Varven, hoe werkt het
Varven
Varve staat voor een laagje sediment dat ontstaat op basis van een tijdsafhankelijke afzetting van sedimentlagen. Varventelling of Varve analyse wordt gebruikt als absolute dateringsmethode die geschikt is de ouderdom van sedimenten en de daarin opgesloten archeologische vondsten te bepalen. Kijkt men naar meerdere van dergelijke sedimentlagen dan kan men op basis van verschillen in dikte, samenstelling of afzettingskleur inzicht verkrijgen in klimatologische ontwikkingen. Varv is een van oorsprong Zweeds woord dat laagje, cyclus of cirkel betekent. De Zweedse geoloog (al had hij Nederlandse voorouders) Gerard de Geer was de eerste die de jaarlijkse afzetting van sedimentlagen in Zweden bestudeerde en er al in 1882 over publiceerde.
Toepassing
Varventelling wordt veelvuldig toegepast bij het in kaart brengen van klimaatveranderingen in het verleden. Een varve is namelijk de kleinste stratigrafische eenheid (1 jaar) die de wetenschap kent en dat maakt exacte datering mogelijk. Om deze reden wordt indien mogelijk varventelling ook toegepast voor archeologisch materiaal. Dat materiaal moet dan wel aan een varve gerelateerd kunnen worden.
Principe
Deze methode is gebaseerd op het natuurverschijnsel van jaarlijkse afzettingen van sediment in glaciaire meren. Het afzetten van sediment in een meer volgt de jaarlijkse cyclus van de seizoenen. In het voorjaar wordt met het smeltwater zand en slib aanvoerd. Dit resulteert in een dikke, lichte afzettingslaag. In de winter in noordelijke gebieden als Zweden is het water bevroren en de stroming minimaal. Hierdoor kan de in het water aanwezige fijne donkere klei bezinken. Ook wordt het door de ijsafzetting van materiaal dat van hellingen die het meer omringen naar beneden meegevoerd wordt, tegengehouden. Ieder jaar wordt opgebouwd uit een lichte en een donkere laag. Eén zo'n jaarlijks samengestelde laag noemt men een varve. Van invloed op een varveafzetting zijn:
- temperatuur
- duur van het seizoen
- zoutgehalte van het water
Methode
Varven worden net als bij de dendrochronologie geteld en daarmee kan exact de ouderdom van die afzettings- of sedimentlaag bepaald worden. Vroeger was dat vrij letterlijk lagen tellen, er werden dan ook fouten gemaakt omdat extra afzettingen in hetzelfde jaar soms voor 2 jaren werden aangezien. Tegenwoordig wordt er met behulp van audiovisuele apparatuur en de computer exacte en correcte tellingen uitgevoerd. Men bekijkt dan kernboringen zoals op de beelding en maakt een soort van kalender van laagjes.
Om inzicht te krijgen in levende organismen in een bepaalde tijd, worden ook dezelfde diepe kernboringen gedaan in de varvenlaag. De organische resten in een laagje zelf worden dan microscopisch onderzocht. Zo krijgt men inzicht in de flora en fauna in dat specifieke jaar.
Bereik
Afhankelijk van de regio waar de varveafzettingen aangetroffen worden kan men een chronologische kalender samenstellen. In Zweden kan men nu al zo'n 13500 jaar terugtellen in de tijd. In Amerika lijkt men al zo'n 18.000 jaar terug te gaan. Varventelling kan gebruikt worden voor het dateren van sedimenten. Om deze methode te kunnen gebruiken moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn:
- Er moet sprake zijn van een jaarlijkse afzetting zonder onderbrekingen, van nu tot in het verleden. Tenzij er voor deze onderbreking gecorrigeerd kan worden.
- zeewater is ongeschikt tenzij zoals aan de kusten van Scandinavie het in de zomer gemengd wordt met rivierwaterafzettingen en in de winter door bevriezing dus niet. Zo ontstaat ook daar een jaarlijks zichtbare afzetting.
- In de winter moet de temperatuur laag genoeg zijn om de donkere afzettingslaag te maken, anders zie je geen verschil met de lagen ervoor of erna.
Een nadeel is dus dat je varves meer in zeer koude gebieden kan vinden. Er is dus sprake van een regionale afhankelijkheid bij toepassing van de methode
Betrouwbaarheid
De methode is erg betrouwbaar. Vroeger werd er nog wel eens misgeteld, tegenwoordig is dat uitgesloten. Men kan letterlijk per jaar terugtellen in de tijd. De regionale beperking en de beperkte tijdzone van zo'n 15.000 jaar zorgen ervoor dat de methode niet breed toegepast kan worden.
Meer weten
Terug naar Dateringsmethoden
Meer over Gerard de Geer
Amerikaanse varvetellingen Engels-talig
Ook schrijven op leerwiki? gebruik de volgende link om je in te schrijven: Leerwiki aanmelden