Wie is Francis Bacon

Inleiding

Hoewel de Iers/Britse schilder Francis Bacon (Dublin 1909 - Madrid 1992) gecategoriseerd wordt als een expressionist zag hij zichzelf eerder als een realist. Iemand die de harde feiten van het leven onverbloemd weergaf. Het afschrikwekkende en bedreigende van zijn doeken onthult een mensbeeld dat gekenmerkt wordt door angst, wanhoop, geweld en pijn. Niet verwonderlijk dus dat zijn werk lange tijd omstreden was, wat niet wegneemt dat hij gaandeweg uitgroeide tot een van de meest gewaardeerde schilders van de vorige eeuw.

Kunstenaar

Francis Bacon, niet te verwarren met de gelijknamige 17e eeuwse filosoof, wordt geboren in de Ierse hoofdstad Dublin als zoon van een legerofficier in ruste. Het gezin heeft vijf kinderen waarvan de opvoeding grotendeels wordt uitbesteed aan een nanny. Als zijn twee jonge broers op jonge leeftijd sterven eist Bacon senior dat de dan enig overgebleven zoon in zijn voetsporen treedt. Daarbij schuwt hij het niet om zijn wens met fysiek en psychisch geweld kracht bij te zetten. Maar de recalcitrante Francis laat zich niet vermurwen. Hij wil kunstenaar worden en niets anders. Dat hij daarnaast te kennen geeft op mannen te vallen maakt de verstandhouding er niet beter op. Niet lang na zijn bekentenis zet zijn vader hem zonder pardon op straat.

Seksuele diensten

Op 16-jarige leeftijd verkast Francis Bacon naar Londen waar hij enige tijd werkt als huisbediende, maar dat werk verveelt hem al gauw, ook al omdat hij niet kan opschieten met zijn werkgevers. Dan ontdekt de toekomstige schilder per toeval dat hij een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op een bepaald soort, niet onbemiddelde mannen. Die zijn niet alleen bereid hem te betalen voor zijn seksuele diensten, maar cultiveren tevens zijn esthetische voorkeuren. Een van Bacons eerste oudere minnaars is ene Harcourth Smith, die naar later blijkt, met zijn vader in het leger heeft gediend. Bacon beweert dat zijn pa deze legerofficier bewust op hem af heeft gestuurd om hem in te wijden in het volwassen leven, maar echt bewezen is dat nooit.

Binnenhuisarchitect

Als Bacon in 1927 door zijn tijdelijke mecenas wordt meegenomen naar het Berlijn van de Weimar republiek maakt de jonge kunstenaar voor het eerst kennis met een wereld van weelde en decadentie. Hij volgt er een opleiding tot binnenhuisarchitect en ziet er de Russische film Batlleship Potemkin van Serge Eisenstein die de katalysator zal zijn voor zijn latere werk. Zijn volgende reis brengt hem naar Parijs waar hij achttien maanden zal verblijven onder de hoede van pianiste en kunstverzamelaar Yvonne Boquentin. Gedurende deze periode leert hij de Franse taal spreken en bezoekt hij alle musea van de stad. Hij ziet er het schilderij Massacre Of The Innocents van Nicolas Poussin dat een onuitwisbare indruk op hem maakt en ook een van zijn inspiratiebronnen is. Terug in Londen verdient hij de kost als interieurontwerper en mannelijke escort, maar wat voornamer is, Bacon begint voor het eerst serieus met schilderen.

Religieuze beeldspraak

De doeken die Bacon aanvankelijk schildert zijn aquarellen gebaseerd op de designs die hij voor wand- en vloerkleden ontwerpt. De kunstenaar is echter zo ontevreden over zijn werk dat hij veel van zijn vroege schilderijen eigenhandig vernietigd. Gelukkig zijn hier nog veel resten van overgebleven. Hoewel een verstokt atheïst, maakt hij gebruik van het eeuwenoude thema van de kruisiging en andere religieuze beeldspraak waarin het lijden centraal staat. Het gaat hem niet om de godsdienstige of historische betekenis, maar om de uitdrukking van de menselijke bestaanservaring waar iedereen zichzelf in zal herkennen. Herkenbare referentiepunten als angst, frustratie, vervreemding, eenzaamheid, de menselijke tekortkomingen in het algemeen en de dood.

Onorthodoxe schildertechniek

Francis Bacon heeft in interviews vaak uitgelegd dat zijn doeken niet gemaakt zijn om een duidelijk omschreven betekenis of boodschap over te brengen, maar dat zij "een poging zijn om een bepaald gevoel zichtbaar te maken." Om dit te realiseren maakt hij gebruik van bestaande foto's, krantenknipsels of schilderijen van Rembrandt, van Gogh of Velazquez die hij een angstaanjagende metamorfose laat ondergaan. Ook werkt hij met watten, glas, dikke klodders verf en laat hij sommige delen van het vaak ongeprepareerde linnen onbeschilderd om het onwezenlijke karakter te versterken. Bacon beeldt een psychische realiteit uit, een oermenselijke ervaring en slaagt hierin doordat hij bewust van de concrete, zichtbare realiteit afwijkt. Hij geeft zijn portretten geen glad beeld mee, maar schildert ze als wanhopige, gekwelde wezens met verwrongen gezichten. Het beeld van de ontwrichte mens is een obsessie voor Bacon.

Eindelijk erkenning

De jaren dertig van de vorige eeuw vormen door drank, gokken en disfunctionele relaties een periode van vallen en opstaan voor Bacon. Op voorspraak van zijn vriend Lucien Freud, collega-schilder en kleinzoon van Sigmund Freud, mag hij lesgeven op de Londen Academy Of Fine Arts. Ondertussen, het is dan 1944, wordt het werk van Bacon in het licht van de oorlog en het symbolisme dat het publiek erin meent terug te zien, steeds populairder. De naoorlogse jaren markeren de teloorgang van de traditionele schildertechnieken en het experiment is in de kunst gemeengoed geworden. Bacon's werk sluit naadloos aan bij de mentaliteit van dit nieuwe tijdsgewricht. In 1948 wordt hij dan ook door het kunstestablishment gewaardeerd als een van de meest invloedrijke artiesten van die tijd.

George Dyer

Begin jaren zestig wordt er ingebroken in de woning van Francis Bacon. Hij voelt zich aangetrokken tot de Londense kruimeldief en begint een relatie met hem. George Dyer is de eerste minnaar die jonger is dan hemzelf. De reden voor dit vreemde besluit is niet dat beide manisch depressief en zware drinkers zijn, maar eerder dat Bacon zich artistiek kan laven aan de explosieve verhouding vol ruzies die hij met de gewelddadige en suicïdale Dyer onderhoudt. Bacon geeft veel om zijn vriend die schaamteloos op zijn beurs teert, maar vindt hem tegelijkertijd angstaanjagend. In 1971 als het tweetal in Parijs is voor de opening van een retrospectief van Bacon's werk in het Grand Palais, pleegt Dyer in een onbewaakt moment op hun hotelkamer zelfmoord met een overdosis barbituraten. In de maanden die volgen schildert Bacon een aantal grimmige doeken waarvan In The Memory Of George Dyer wellicht het best zijn duistere gemoedstoetand tot uiting brengt.

Milder

Ondanks het gemis van George Dyer gaat Francis Bacon in 1974 een relatie aan met ene John Edwards met wie hij het langst van zijn amoureuze bestaan zal samenleven. De laatste tien jaar van zijn leven lijkt het erop dat de ooit als notoire dwarsligger getypeerde Bacon zijn wilde haren verloren heeft. De schandaalpers wordt gemeden en de schilder leidt steeds meer een teruggetrokken bestaan. Deze bescheidenere levenswijze laat ook zijn sporen na in zijn schilderstijl. De ooit zo agressieve en rauwe signatuur wordt realistischer, het kleurgebruik zachter van toon en de composities compacter. Uiteindelijk komt Francis Bacon op 18 april 1992 te overlijden aan de gevolgen van een hartaanval die direct terug te voeren is op de astma waar hij sinds zijn kindertijd al aan lijdt. Zijn complete bezittingen laat hij na aan Edwards.

Weetjes

In Bacon's atelier werden na zijn dood ruim honderd versneden doeken van zijn hand gevonden. Het werk is niet bepaald representabel en onaf, maar geeft wel een goed beeld van de ruwe, impulsieve werkwijze van de meester. Een deel ervan is te zien in de Dublin City Gallery The Hugh Lane.
In hetzelfde museum is zijn Londens atelier te zien dat na zijn dood exact en in zijn geheel in Ierland werd nagebouwd.
Als kind koesterde Francis Bacon een morbide fascinatie voor slachthuizen wat op sommige van zijn doeken tot uiting komt.
Francis Bacon had gedurende zijn leven evenveel bewonderaars als tegenstanders. Tussen de schilder en de politiek boterde het al helemaal niet. Margaret Tatcher omschreef hem gedurende haar regeringsperiode als: "Die man van die verschrikkelijke schilderijen."
Werken van Francis Bacon zijn onder meer te zien in de vaste collecties van het Gemeentemuseum Den Haag, het Guggenheim en het Museum Of Modern Art in New York, de National Gallery Of Scotland in Edinburgh, het Städel Museum in Frankfurt, de Dublin City Gallery The Hugh Lane in Ierland en De National Gallery Of Canberra in Australië.
Van Bacon's werk zijn in de loop der jaren talloze exposities te zien geweest. Zo was er drie keer een overzichtstentoonstelling in het Tate in Londen. In 2001 was er een prachtige overzichtstentoonstelling te zien in het Gemeentemuseum Den Haag.
Op kunstenaarsbeurs Tefaf in Maastricht wordt in 2014 25 miljoen euro gevraagd voor het relatief recente schilderij Study From A Human Body uit 1986.
Het drieluik Three Studies Of Lucien Freud waarop zijn vriend Freud is afgebeeld wordt eind 2013 verkocht voor ruim 106 miljoen euro. Dat is op dat moment het hoogste bedrag dat ooit bij een veiling voor een kunstwerk is betaald.

Selectieve werken

Figures In A Garden (1936)
Three Studies For Figures At The Base Of A Crucifiction (1944)
Figure In A Landscape (1945)
Study For A Portrait (1952)
Man With Dog (1953)
Figure With Meat (1954)
Study For Portrait II (After The Life Mask Of William Blake( (1955)
Study For A Portrait Of Van Gogh IV (1957)
Paralytic Child Walking On All Fours (From Muybridge) (1961)
Three Studies Of Lucien Freud (1969)
In The Memory Of George Dyer (1971)
Three Studies Of The Human Body (1979)
Three Studies For A Portrait Of John Edwards (1984)