De kunst van oorlog
The art of war
In de jaren negentig van de twintigste eeuw was het boek van Sun Tzu, een Chinese generaal van rond 400 voor Christus, een groot succes. Het belangrijkste citaat dat vaak uit dit boek gehaald wordt, is: Ken uzelf en uw vijand en u zult in honderd gevechten nooit verliezen. Dat hij eigenlijk nog veel belangrijkere uitspraken heeft gedaan, maar bovenal iets heel negatiefs heeft gedaan, daar ging iedereen aan voorbij. Want goed bezien is iedereen die een boek schrijft over oorlog en het “de kunst van de oorlog” noemt niet helemaal goed wijs.
De oorlogskunst
Het boek “The art of war” kende aan het einde van de twintigste eeuw een grote opleving. Het werd door veel succesvolle zakenmensen gezien als het instructie boek voor hoe je om moet gaan met je concurrentie. Onder andere omdat het het citaat bevatte:
Ken uzelf en uw vijand en u zult in honderd gevechten nooit verlies lijden.
Dat het een wijs advies is om jezelf te kennen, kun je alleen al zien aan het feit dat ook de Grieken het boven de poorten hadden hangen van het orakel van Delphi. Maar dat het boek een lange verheerlijking is van het oorlog voeren als instrument voor een vorst of heerser, daar gingen al die citeerders gewoon aan voorbij. Zelfs een twintigste eeuwse Chinese generaal maakt de opmerking dat Sun Tzu en Clausewitz tot dezelfde categorie van oorlogsanalisten behoren en daarom citeert hij Clausewitz beroemde uitspraak:
Oorlog is politiek met bloed.
Waarna hij zegt dat Sun Tzu 2000 jaar eerder impliciet dezelfde uitspraak doet met zijn boek. Maar dat maakt het boek niet minder een verheerlijking van oorlog voeren om je politieke doelen te realiseren. Toch kun je het boek ook anders lezen. Er staan namelijk een aantal adviezen in die wel degelijk altijd gelden.
Adviezen
Het eerste advies zit in het citaat waar Sun Tzu bekend mee geworden is:
Ken uzelf en uw vijand en u zult in honderd veldslagen nooit verslagen worden.
Als je vijand en veldslagen weglaat, dan staat er gewoon:
Ken uzelf.
Dat is in iedere situatie een goed advies, of het nu gaat om oorlog voeren of om kiezen welk brood je vandaag zal kopen.
Maar dat zijn niet de enige adviezen die Sun Tzu geeft. HIj zegt bijvoorbeeld ook dat het voor een generaal belangrijk is om zichzelf te onderzoeken. Het is dus niet voldoende om jezelf te kennen, je moet onderzoeken waarom je bent wie je bent en hoe je reageert. Ook al is het in het geval van Sun Tzu bedoeltom je tot een onbeïnvloedbaar mens om te vormen, zodat je emoties niet met je aan de haal gaan. Je zou kunnen zeggen dat Sun Tzu hier zegt:
Wees bewust van jezelf en wat je ervaart.
Een ander advies in de kunst van het oorlogvoeren is:
Laat je niet door anderen leiden, maar wees degene die leidt.
Dat dit belangrijk advies is, blijkt bijvoorbeeld uit het boekje van ene oud minister Winsemius met de titel:
Speel nooit een uitwedstrijd.
Iets wat veel bedrijven tegenwoordig doen als ze in overleg moeten met klagende klanten of met concurrenten. Het ziet er misschien heel beleefd uit om iemand uit te nodigen, maar in werkelijkheid toont het aan dat je niet erg goed bent in het spelen van uitwedstrijden. Wat dus betekent dat het als klant voldoende is om verstek te laten gaan bij de eerste afspraak, wegens omstandigheden en dan aan te bieden de nieuwe afspraak bij jezelf te organiseren. Dat gebiedt de beleefdheid nu eenmaal. Dat gedrag past overigens precies bij wat Sun Tzu zei over manoeuvreren met je leger.
Laat de vijand nooit weten wat je aan het doen bent, laat het altijd lijken dat je iets anders doet dan wat je echt doet.
Helaas slecht nieuws
Er is echter ook een donkere kant aan de adviezen van Sun Tzu te zien als je ze vergelijkt met de situatie waarin we tegenwoordig zitten. Namelijk dat de wereld in 2400 jaar niets is veranderd. Mensen proberen nog steeds op allerlei manieren hun eigen positie te verbeteren ten opzichte van die van hun buurman. Als dat betekent dat ze tegen de ene buurman vriendelijk moeten doen, om zo de andere buurman dwars te kunnen zitten, dan moet dat maar. Alles voor de winst.
Vandaar natuurlijk ook die verheerlijking van Sun Tzu aan het eind van de twintigste eeuw. Toen zag je het neo-liberale idee opkomen dat de markt heilig was en alles goed zou maken. De markt zou voor een hemel op aarde zorgen.
Als je nu kijkt naar de situatie waarin we economisch zitten, dan moet je misschien wel de conclusie trekken dat het eigenlijk alleen nog maar slechter is geworden nadat Sun Tzu zijn boek heeft geschreven. Sun Tzu gaf namelijk nog het advies om eerst te zorgen voor het geld dat je nodig had om oorlog te voeren en die oorlog tot een minimum aan geweld te beperken als dat mogelijk was. Nu hebben staten zoveel schulden dat het enige wat ze kunnen is hun burgers zwaarder belasten om die schulden af te lossen. Wat betekent dat er niet genoeg geld is om een goede verdediging in stand te houden.
Geluk bij een ongeluk
Gelukkig hoeven we tegenwoordig niet meer bang te zijn voor oorlog, omdat de meeste landen zoveel schulden bij elkaar hebben. Het aanvallen van je buren om hun land in te pikken zou betekenen dat je het geld dat ze van je geleend hebben niet meer terugkrijgt. De enige die eigenlijk nog belang heeft om oorlog te voeren is degene met de grootste schuld, maar die heeft dus geen geld meer om oorlog te voeren.
Conclusie
Aan het eind van de twintigste eeuw werd een boek van een Chinese generaal uit de vierde eeuw voor Christus een succes. In dat boek gaf de Chinese generaal met de naam Sun Tzu een analyse van hoe je altijd een oorlog kunt winnen. De belangrijkste conclusie die hij trok was dat je altijd jezelf en je vijand moest kennen en dan zou je in honderd oorlogen nooit verlies lijden. Nu is het boek zelf een verheerlijking van de oorlog als een politiek instrument. Maar als je iets verder kijkt dan zie je ook dat het boek adviseert om jezelf te kennen, oorlog alleen te voeren als je andere opties niet gewerkt hebben, er rekening mee te houden dat oorlog voeren duur is en dat het de staat te gronde kan richten.
Hoewel Sun Tzu oorlog dus niet verheerlijkt, zoals ik eerst schreef, is het wel een duidelijke verhandeling gericht op het verkrijgen van het eigen voordeel. Wat je je echter natuurlijk kunt afvragen is:
Wat is de zin van zo'n boek als iedere generaal het tot zijn beschikking heeft en het gebruikt om zichzelf te verbeteren?
Want als iedereen zichzelf kent en zijn vijand en zich aan de adviezen van Sun Tzu houdt, hoe kun je dan nog van elkaar winnen. Waarmee het boek oorlog overbodig had kunnen maken. Ware het niet dat we nu nog steeds oorlog voeren voor politiek gewin, dus of niemand begrijpt het boek of iedereen die oorlog voert heeft het boek niet gelezen.