Wat is een ex-libris

Ik hou van mijn boeken en wil ze niet kwijt

Je bent een boekenliefhebber. Je houdt van je boeken en je koestert ze.

Uitlenen? Liefst niet. Hoogstens aan een goede vriend. En dan nog. Want een portie onzekerheid blijft knagen: zal ik mijn boek wel terugkrijgen? 

Het voelt aan als je kind dat de deur uitgaat. 

Je wil alvast dat je naam er vooraan in gemerkt staat. Maar je naam zomaar met een balpen in dat leuke boek krabbelen of er je naam in stempelen, dat doe je toch niet? Dat is je reinste vandalisme!

Gelukkig maar bestaan er ex-libris om je boeken te merken.

Wat is een ex-libris?

Een ex-libris is een blaadje dat vooraan in een boek gekleefd wordt om het te merken, om aan te geven dat het jouw eigendom is, dat het aan jou terugbezorgd moet worden. In principe komt daar steeds de tekst 'ex libris' op voor en uiteraard ook de naam van de eigenaar van het boek.

'Ex libris' is Latijn en betekent 'uit de boeken van'.

Op bovenstaand ex-libris staat dus eigenlijk: 'uit de boeken van Jef Arras'. Met andere woorden, het boek waar dit ex-libris in gekleefd is, komt uit de bibliotheek van meneer Arras.

Wat vertelt een ex-libris nog meer?

Er zijn ex-libris waarin enkel tekst voorkomt, al is dat dan gewoonlijk op een kunstzinnige en/of kalligrafische wijze. Behalve de vermelding van zijn naam, vertelt een ex-libris echter heel vaak ook iets meer over de eigenaar. Over zijn interesses bijvoorbeeld, over zijn hobby's of over zijn beroep. In bovenstaand voorbeeld zien we de hals van een cello, orgelpijpen en de handen van een dirigent afgebeeld. Dit maakt duidelijk dat de eigenaar van het boek een muziekliefhebber is of toch op één of andere manier iets met muziek te maken heeft.

Soms wordt er zelfs het portret van de eigenaar in verwerkt, zoals in dit ex-libris van meneer Posselt. En wat vertelt het verder over hem? De man is een zeilfanaat, collectioneert Delftse tegeltjes en heeft jaren in Indonesië gewoond en gewerkt.

Soms bevat het ex-libris ook een zinspeling op de naam van de eigenaar, zoals in onderstaande afbeelding uit 1941.

De vrouw die rustig onder een boom zit te lezen terwijl de boer het veld ploegt, is duidelijk een verwijzing naar de naam van de eigenaar. De fiets bovenaan en het Brugse belfort vertellen dan weer dat de eigenaar toentertijd een Brugs fietsenfabrikant was. Het fietsenmerk heette trouwens 'Belfort'.

Soms is er, naast de weergave van de naam, enkel een leuke afbeelding die vaak verwijst naar de boekenliefde van de eigenaar, zoals in onderstaand Amerikaans ex-libris uit 1893.

Maar het kan even goed een afbeelding zijn van het lievelingsdier van de eigenaar, van zijn verzameling bonsais of van zijn huis, zoals in onderstaand ex-libris van rond eind 19e eeuw.Naast het leuke optrekje van deze Zuid-Amerikaanse arts staat er ook zijn wapenschild op afgebeeld, evenals een stilleven met attributen die naar zijn beroep verwijzen.

Al eeuwen in gebruik

Het ex-libris wordt al sinds eeuwen gebruikt. De oudst bekende ex-libris in ons land dateren van rond 1570 dus een goede honderd jaar na de uitvinding van de boekdrukkunst. Toen kostte elk boek een kapitaal. Het bezit van een boek was dan ook enkel weggelegd voor klooster- en universiteitsbibliotheken, erg rijke mensen en adellijke lieden. Vandaar dat er toen hoofdzakelijk heraldische ex-libris bestonden die, naast de naam van de eigenaar, ook zijn wapenschild voorstelden, zoals op onderstaand voorbeeld uit Ierland van rond 1780.

Een ex-libris ook voor jouw boeken?

Je zag het in voorgaande voorbeelden: een ex-libris is van alle tijden, het kan zowat alle kanten uitgaan en vele vormen aannemen. Eigenlijk zijn het stuk voor stuk kleine kunstwerkjes. Ze benadrukken niet alleen je respect voor boeken maar doen je ook kennen als een cultuurminnaar.

Iets voor jou dus?

In enkele volgende artikelen zet ik je verder op weg. Je verneemt dan meer over:

• Welke soorten ex-libris zijn er?
• Hoe geraak je aan een eigen ex-libris?
• Hoe zou jouw ex-libris er kunnen uitzien?
• Maak er een hobby van.