Wat zijn de verschillen tussen spreekwoorden en gezegden en uitdrukkingen
Inleiding
We gebruiken dagelijks spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. We zijn er allemaal gek op. Te pas en te onpas voegen we ze in onze gesprekken, wellicht niet altijd op de juiste manier of op de juiste plaats, maar we doen het graag. De reden hiervan is dat het meer kleur geeft aan onze taal. Door de (meestal) figuurlijke beschrijvingen is meteen duidelijk wat er bedoeld wordt, zonder dat daadwerkelijk te zeggen. Er zijn dan ook talloze spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen in de Nederlandse taal te vinden, bijvoorbeeld:
- De appel valt niet ver van de boom
- Beter één vogel in de hand, dan tien in de lucht
- Twee linkerhanden hebben
- Van lotje getikt zijn
Het probleem is alleen dat de termen spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen vaak door elkaar gebruikt worden en tegenwoordig zelfs onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn. Dus wat zijn nu precies de verschillen tussen deze drie termen. Want er zijn wel degelijk verschillen. Hieronder wordt verder beschreven wat nu precies deze verschillen zijn. Eerst wordt er gekeken naar wat Vandale aangeeft over deze termen, vervolgens wordt de verklaring van Onze Taal weergegeven.
Wat zegt Vandale?
Om te beginnen zetten we de verklaringen van Vandale achter elkaar:
- Spreekwoord - Uitspraak die een algemene levenservaring of wijze les bevat
- Gezegde - Zegswijze, spreuk
- Uitdrukking - Zegswijze: kent u die uitdrukking?
Een spreekwoord heeft volgens Vandale een duidelijk karakter. In een spreekwoord is namelijk altijd een levenservaring of wijze les te vinden. En deze betekenis komen we bij de andere twee termen, het gezegde en de uitdrukking, niet tegen. Wel komt in beide laatste verklaringen het woord ‘zegswijze’ voor. Voor het overzicht is het daarom handig om de verklaring van Vandale voor het woord zegswijze erbij te pakken. Zegswijze - Min of meer vaste manier van zeggen. Hieruit kun je concluderen dat Vandale zo goed als geen verschillen ziet tussen een gezegde en een uitdrukking.
Wat zegt Onze Taal?
Onze Taal geeft op hun website een verwijzing naar het boek van Dhr. F.A. Stoett (1863 - 1936). Hij was een Nederlands taalkundige en is de auteur van het boekwerk: Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden. Zijn perspectief op de drie verschillende termen is ongeveer als volgt:
Spreekwoord
- Een spreekwoord is onveranderlijk in zijn formulering en woordkeuze.
- Een spreekwoord is altijd een mededeling (nooit een vraag) in de tegenwoordige tijd.
- Een spreekwoord bevat altijd een levenswijsheid, een logische bevestiging van hoe het gaat.
Voorbeelden zijn:
- Elk nadeel heeft zijn voordeel
- De een zijn brood, is de ander zijn dood.
- Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in.
Gezegde
- Een gezegde verbindt woorden met een figuurlijke betekenis.
- Een gezegde bevat nooit een werkwoord (en vormt dus geen zin op zichzelf)
Voorbeelden zijn:
- Een ongelikte beer
- Door dik en dun
- Op de valreep
Uitdrukking
- Een uitdrukking is, in tegenstelling tot een gezegde, wel een zin.
- Er is geen sprake van een levenswijsheid, maar er wordt meer een figuurlijke betekenis aan de woorden meegegeven.
Voorbeelden zijn:
- Samen onder één hoedje spelen
- Lachen als een boer met kiespijn
- Met de Noorderzon vertrekken
Samenvattend
Zoals we hierboven zien zijn er dus zeker wel verschillen tussen de drie termen, alleen zijn deze niet zo overduidelijk (meer) aanwezig. Om kort te gaan: Spreekwoorden zijn voornamelijk te herkennen aan de levenswijsheid die erin zit. Gezegden zijn te herkennen aan hun korte aard en aan het feit dat zij nooit een complete zin vormen. Uitdrukkingen zijn met name te herkennen aan hun figuurlijke betekenis, maar vormen wel een zin op zich.
Conclusie
Spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen zijn inderdaad drie verschillende termen, die door de slechts kleine nuance verschillen regelmatig door elkaar gebruikt worden. De verschillen die Onze Taal aangeeft zijn makkelijker te onderscheiden, dan de verschillen die Vandale aangeeft. Hoewel beide het er over eens zijn dat de spreekwoorden altijd een levenswijsheid bevatten.
Hieronder de links naar twee websites waar je een uitgebreide lijst met spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen kunt opzoeken.