Wat is mentalisme

Inleiding

Veel mensen zullen vast wel eens gehoord hebben van Uri Geller. Deze Israëlische man staat bekend als mentalist. Zijn bekendste truc is het ombuigen en afbreken van een simpele lepel. Maar mentalisme staat ook centraal in bepaalde televisieseries, zoals The Mentalist. Bij mentalisme voeren mentalisten allerlei verbazingwekkende en ogenschijnlijk onmogelijke trucs uit. Ze kunnen bijvoorbeeld gedachten lezen of bepaalde voorspellingen doen. Maar wat houdt het mentalisme eigenlijk precies in? Wat zijn terugkerende thema’s in het mentalisme? Wat zijn bekende mentalisten uit het verleden? Welke internationale mentalisten zijn er nu actief?

Het mentalisme

Het mentalisme is een amusementsvorm. De nadruk bij mentalisme ligt op de mentale krachten. Voorbeelden van deze mentale krachten zijn hypnose of telepathie. Vaak wordt gezegd dat mentalisten over unieke, paranormale of bovennatuurlijke gaven beschikken. Bij het mentalisme wekt een artiest, in dit geval de mentalist, de illusie op dat hij over dergelijke gaven beschikt. Maar niet alleen bovennatuurlijke gaven staan centraal bij het mentalisme, ook ‘gewone’ uitzonderlijke gaven komen voor. Dit kunnen gaven als het extreem goed onthouden van gegevens of het uitzonderlijk goed kunnen rekenen betreffen.

Bij het mentalisme staat vooral het waarnemen de vraag. Aan de toeschouwer wordt constant de vraag gesteld: is het werkelijk wat ik zie, of is het een illusie? Goede mentalisten maken vaak een zeer grote indruk op het publiek, omdat zijn onmogelijke dingen mogelijk maken, zoals het  verbuigen van een lepel door enkel je geest te gebruiken. Om een act zo geloofwaardig mogelijk maken wordt het publiek er vaak bij betrokken. Door de toeschouwer zelf deel te maken van de act komt een mentalist geloofwaardiger over en voelt de toeschouwer zichzelf persoonlijk betrokken bij de act. Of mentalisten ook daadwerkelijk over bovennatuurlijke, mentale gaven beschikken of alles inderdaad een illusie is, is niet bekend. Veel mensen geloven het tweede.

Een  voorbeeld van een mentalistische act is het al eerder genoemde ombuigen van een lepel. Hierbij houdt de mentalist de lepel tussen duim en wijsvinger en laat hij deze ombuigen door enkel zijn gedachten en daarmee aandacht te richten op de lepel. Een andere act die vaak door mentalisten uitgevoerd wordt is het zogenaamde gedachtenlezen. Daarbij laten ze onder andere een vrijwilliger denken aan een bepaalde scene, bijvoorbeeld een groen grasveld met een huis of een voorwerp als een sleutel, om deze vervolgens na te tekenen. Een andere act waarbij gedachtelezen centraal staat wordt  vaak uitgevoerd door duo’s. Een van de mentalisten zit geblinddoekt op het podium, terwijl de ander door het publiek heen loopt. Degene die door het publiek heen loopt pakt af en toe voorwerpen aan van mensen uit het publiek. Het is de taak van de geblinddoekte mentalist om te raden wat de ander in zijn hand heeft. Dit kan gaan van het beschrijven van het voorwerp tot het noemen van het banknummer op een pinpas. 

Oorsprong van het mentalisme

Het mentalisme heeft zijn wortels liggen in de 19^e eeuw. Toentertijd was de goochelkunst populair. Goochelkunst is de kunst van het schijnbaar onmogelijke. Mentalisme was een onderdeel van deze goochelkunst. Vanaf toen heeft mentalisme zich losgemaakt van de goochelkunst en zich ontwikkeld tot een zelfstandige amusementsvorm.

Er is een duidelijk verschil te zien tussen de goochelkunst en mentalisme. Waar het bij goocheltrucs voornamelijk draait om mechanische en vaak vingervlugge trucages, draait het bij mentalisme meer om speciale vaardigheden, gaven. Door de toeschouwer in een soort mysterie te laten, is het nooit helemaal duidelijk hoe een mentalist zijn act uitvoert. Bij een goocheltruc wordt de toeschouwer ook in een soort mysterie gelaten, maar deze trucs zijn met logisch nadenken wel te achterhalen. Bij een truc van een mentalist is het lastiger om een logische redenering te bedenken. Zelfs wanneer hij tips geeft over het geheim achter zijn act, bijvoorbeeld door een specifieke opbouw van de act of door duidelijke verbale of non-verbale hints te geven, is de toeschouwer nooit helemaal zeker over de act.

Een ander, misschien voor de meeste mensen, duidelijker verschil tussen mentalisme en goochelacts, betreft de risico’s die aan de act verbonden zijn. Een goochel act is meestal een goed uitgedachte en goed voorbereidde act, er kan niet zoveel fout gaan, omdat het publiek maar in mindere mate invloed heeft op het verloop van de act. Bij een act van een mentalist ligt dit echter anders. Vaak wordt aan iemand uit het publiek gevraagd een bepaalde, willekeurige handeling te verrichten binnen een act. Hierdoor kan de mentalist, mocht de eventuele trucage niet kloppen of mocht hij verkeerde signalen doorkrijgen, soms levensgevaarlijk gewond raken. 

Bekende mentalisten vroeger en nu

Er zijn verschillende bekende mentalisten, zowel vroeger als nu. De oudste bekende mentalist komt uit de jaren 50 van de vorige eeuw en heet Joseph Dunninger. Hij staat bekend om het kunnen lezen van de gedachten en om het uitvoeren van goede goocheltrucs, maar staat ook bekend als een van de meest invloedrijke mentalisten in de geschiedenis. Hij hield zijn hele leven lang vol, zelfs bij vrienden en familie, dat hij op een wetenschappelijke manier gedachten van anderen kon lezen. Het was dus geen bovennatuurlijke kracht, maar iets wat wetenschappelijk aan te tonen was. Zijn beroemdste uitspraak, die hij ook aan het eind van iedere show gebruikte, luidt:

"Voor hen die geloven, is er geen verklaring nodig. Voor hen die niet geloven, volstaat geen enkele verklaring." 

Verdere bekende mentalisten uit de geschiedenis zijn Al Koran, Maurice Fogel, en een vrouw genaamd Corinda. Deze laatste schreef onder andere het boek “Thirteen Steps to Mentalism”. 

Tegenwoordig zijn er een viertal grote mentalisten bekend. In Nederland is de bekendste daarvan toch wel Uri Geller. In 2008 werd er op de Nederlandse televisie een programma uitgezonden genaamd ‘De nieuwe Uri Geller’. Hierin werd op zoek gegaan naar een nieuwe mentalist, de zogenaamde opvolger van Geller. Er volgden in 2009 en 2010 nog twee seizoenen van De Nieuwe Uri Geller. De andere drie internationaal bekende mentalisten van tegenwoordig zijn Derren Brown, Banachek en Jan Bardi. Brown is een Brits mentalist en voornamelijk bekend om de boeken die hij heeft geschreven en zijn shows die op de Britse televisie worden uitgezonden. Banachek is een Engels-Amerikaanse mentalist. Ook hij schreef vele boeken. Daarnaast is hij ook bedenker van verschillende acts binnen het mentalisme, zoals het levend begraven worden. De laatste internationaal bekende mentalist, Jan Bardi, is van Vlaamse afkomst en is zowel goochelaar als mentalist. Verder is hij in België een bekende televisiepersoonlijkheid, mede door zijn programma’s over mentalisme. 

Conclusie

Mentalisme is een amusementsvorm waarbij de artiest, de mentalist, bepaalde bovennatuurlijke gaven gebruikt om een act uit te voeren. Vooral het waarnemen staat tijdens de act centraal. Ook wordt het publiek vaak bij de act betrokken, om dat het gevoel te geven dat het persoonlijk verbonden is bij de act. De oorsprong van het mentalisme ligt in de 19^e eeuw. In die tijd waren er veel goochelaars actief en het mentalisme was een tak van de goochelkunst. Tegenwoordig is het mentalisme een op zichzelf staand genre. Bij een act van een mentalist is, in tegenstelling tot bij een goochel act, bijna niet te achterhalen welk mechanisme of welke logica er achter de act zit. Ook zijn er bij een dergelijke act meer risicovolle situaties aanwezig dan bij een goochel act. Bekende mentalisten uit het verleden zijn Joseph Dunninger, Al Koran, Maurice Fogel, en Corinda. Bekende mentalisten in het heden zijn Uri Geller, Derren Brown, Banachek en Jan Bardi. 

Bronnen: Wikipedia, Joseph Dunninger; Wikimedia Commons