Wat is Dendrochronologie

Dendrochronologie

De dendrochronologie (‘boomtijdkunde’) werd in het begin van de 20ste eeuw ontwikkeld in de Verenigde Staten. In Nederland was er in het begin vooral belangstelling voor jaarringonderzoek (of dendrochronologie) als dateringsmethode. Hier vergrote de belangstelling voor de dendrochronologie door een aantal geslaagde dateringen van schilderijpanelen. Voor Archeologen zijn de mogelijkheden voor datering van houten structuren en objecten de afgelopen twee decennia erg verbeterd dankzij de ontwikkeling van de dendrochronologie. Dendrochronologie is een dateringsmethode die toepasbaar is voor datering van materiaal dat (geheel of gedeeltelijk) uit hout bestaat. Bijvoorbeeld archeologisch materiaal zoals oude Romeinse schepen in 2003 gevonden bij De Meern/Vleuten.

Daterende dendrochronologie

Dendrochronologie, of ‘boomtijdkunde’, is de studie van het groeigedrag van bomen in de tijd. Daterende dendrochronologie stelt de vraag naar de ouderdom van houten structuren en voorwerpen centraal. Door het bepalen van de kapdatum (kalenderjaar) van de gebruikte bomen, kan de ouderdom daarvan zo nauwkeurig mogelijk worden bepaald.

Het succes van dendrochronologisch dateringsonderzoek hangt af van de beschikbaarheid van bruikbare referentiekalenders. De webpagina van de European Catalogue of Tree-Ring Chronologies geeft een (niet uitputtend) overzicht van Europese kalenders. Hout dat niet met dendrochronologische methoden gedateerd kan worden, kan zeer nauwkeurig in de tijd geplaatst worden met behulp van Koolstofdatering.

Principe

Bomen groeien elk jaar met een groeiring. Hoe onstaat een groeiring:

Bomen in een gematigd klimaat groeien maar een deel van het jaar omdat in de koude winter vindt geen groei plaatsvindt. In de lente of goede omstandigheden groeit de boom snel en zijn de cellen die aangemaakt worden erg groot en wijd; wordt het weer slechter dan worden ook de nieuwe cellen kleiner en de laag dichter. De aangemaakte grote cellen in de lente tot aan de kleinere tegen de herfst tot de winter vormen samen een groeiring. Als gevolg hiervan is op de doorsnee van een stam een lijnpatroon van concentrische ringen zichtbaar.

Op basis van de jaarlijkse groeiringen is het mogelijk de leeftijd te bepalen van een boom, dus door het aantal ringen tussen de rand en het centrum te tellen. Voor het bekijken van de ringen is het overigens niet noodzakelijk dat de boom omgezaagd wordt. Met een speciale houtboor kan een boorkern uit de boom gehaald worden, waaraan de groeiringen te bekijken zijn.

Methode

Bij archeologische opgravingen worden vaak stukken hout aangetroffen. Indien deze stukken hout voldoende ringen (meer dan 60) hebben kunnen door deze methode gedateerd worden.

Een stuk hout wordt gedateerd door zijn patroon van jaarringen te vergelijken met bestaande, absoluut gedateerde, ‘standaardkalenders’. In Nederland maar vooral ook in Duitsland en Ierland zijn standaardkalenders gemaakt voor de eikenboom. Deze gaan tot meer dan 8000 jaar terug in de tijd. Zo'n standaard kaledner is samengesteld uit stukken van jaarringen van eiken die nu gevonden zijn en steeds oudere eiken, bijvoorbeeld eiekn die eeuwen lang in een moeras verstopt hebben gelegen en niet weggerot zijn. Deze eiken hebben deels een nieuwe stuk jaarringen en hopelijk deels een stuk overlapping in hun groei van jaarringen en zo wordt een hele kalender als puzzelstukjes aan elkaar gelegd.

Van een onbekend stuk eikenhout van bijvoorbeeld een archeologische opgraving wordt dan vergeleken of er een stuk overeenkomt met deze op de samengestelde kalender. Zo ja kan men het stuk hout dateren en anders gewoonweg niet.

Bereik

Voor het juist gebruik van de daterigsmethode moet men een stuk hout vergelijen met een standaardkalender. Deze standaardkalender is regionaal samengesteld en zegt iets over een bepaald soort hout. In Nederland vaak de eik. Het te dateren hout moet dus uit dezelfde regio komen en in dit geval van een Eik zijn. De methode werkt ook niet voor hout in detropen. Bomen in de tropen zijn minder onderhevig aan temperatuur en seizoenswisselingen en bouwen geen duidelijk leesbare jaarringen op. Daarnaast bepaal je de datum (jaar) waarop de boom is gekapt. Dus wanneer het hout is hergebruik bijvoorbeeld om het dak van ene huis te reparenen klopt de datering niet meer.

Overige Toepassingen

Dendrochronologie wordt naast datering van hout ook ingezet voor de volgende toepassingen.

• Herkomstbepaling van hout of dendroprovenancing;
• landschapsgeschiedenis en bosexploitatie;
• IJking van de 14C-tijdschaal (14C ook wel Koolstofdatering);
• Dendroklimatologie, betreft klimaat en klimaatreconstructie.

Verder lezen

De Stichting RING - Het Nederlands Centrum voor Dendrochronologie onderzoekt de ouderdom en herkomst van hout.

LoEDL List of European Dendrochronological Laboratories.

Ook schrijven op leerwiki? gebruik de volgende link om je in te schrijven: Leerwiki aanmelden