de informatie die geleerd moet worden en de lerende zelf. De aanbieder kan bijvoorbeeld een duidelijke agenda geven met mijlpalen die gehaald moeten worden. Op die manier weet de lerende wat hem wanneer te wachten staat en kan hij zich voorbereiden op die momenten. Ook is het bijvoorbeeld mogelijk om een groep mensen eerst tot een team te vormen, zodat alle leden zich veilig voelen, voordat werkelijk begonnen wordt met lesgeven. Of de aanbieder kan proberen om lerenden waarvan hij merkt dat ze gestresst raken apart voor te bereiden, door ze bijvoorbeeld in kleine groepjes te laten werken waarin ze zich veilig voelen. Als het stress niveau te ernstig is voor eenvoudige taktieken, dan kan middels psychologische hulpverlening geprobeerd worden om de lerende te helpen.

De lerende kan zijn stress niveau beperken door zichzelf minder te richten op de gevolgen voor de toekomst of door zich bewust te worden van wat de stress veroorzaakt. Waarna hij zichzelf bijvoorbeeld kan trainen in ontspanningstechnieken die gebruikt kunnen worden op momenten dat een situatie stress oproept. Maar ook een lerende zou bijvoorbeeld psychologische hulp kunnen zoeken als blijkt dat gewone taktieken niet blijken te werken. Bijvoorbeeld om te onderzoeken wat de oorzaak is van zijn stress.

þ Index

Leren onder stress

Gevaarlijk

Met uitzondering van de enkele zonderling die alleen onder stress goed leert, hebben de meeste mensen een gezonde spanning nodig om te leren. Zodra ze gestresst raken en willen vluchten of vechten gaat hun vermogen om te leren verloren. Tijdens het leerproces waarbij aanbieden van kennis, willen leren en een stressvrije situatie belangrijk zijn, kunnen taktieken gebruikt worden om te voorkomen dat er stress ontstaat. Een paar taktieken voor de lesgever zijn:

een duidelijk tijdspad met mijlpalen;
de groep omvormen tot een team;
werken in kleine groepjes.

Een paar taktieken voor de lerende zijn:

een andere houding aannemen tegenover wat geleerd moet worden;
de toekomst ondergeschikt maken aan het heden;
een goede voorbereiding op de situatie, waardoor je niet voor teveel onverwachte situaties komt te staan;
ontspanningtechnieken leren om de stress die zou kunnen ontstaan te helpen verminderen.

Mocht dat allemaal niet werken, dan is er altijd nog de mogelijkheid van psychologische hulpverlening, waarbij onderzocht wordt wat de stress oproept en hoe daarmee omgegaan kan worden.