Kastelen: de ruïne van Brederode
Algemeen
In Santpoort Zuid ligt een zeer interessante ruïne, die van het voormalige kasteel Brederode. Wanneer men rondloopt in deze ruïne krijgt men een zeer goed beeld hoe het in vroeger tijden geweest moet zijn. Staande achter de kantelen op de borstwering, is het duidelijk hoe men ooit van verre vriend en vijand kon zien aankomen.
Het kasteel in volle glorie
Toen het kasteel nog niet tot een ruïne was vervallen, bestond het uit:
- Binnenpoort
- Middentoren
- Donjon
- Keukenvleugel
- Ridderzaal, noordelijk gedeelte
- Kapel- of noordoost toren
- Ridderzaal, zuidelijk gedeelte
- Kemenade
- Tedburgha, of zuidoost toren
- Sivaard of ronde toren
- Binnenplein
- Buitenpoort
- Beheerderwoning
De nummers 1 t/m 11 behoorden tot de hoofdburcht, en ieder vertrek in het kasteel had zijn eigen latrine (wc). Deze latrines hadden een open verbinding met de slotgracht die om het kasteel lag. De nummers 12 en 13 behoorden tot de voorburcht..
Beschrijving van de diverse torens en gebouwen
De binnen- en buitenpoort
De binnenpoort is de toegang van de hoofdburcht. Deze poort is met een brug verbonden met de poort van de buitenpoort.
Tegen de westzijde van deze poort is geen stenen muur gebouwd. Vroeger stond hier een houten gevel die in tijden van oorlog en belegering afgebroken kon worden, waardoor deze poort vanuit de hoofdburcht makkelijk te verdedigen was.
De middentoren
Deze toren lag ten noorden van de binnenpoort. Deze toren is neergezet tussen de poorttoren en de donjon, gewoon omdat men niet wist waar deze toren neergezet moest worden.
De donjon
Een donjon is volgens definitie de hoofdtoren van een kasteel, het laatste toevluchtsoord gedurende een belegering. Vanuit deze donjon heeft men nog controle over het kasteelterrein en de mogelijkheid de belegering te leiden.
In het geval van het kasteel Brederode is de benaming donjon voor de noordoost toren niet juist. Bovenstaande definitie is niet van toepassing op deze toren. Ook is het niet de woontoren van de kasteelheer, zijn gezin en gevolg. De toren stond namelijk niet alleen en er is tijdens de renovatiewerkzaamheden geen waterput of aanwijzingen daarvoor gevonden.
De noordoost toren
was dus een hoektoren die (mede door de naastgelegen zaal) een belangrijke functie binnen het kasteel gehad moet hebben.
Keukenvleugel en kapeltoren De keuken(s) bevond(en) zich in de kelder van de noord vleugel. In de ruïne staat nog een muur waarin twee boogvormige kozijnen bevinden, waarachter de ovens liggen. Op de etage daarboven, de begane grond, was hoogst waarschijnlijk de kapel, welke na 1464 werd verplaatst naar de noordoost toren. De oude kapelruimte werd een 6,5 meter hoge zaal waarin hoge vensters aanwezig waren.
Ridderzaal, noordelijk en zuidelijk gedeelte
Tot rond het jaar 1426 was de ridderzaal op de begane grond. De zaal had een kasteel verhouding van 1:2. Na 1464 werd dit veranderd, omdat het zuidelijk gedeelte na de verwoesting van 1426 niet werd hersteld, het noordelijk gedeelte wel.
Kemenade
Een ander woord voor Kemenade is het verblijf binnen een (middeleeuws) kasteel dat verwarmd kan worden. Soms was dit het vrouwenverblijf, waar de dames zich wijdden aan hun borduurwerken en roddels. Deze ruimte bevond zich in de hoofdvleugel. Het was het warmste en geriefelijkste vertrek dat in een kasteel te vinden was, de haard brandde hier altijd.
Het woord Kemenade is mogelijk een afgeleide van het Latijnse Caminata, wat letterlijk verwarmd betekend.
Tedburgha- zuidoost toren en de Sivaard- of ronde toren
De naam van de Tedburghatoren is hoogst waarschijnlijk afkomstig van Tedburgha van Staveren. Zij ontmoet rond het jaar 1000 bij het toenmalige houten kasteel Brederode Sivaert, waarmee zij in het huwelijk treed, nadat er eerst een familieruzie is geweest over de (lage) stand van Tedburgha. Deze Sivaert wordt geschiedkundig gezien als de stamvader van het geslacht Brederode. Sivaert is de 2e zoon van Arnoud de graaf van Holland. Dit zou de reden zijn dat het geslacht Brederode een directe afstamming is van de graven van Holland. Deze Tedburghatoren is in tegenstelling tot de andere torens vierkant.
De Sivaardtoren is vernoemd naar de stamvader van het geslacht Brederode. Dit geslacht wordt beschouwd als de oudste geslachten van Holland. De Van Brederode’s hebben in de geschiedenis een belangrijke rol gespeeld, zoals onder andere in de 80 jarige oorlog. Hendrik van Brederode was immers in 1568 een belangrijk leider tijdens de opstand tegen de Spanjaarden.
Binnenplein
Aan de noord- en westzijde van het binnenplein stonden woonvleugels, de andere zijden van het plein bevatten de walmuren. Tussen de beide woonvleugels stond een traptoren. Langs de keukenvleugel (aan de noordzijde) ligt een strook van ongeveer 4 meter op het middeleeuwse loopvlak, het overige deel ligt zuidelijk van dit loopvlak en ligt iets meer dan 2 meter lager. Helaas is tijdens opgravingen het loopvlak niet onderkend.
De beheerderwoning
Vroeger stond op de voorburcht een boerderij, waarvan de huidige woning nog een overblijfsel is. Het bevat nog steeds elementen die zijn terug te voeren tot de tijd dat de woning als boerderij dienst deed. De woning beschikt heden ten dage over een moderne badkamer en keuken, maar de monumentale aspecten zijn in ere gelaten.