Was Socrates de leraar van Plato

Socrates de Athener

In het oude Athene van de vierde eeuw voor Christus leefde volgens Plato een filosofie leraar genaamd Socrates. Volgens Plato vond Socrates dat regeren het beste overgelaten kon worden aan technocraten. Iets wat je tegenwoordig bij ons terugziet in de vorm van de macht van de ambtenaren. Plato ging overigens nog een stap verder dan Socrates en vond dat de macht over het volk vooral moest liggen bij aristocraten, in de betekenis van de besten in hun vak. Dus de beste wetenschapper regeert over wetenschappelijk onderzoek, de beste ondernemer regeert over de economie. Je enige probleem is op basis van welke norm bepaal je wat de beste is.

Plato en Socrates

Als het gaat om Socrates dan weten we via wat Plato heeft geschreven bepaalde dingen over het leven van Socrates. De details zijn redelijk nauwkeurig, we weten bijvoorbeeld dat hij ouders had en het vooral leuk vond om zijn medemens aan te zetten tot goed leven. Dat goede leven kon je volgens wat Plato schreef over Socrates bereiken door je voortdurend af te vragen of je wel leefde vanuit vragen als:

Waar baseer ik mijn mening op?

Beschik ik over alle informatie om een conclusie te kunnen trekken?

Volgens Plato liep Socrates dan ook voortdurend door de stad Athene mensen te vragen naar de achtergrond van hun mening. Als iemand dus zei dat alle politici leugenaars waren, dan stelde Socrates de vraag:

Hoe weet je dat?

Als het antwoord dan bijvoorbeeld was:

Dat heb ik meegemaakt.

Dan stelde Socrates de volgende:

Wat heb je dan meegemaakt?

Het kwam er dus eigenlijk op neer dat Socrates nooit genoegen nam met algemene uitspraken over de wereld. Tegenwoordig zouden we het kwalitatieve bewijzen noemen waar Socrates naar vroeg.

Drie vragen

Verder gaf Plato aan dat Socrates de vervelende eigenschap had, om mensen die hem iets kwamen vertellen over een derde persoon eerst te vragen of hun verhaal voldeed aan de vragen:

Is het de waarheid?

Is het positief?

Is het nuttig om te weten?

Overtuigingen

Als het verhaal niet voldeed aan één van de vragen, dan hoefde je het niet te vertellen.

Naast die voortdurende zoektocht naar het goede leven en het daaruit voortkomende gedrag om vragen te stellen die de achterkant van een uitspraak onderzochten en de wens om verhalen te onderwerpen aan de criteria: waarheid, positiviteit en nuttigheid, had Socrates ook nog een aantal overtuigingen:

• Wijsheid komt voort uit erkennen van je onwetendheid.

• Je leven krijgt waarde door het te overdenken.

• Ethisch leven is het belangrijkste wat er is.

• Deugdzaam leven gaat nooit verloren.

Socrates en Plato

Wat we verder nog weten is dat Plato beweert een leerling te zijn geweest van Socrates. Daarnaast is Socrates tot de dood veroordeeld door de Atheners, omdat hij:

• Niet in de oude goden geloofde

• Beweerde in contact te staan met een nieuwe god

• De jeugd bederft, door hun van de oude normen en waarden af te leiden.

Plato over Socrates

Nu wordt er al langer de vraag gesteld of Socrates wel heeft bestaan. Het is tenslotte nu alweer een kleine tweeëneenhalfduizend jaar geleden dat de verhalen over Socrates werden opgeschreven. Daarnaast is er niets gevonden dat door Socrates zelf is geschreven, wat we dus weten is van horen zeggen en opgeschreven door anderen.

Bedenksel

Omdat het meeste wat we weten over Socrates geschreven is door Plato en we weten dat Plato nu niet bepaald een vriendelijk mannetje was, kan het dus best zo zijn dat Socrates een verzinsel is van Plato. Het onvriendelijke van Plato zit in het feit dat hij voor een aristocratische politiek was, omdat hij het demos maar een dom stel mensen vond dat zijn macht maar al te snel aan een tiran zou afstaan. Waarna je je moet afvragen waarom Plato dan niet vond dat het belangrijker was om het demos te verheffen, zodat ze met hun volksmacht om konden gaan, dan de macht dan maar bij de besten onder het volk onder te brengen.

Lessen

De vraag die dus misschien wel gerechtigd is om te stellen is:

Heeft Plato Socrates bedacht om ideeën en een manier van leven te laten zien, die moeten bewijzen dat het volk dom is en niet van kritisch denken houdt.

Als dat zo is, dan is het verhaal van Plato over Socrates en de reden waarom hij moet sterven niets anders dan een parabel over de domheid van het volk en waarom het terecht is hun geen macht te geven. Plato probeert in zekere zin duidelijk te maken, dat het volk geen macht mag hebben omdat:

1. het niet houdt van kritiek,

2. het niet in staat is om wijsheid te herkennen,

3. het te makkelijk grijpt naar geweld om haar zin te krijgen,

4. het eerder houdt van gemakzuchtig leven, dan van ethisch of goed leven.

Wat dan weer wel vreemd is om vast te stellen is dat Plato allerlei handgrepen aanbiedt op basis waarvan je ethisch zou kunnen leven. De handgrepen die hij Socrates liet naleven, namelijk:

• Vragen stellen over de achtergrond van een uitspraak;

• Overtuigingen hanteren als wijsheid door onwetendheid te erkennen, overdenken van het leven, ethisch leven, deugdzaamheid gaat niet verloren;

• Drie criteria om verhalen over anderen te vertellen: waarheid, positief, nuttig om te weten.

Aanname

Als we hier aannemen dat Plato met zijn verhaal over Socrates zijn standpunt voor de aristocratie wilde onderbouwen, dan is het logisch om Socrates gedrag in de schoenen te schuiven dat anderen irritant zullen vinden. Want er is niets irritanters dan iemand die voortdurend je verhaal onderbreekt om vragen te stellen over wat je zegt. Waarbij het vooral vragen zijn over overtuigingen die je hebt.

• Hoe weet je dat?

• Hoeveel mensen ken je die dat doen?

• Waarom vind je dat belangrijk?

• Wat bedoel je met eerlijkheid?

• Wat is volgens jou liegen?

• Is dat jou wel eens overkomen?

Of vragen als:

• Is het waar?

• Waarom zou ik dat moeten weten?

• Zou jij willen dat mensen zo over je praten?

Tegenwoordig

Daarnaast probeerde Plato dan met zijn verhaal over Socrates duidelijk te maken dat het volk niet van verandering houdt en dus bereid is om mensen die anders zijn en mogelijk verandering veroorzaken te laten verdwijnen. Gedrag dat we tegenwoordig nog steeds zien. Hoewel we tegenwoordig mensen niet meer tot ‘dood door gif’ veroordelen. Maar we zetten nog steeds vluchtelingen op het vliegtuig terug naar hun land van herkomst, terwijl we niet zeker weten of het daar veilig is. We gaan zelfs zover dat we kinderen die geen enkele band meer hebben met hun land van herkomst, omdat ze langer in Nederland hebben gewoond dan in hun geboorteland terug te sturen. Alsof het de schuld is van het kind dat hun ouders zijn gevlucht en dat het kind daarom straf verdient in de vorm van buitensluiting.

De oplossing

Volgens Plato zouden dit soort excessen niet voorkomen als je aristocraten de macht geeft. Het punt is alleen dat die aristocraten niet alleen de beste in hun vakgebied moeten zijn, maar ook moreel de beste mensen moeten zijn, die bereid zijn om ethisch te leven. Iets waar we tegenwoordig op terug komen, omdat we hebben moeten ontdekken dat macht corrumpeert of zoals Lord Acton het zei:

Macht corrumpeert, absolute macht corrumpeert gegarandeert.

Afbeeldingen

Socrates door Eric Gaba

Plato door Marie-Lan Nguyen