Genen en monohybride kruisingen
Inleiding
Genetische modificatie, genetische manipulatie, genenpool; het zijn woorden die we vaak in de media tegenkomen.Allemaal hebben ze te maken met genen.
Wat zijn genen, waar kun je ze vinden, en hoeveel genen hebben mensen?
Daarnaast kun je nog allerlei kruisingen met genen uitvoeren. In dit stuk zal ik proberen uit te leggen hoe dit allemaal werkt.
Wat zijn genen?
Alle cellen in je lichaam hebben een celkern. In deze celkern liggen de chromosomen. Genen liggen op chromosomen (afb.1). Een gen bevat informatie voor één erfelijke eigenschap. Dit kan bijvoorbeeld oogkleur of haarkleur zijn.
Alle genen bijelkaar vormen je genotype. Dit bepaalt voor een deel hoe je eruit ziet.
Mensen hebben 46 chromosomen, van deze 46, zijn er 23 van de vader afkomstig en 23 van de moeder. Dit betekent dat we 23 paar chromosomen hebben. Van elk chromosoom hebben we er dus twee.
Mensen hebben ongeveer 22.000 duizend genen. Omdat de geslachtschromosomen bijna geen genen bevatten (de geslachtschromosomen bepalen of je man of vrouw bent, een man is XY en een vrouw is XX), kun je zeggen dat er ongeveer 1000 genen op één chromosoom liggen.
Van ieder gen heb je twee maal informatie doorgekregen, één keer van je vader en één keer van je moeder. De informatie voor één gen wordt ook wel allel genoemd. Je hebt dus per gen twee allelen.
Alle lichaamscellen bevatten tweemaal de geninformatie voor elk gen. Behalve zaad- en eicellen. Zij bevatten van elk chromosoom maar één exemplaar.
Wat houden de begrippen homozygoot en heterozygoot in?
De informatie die je van je vader en moeder doorkrijgt kan hetzelfde zijn.
Bijvoorbeeld moeder geeft het gen voor bruine ogen door en vader ook. Je bent dan homozygoot voor deze eigenschap.
De informatie voor hetzelfde gen kan ook verschillend zijn. Bijvoorbeeld de vader geeft een bruine oogkleur door en de moeder een blauwe oogkleur. Je bent dan heterozygoot voor deze eigenschap.
Wat is dominant en recessief?
Als je heterozygoot bent voor een bepaalde eigenschap, zie je meestal maar één gen terug in het uiterlijk. Deze geninformatie wint in dit geval. Als de vader een bruine oogkleur doorgeeft en de moeder een blauwe, dan zal de bruine oogkleur winnen. In dit geval noemen we de bruine oogkleur dominant.
Dit dominante gen geeft men aan met een hoofdletter, bijvoorbeeld B staat voor dominant.
Het verliezende gen, de blauwe oogkleur, wordt ook wel recessief genoemd. Dit recessieve gen krijgt een kleine letter, bijvoorbeeld de letter b.
Zodra er een hoofdletter in iemands genotype staat, zal dit allel tot uiting komen in het uiterlijk. Iemand met het genotype Bb heeft dus bruine ogen. Echter iemand met het genotype BB heeft ook bruine ogen.
Als iemand blauwe ogen heeft, is het genotype sowieso bb, alleen dan kan de blauwe kleur tot uiting komen in het uiterlijk.
Hoe ziet een monohybride kruising eruit?
Bij een monohybride kruising kijk je naar één eigenschap.
De allelen van de vader zet je op de bovenste rij en die van de moeder aan de zijkant.
Als de vader het genotype BB heeft en de moeder bb, dan zal de vader altijd een B doorgeven en de moeder altijd een b, zie afbeelding 2.
Het nageslacht is dan 100% heterozygoot ofwel Bb, en zal bruine ogen hebben.
Als beide ouders heterozygoot zijn, dan kan zowel de vader als de moeder een B doorgeven, maar ook een kleine b.
De volgende combinaties zijn dan mogelijk; BB, Bb en bb. 75% van de nakomelingen zal bruine ogen krijgen en 25% blauwe ogen.
Een laatste variant is dat één van de ouders recessief is en één van de ouders is heterozygoot, zie afbeelding 3. Je zult in dat geval nakomelingen met blauwe ogen en nakomelingen met bruine ogen krijgen in de verhouding 50:50.
Verder lezen
Wil je weten wat de functie van de cel en de celkern is, lees dan verder in Cellen en hun organellen .