Rechtlijnig denken
Inleiding
| Als mensen ergens een hekel aan hebben dan is dat rechtlijnig denken, zeker als daardoor hun wensen ondermijnd, ondergraven, getorpodeerd, niet gerealiseerd kunnen worden. Het vreemde is echter dat zodra het ons zelf uitkomt zullen wij zelf ook rechtlijnig denken toepassen. Bijvoorbeeld als we geen zin hebben om extra werk te doen, dan komt opeens de CAO op tafel. Het is natuurlijk zo hypocriet als ik weet niet wat, vinden dat anderen niet rechtlijnig mogen denken als het jou niet uitkomt, maar je dat recht wel toekennen als het jou uitkomt. |  |
Rechtlijnig denken
Wat bedoelen we eigenlijk met rechtlijnig denken? Is dat denken volgens een rechte lijn. Soms wel soms niet. Vaker bedoelen we met rechtlijnig denken een starre vorm van denken, waarbij de ander zijn gedachtengang niet wil loslaten. Dan duiden we met rechtlijnig denken dus een vorm van denken aan die ons niet goed uitkomt. Waarbij we vaak heel goed weten dat de ander volkomen gelijk heeft. Want zelf denken we op die momenten ook rechtlijnig, namelijk van onze wens naar ons doel
en hoe we dat kunnen realiseren langs de kortste weg.
Dat is ook het verbazingwekkende aan het gebruik van het begrip rechtlijnig denken in situaties waarin we het gebruiken. We gebruiken het om de gedachtengang van de ander te veroordelen, maar vergeten dat we alleen tot dat oordeel kunnen komen als we zelf rechtlijnig denken. Waarbij we onze normen hanteren om te beoordelen hoe de ander denkt, ook al zien we alleen maar de uitkomsten van dat denken.
Rekening houden
Met rechtlijnig denken bedoelen we vaak ook denken dat geen rekening houdt met specifieke omstandigheden of nog liever met onze wensen. Rechtlijnig denken is dan een scheldwoord geworden voor het denken van onze tegenstander dat vasthoudt aan de regels en ons niet tegemoet komt. Waarbij we in onze frustratie over het niet krijgen wat we willen vergeten dat de ander vaak niets anders doet dan wat wij ook zouden doen in zijn situatie.
Buiten beschouwing laten
Rechtlijnig denken gebruiken we ook vaak om denken aan te duiden dat van uitgangspunt A via element B naar C loopt zonder een omweg te maken over D of E. Bijvoorbeeld de gedachtengang dat omdat iemand ooit een misdrijf heeft begaan hij dat in de toekomst ook wel zal doen, dus moeten we hem geen kans geven om nog eens een misdrijf te begaan. In dit voorbeeld laten we de factor “mensen kunnen leren van hun fouten” volledig buiten beschouwing. In plaats daarvan hanteren we het idee:
Een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken.
Het tegenovergestelde
Kromme gedachten
Nu is het tegenovergestelde van rechtlijnig denken zou je kunnen zeggen krom denken, maar dat zien we ook als iets negatiefs. Iemand die krom denkt, denkt in onze ogen niet correct. Je zou je dus kunnen afvragen of krom en rechtlijnig denken niet hetzelfde is. Maar dat is niet zo. Krom denken is als we iemands gedachtengang niet kunnen volgen en vinden dat de gedachtengang niet klopt. Rechtlijnig denken betekent dat we de gedachtengang heel goed kunnen volgen, maar dat we de uitkomst waardeloos vinden. Er is overigens wel één gebied waar we zowel krom als rechtlijnig denken gebruiken. Dat is als we iemand aanspreken op discriminatoir denken. Zo vinden we bijvoorbeeld de gedachte dat alle Islamieten middeleeuws zijn een kromme gedachte en de uitspraken op basis van die kromme gedachte vinden we een teken van rechtlijnig denken. Want niet omdat een religie een middeleeuws boek als uitgangspunt neemt zijn de gelovigen middeleeuws.
Maar wat is dan het tegenovergestelde van rechtlijnig en krom denken.
Logisch denken
Het tegenovergestelde van krom en rechtlijnig denken zou je flexibel denken kunnen noemen, maar dat klopt ook niet. Want met flexibel denken geven we eigenlijk aan dat iemand makkelijk zijn eigen ideeën loslaat en meedenkt met de ideeën van anderen. Het echte tegenovergestelde van krom en rechtlijnig denken is logisch denken. Eigenlijk zou je het logisch en geïnformeerd denken moeten noemen. Waarbij logisch betekent dat je op basis van de informatie en een aantal vaste uitgangspunten tot een conclusie komt.
Gedachtenexperiment
Neem dit voorbeeld van een utilistisch gedachtenexperiment.
Je staat bij een spoorwegsplitsing aan de knoppen om te zorgen dat treinen op een zijspoor gerangeerd kunnen worden. Je krijgt bericht dat een aanstormende trein niet meer kan stoppen en je weet dat er op de spoorbaan waar de trein over rijdt vijf mannen aan het werk zijn. Op het zijspoor is maar één man aan het werk. Wat doe je? Zet je de wissel om.
Het is een leuk gedachtenexperiment om duidelijk te krijgen wat je denkt over het belang van mensenlevens. Maar de informatie is onvolledig en gaat voorbij aan een paar natuurkundige zaken. Zo zal een aanstormende trein met kapotte remmen zijn motor gebruiken om af te remmen. Daarnaast zijn treinen tegenwoordig zo gemaakt dat het meerdere remsystemen heeft die los van elkaar werken. Het remmen duurt dan misschien langer, maar er kan geremd worden.
Maar stel nu dat de trein echt niet meer kan remmen. Dan klopt de gedachtengang nog steeds niet, want er wordt niet
verteld of de trein passagiers vervoert. Daarnaast gaat het er vanuit dat de wet van behoud van energie niet geldt. Als ik het namelijk over een aanstormende trein heb, dan ga ik er vanuit dat het gaat om een trein die met een snelheid van hoger dan tachtig kilometer per uur rijdt. Anders zou ik het niet aanstormen noemen. Door zijn gewicht en de daarmee samenhangende innertie van de trein, zou het omzetten van de wissel betekenen dat je de trein laat ontsporen. Inertie betekent namelijk dat de trein helemaal niet van richting wil veranderen en zeker niet op een bruuske manier. De wissels naar zijsporen mogen maar met snelheden van minder dan vijftig of zelfs dertig kilometer genomen worden om ontsporen te voorkomen. Bij snelheden boven de tachtig kilometer, de trein komt namelijk aangestormd, loop je dus een grote kans om zowel de vijf mannen als de enkele man te doden plus een aantal passagiers. Een gevolg van het feit dat de afstand tussen zijsporen en hoofdspoor vaak niet groter is dan de lengte van een treinwagon.
Realistisch
Dit gedachtenexperiment is alleen realistisch in een universum waar de natuurkunde anders werkt. Maar wat het duidelijk maakt is dat om logisch te kunnen denken heb je vaak meer informatie nodig dan die je in werkelijkheid krijgt. Wat wel weer duidelijk maakt waarom wij vaak rechtlijnig of krom denken. We moeten te vaak met te weinig informatie nadenken over een onderwerp of situatie. Dan krijg je vanzelf dat mensen rechtlijnig gaan denken.
Afbeeldingen
Morguefile: