Zout, meer dan smaakmaker

Inleiding

Een zout is een chemische verbinding van positieve ionen (kationen) en negatieve ionen (anionen), welke door elektrostatische aantrekkingskracht met elkaar zijn verbonden. Een zout is een kristallijne stof waarvan de positieve en negatieve ionen in een kristalrooster zijn gerangschikt.

Wanneer we over zout praten, bedoelen we meestal keukenzout (natriumchloride, NaCl); smaakmaker voor bijna alle gerechten. Dit artikel gaat over keukenzout.

Zoutwinning

Zout komt in de grond op plaatsen waar in een geologisch verleden binnenzeeën zijn opgedroogd. In Nederland wint men bijvoorbeeld zout uit de bodem bij Boekelo. Ook door verdamping van zeewater kan men zout winnen.

Zout en ons voedsel

Zout is smaakmiddel en smaakversterker bij het koken. Aardappelen, groenten en vlees smaken zonder zout vrij flauw. Zout versterkt ook de smaak van andere specerijen.

In kant-en-klaar maaltijden, chips, zoutjes, koekjes, drop en ander snoep, kaas, sauzen en consumptie-ijs is vaak veel zout verwerkt. Hierdoor kan men het gebruik van andere, duurdere specerijen beperken.

Ook als conserveermiddel is zout te gebruiken. Voor de uitvinding van de koelkast werd vlees en vis bestrooid met zout en bewaard in 'zoutkisten', deze bewerking noemt men "pekelen". Door voedsel met zout in te wrijven, drogen de aanwezige bacteriën uit, waardoor het voedsel niet bederft.

Zout en de gezondheid

Het menselijk lichaam heeft dagelijks minimaal 2 gram zout nodig. Het natrium in zout zorgt voor de vochtbalans in ons lichaam, regelt de bloeddruk en de prikkeloverdracht in spier- en zenuwcellen. Ook kalium, magnesium, chloride en fosfaat spelen hierbij een belangrijke rol.

Teveel zout is echter niet goed. Door consumptie van teveel zout bestaat de kans op:

Te hoge bloeddruk
Hart en vaatziekten
Maagkanker; zout kan een beschadigend effect op de maagwand hebben, waardoor er infecties van de maagwand kunnen ontstaan en een grotere gevoeligheid optreedt voor kankerverwekkende stoffen in de maag.
Calciumgebrek in de botten; het teveel aan natrium plas je samen met het mineraal calcium uit. Calcium is nodig voor opbouw en het onderhoud van botten en gebit. Zolang je voldoende calcium met de voeding binnenkrijgt is het geen probleem voor botten en gebit.

Zout als winterhulp

Het smeltpunt van een mengsel van water en zout ligt ongeveer 10 °C lager dan dat van water. Er wordt dus pas bij min 10 °C ijs gevormd.

Zout is een goed middel tegen ijsvorming om zo gladheid tegen te gaan. Strooizout is ongezuiverd zout, het heeft grovere korrels en is vaak gekleurd.
Ramen met behulp van zout vorstvrij houden kan door ze te behandelen met een in zout water gedoopte spons en daarna te laten drogen.
Autoruiten blijven sneeuw- of ijsvrij door de natte ruiten te behandelen met een stoffen zakje gevuld met zout. Wrijf hiermee over de natte ruit en deze blijft schoon.

Zout en de was

Bij de was kan zout soms een goed hulpmiddel zijn.

De hardnekkige, gele vlekken welke soms door transpiratie in kleren komen zijn met behulp van zout te verwijderen. Los hiervoor vier eetlepels zout op in een liter heet water. Spons de kleding ermee af totdat de vlek is verdwenen en doe het kledingstuk daarna gewoon in de was.
Kleuren blijven langer mooi wanneer bij de eerste keer wassen een kopje zout aan het wasmiddel wordt toegevoegd.
De zool van een strijkijzer kan worden schoongemaakt met behulp van iets zout. Strooi hiervoor was zout op een stuk papier en ga hier met het warme strijkijzer overheen. Het vuil zal van het strijkijzer verdwijnen.

Zout als vlekkenmiddel

Lastige vlekken kunnen met zout worden behandeld.

Rode wijnvlekken op licht tapijt. Verdun de natte vlek eerst met witte wijn om de kleur te verzachten. Maak dan schoon met spons en koud water. Bestrooi de overgebleven vlek met zout, laat drogen en zuig de rest van het vuil op met een stofzuiger.
Vetvlekken in tapijt kunnen worden behandeld met een mengsel van 1 deel zout met 4 delen spiritus. Wrijf hiermee de vlek met de vleug mee weg.
Watervlekken kunnen uit hout worden verwijderd met behulp van een theelepel zout en een paar druppels water. Dit mengsel met een zachte doek over de vlek wrijven en het hout daarna met was behandelen.

Zout als luchtverfrisser

Vervelende geur kan met zout worden verdreven.

Zelfgemaakte luchtverfrisser; doe hiervoor rozenblaadjes en zout in laagjes in een goed sluitend potje. Zet dit potje open wanneer u de geur wilt verspreiden.

De rozenblaadjes zijn te vervangen door andere sterk geurende bloemen, bijvoorbeeld lavendel.

Gympen en andere canvasschoenen kunnen behoorlijk ruiken. In de schoenen gestrooid zout neemt het vocht op en laat luchtjes verdwijnen.

Zout als hulp tegen insecten

Sommige insecten houden niet van zout.

Voorkom een vlooienplaag in een houten hondenhok door de binnenwanden en de vloer om de paar weken met zout water schoon te maken.
Mieren blijven buiten de deur wanneer de drempel en een deel van de route wordt geblokkeerd door zout.

Zout als hulpmiddel in de keuken

Ook in de keuken is zout meer dan smaakmaker.

Perfect gepocheerde eieren krijgt men door een half theelepeltje zout in het water te doen voordat men de eieren erin laat glijden. Het ei behoudt nu zijn vorm beter.
Hardgekookte eieren kunnen makkelijker worden gepeld als aan het kookwater een theelepel zout is toegevoegd.
Een snufje zout bij slagroom zorgt ervoor dat deze luchtiger wordt opgeklopt.
Blaadjes van snijbiet of spinazie gewassen in zout water zijn sneller schoon. Naspoelen is minder vaak nodig.
Gerimpelde appels worden in zout water weer mooi glad.
Gesneden stukjes appel en peer, even in licht gezouten water gelegd, blijven goed van kleur. Handig voor een fruitsalade.

Tenslotte

In de oudheid was zout een betaalmiddel. Ons woord salaris is afkomstig van sal=zout.

Zout is het symbool van zuivering.

In de bijbel geldt zout als symbool van de verbinding tussen God en zijn volk.

In het oude India gold zout als symbool van genot.