Wat is het Zwaard van Damocles

Inleiding

Soms hoor je mensen wel eens zeggen ‘het zwaard van Damocles hangt boven je hoofd’.  Dit spreekwoord is afkomstig uit de Griekse oudheid en heeft zijn naam te danken aan de Griek Damocles. De uitdrukking werd voor het eerst vastgelegd door Cicero, een Romeinse politicus en schrijver. Veel mensen kennen de betekenis van het spreekwoord ‘het zwaard van Damocles’ echter niet. Wie was Damocles eigenlijk? Hoe heeft dit eeuwenoude spreekwoord zijn oorsprong gevonden? En misschien nog wel het belangrijkste: wat betekent ‘het zwaard van Damocles hangt boven je hoofd’ eigenlijk?

Wie is Damocles?

Om te begrijpen waar het spreekwoord ‘het zwaard van Damocles’ vandaan komt, moet je eerst weten wie Damocles zelf was. Men weet echter niet of Damocles echt bestaan heeft.

Volgens de verhalen was Damocles een personage uit de Griekse Oudheid. Hij was hoveling, hij woonde en werkte aan het hof van de koning. In het geval van Damocles was deze koning Dionysius de Oudere, een tiran van de havenstad Syracuse, gelegen in zuid-oost Sicilië, Italië. Hij was hoveling in de vierde eeuw voor Christus. Damocles was een echte vleier. Hij vertelde de koning graag dat iedereen erg jaloers was op hem. Echter was Damocles zelf erg jaloers. Hij verzuchtte dat hij zelf wel eens in de weelde van de koning zou willen leven. De koning, die het in het begin leuk vond om de vleierijen te horen, maar er later moe van werd, stond dit toe en liet Damocles voor één dag een hele hoge functie bekleden aan het hof.

Damocles vond het heerlijk om in alle weelde en rijkdommen te leven, maar deze vreugde verdween al snel op een diner waar de koning hem voor uitgenodigd had. In het begin van het diner was Damocles nog gelukkig, er was lekker eten en er waren mooie slavinnen. Toen de koning hem vroeg naar boven te kijken, sloeg het angst hem om het hart. Damocles merkte namelijk dat er boven zijn hoofd, aan het plafond, een zwaard was bevestigd aan een paardenhaar! Hierdoor kon het ieder moment op het hoofd van Damocles vallen. Dionysius had dit zwaard aan het plafond laten hangen omdat hij wilde symboliseren dat tiran of koning zijn niet altijd alleen maar vreugde is. In weelde leven is fijn, maar een koning met ook altijd op zijn hoede zijn voor het dreigende gevaar, bijvoorbeeld mensen die hem willen overmeesteren of die uit zijn op zijn positie. Damocles, die duidelijk geschrokken was van dit verhaal, legde zijn hoge positie meteen weer naast zich neer.

Het spreekwoord

Het spreekwoord leent zijn betekenis aan het bovenstaande verhaal. Als er een zwaard van Damocles boven je hoofd hangt, wil dat zeggen dat je, ondanks je macht, rijkdom en geluk, altijd op je hoede moet zijn voor het noodlot of eventueel onheil. De uitdrukking ‘Het zwaard van Damocles hangt hem boven het hoofd’, wordt ook vaak gebruikt met de volgende betekenis: er is sprake van een continu, acuut en dreigend gevaar, dat volkomen onafwendbaar en onbeheersbaar is, ondanks de voorspoed die je hebt.

Het moraal van de bovenstaande tekst luidt dan ook:

Je kunt wel rijk en gelukkig zijn, maar je moet, ondanks je voorspoed en geluk, altijd op je hoede zijn voor eventuele tegenspoed. 

Veel mensen vergeten dat nog wel eens.

Conclusie

Het zwaard van Damocles is een spreekwoord uit de Nederlandse taal, voor het eerst opgeschreven door Cicero. Het komt voort uit een verhaal over Damocles, een Griek uit het Oude Griekenland, die leefde aan het hof van de koning. Op een dag was hij aanwezig bij een diner van de koning. Hij merkte, tot zijn schrik, dat er een zwaard aan een paardenhaar aan het plafond bevestigd was. Het zwaard kon ieder moment op zijn hoofd vallen. De betekenis van het spreekwoord 'Het zwaard van Damocles hangt boven zijn hoofd' luidt dan ook:

Je moet ondanks je weelde, geluk en rijkdom altijd op je hoede zijn voor dreigend gevaar of noodlottige gebeurtenissen. 

Bron afbeelding: Wikimedia Commons, Rama