De filosofie van Plato

Inleiding

Inleiding

Wie was Plato?

Biografisch gezien kunnen we allerlei feiten opdreunen over wie en wat Plato was. Plato heeft zijn hele leven gewijd aan precies die vraag. Wie is Plato, oftewel wat is de mens?

Stappen

Plato was een man, geboren in Athene ca. 427 voor Christus in een aristocratisch gezin. Hij was atletisch gebouwd, sportief en intelligent. Plato was schrijver en bovenal een filosoof.

Hij was de belangrijkste leerling van Socrates, vanaf zijn twintigste tot zijn negenentwintigste levensjaar totdat Socrates ter dood werd veroordeeld en de gifbeker leegdronk. Socrates op zijn beurt, is een van de meeste belangrijke wijsgeren van de geschiedenis. Socrates schreef echter zijn filosofische bevindingen niet op, hij praatte slechts en stelde alleen maar veel vragen. Zo probeerde hij zijn gedachten te vormen en mensen te stimuleren om na te denken over hun eigen normen en waarden, door middel van loutere retoriek dus. Hij wilde bijvoorbeeld weten Waarom denk je dat? Waarom doe je zoals je doet. Wat is een mens en hoe leeft hij goed.

Wat we voornamelijk van Socrates weten is opgeschreven door Plato na diens dood. Die geschriften vinden veelal in dialoogvorm plaats en gaan over een concreet onderwerp (Naar voorbeeld zoals Socrates met mensen op de markt in discussie trad. Klinkt simpel, maar het is niet altijd gemakkelijk te lezen! Probeer het maar eens te begrijpen!)

Plato staat zelf bekend om het uitdenken van zijn zogenaamde Ideeënleer. In deze leer gaat het erom dat de zintuigelijke waarnemingen van de mens, in principe niet echt bestaan. We worden met zijn allen als het ware voor de gek gehouden door onze zintuigen die ons laten geloven dat de wereld ‘echt’ is. Volgens Plato is onze zintuigelijke wereld slechts een aftreksel van de Ideeënwereld. In de Ideeënwereld zijn alle vormen wel perfect.

Plato’s leer is dualistisch van aard, dat betekent dat hij gelooft in de scheiding van het lichaam en de ziel. De ziel keert na de dood terug naar het universum en reïncarneert daarna weer in een lichaam. Tussen de reïncarnaties door verkeert de ziel in de abstracte wereld, in het universum, waar de ziel zich tijdelijk tussen de perfecte vormen bevindt. De menselijke ziel die in een lichaam ‘gevangen’ zit, verlangt naar die perfectie terug, zij herinnert zich die heerlijke perfectie onbewust bij doen van zintuigelijke waarnemingen. ( Ik verheug mij persoonlijk op de perfecte vorm van chocola ….)

Met andere woorden; alle wereldlijke zaken zijn als abstracte vormen te vinden in het universum en zijn perfect, net zoals wiskundige waarheden onomstotelijk vaststaan: Een driehoek heeft altijd hoeken die samen 180 graden zijn. Zo is de idee mens, het idee boom, het idee vis, in het universum perfect als die drie hoeken samen.

Plato legt zijn leer uit aan de hand van de allegorie in de grot. Stel dat je in een grot zit met je rug naar de ingang. Je zit gevangen, je handen zijn gekneveld je voeten bij elkaar gebonden, en je kunt alleen maar zo zitten en naar de achterwand van de grot kijken. Je bent zo geboren, dus je weet niet beter dan je zit zo, en je kijkt naar die wand. Achter je staat een muur en daarachter knettert een vuur maar je ziet het niet en weet ook niet dat het een vuur is. Het enige dat je ziet is lichtschijnsel van de vlammen voor je op de muur. Achter die muur lopen mensen met op hun hoofd ornamenten. Je hoort ze niet, je ziet ze niet, je weet niet dat ze er zijn. Het enigste wat je ziet, zijn de schaduwen van de ornamenten, veroorzaakt door het vuur op de wand voor je. Je kijkt naar een schaduwspel. Je denkt dat het echt is, maar het zijn slechts schaduwen.

Pas als je, je bevrijdt en je kijkt achter de muur dan zie je pas wat de waarheid is. Een aha moment dus. Zo ziet de werkelijkheid eruit, er zijn mensen met ornamenten op hun hoofd die achter een muur lopen. En die ornamenten veroorzaken schaduwen in combinatie met het licht van het vuur. Poeh zeg, had ik het even bij het verkeerde eind!

Indien je ontsnapt aan de illusie, dan mag je jezelf, volgens Plato, een ware filosoof noemen. Maar de filosoof moet wel terug de grot in om de anderen te informeren hoe de ware toestand van de wereld erbij staat. Dat is nu eenmaal de taak van de filosoof, aldus Plato.

Plato vindt dat ons levensdoel moet zijn, het goede te vinden. Wat dat is, is wederom een filosofische vraag. Plato denkt dat je die vraag oplost door middel van je verstand te gebruiken en abstracte (perfecte, vaststaande) ideeën te vinden. Kennis is deugd. En door filosoferen doet men kennis op.

Plato heeft in ieder geval veel kennis overgedragen aan zijn leerling Aristoteles. Aristoteles is eveneens een zeer belangrijke filosoof in onze geschiedenis. Hij heeft veel invloed gehad op de vorming van het Christendom, en niet altijd ten goede. Plato was een groot voorstander van gelijkheid tussen mannen en vrouwen, vrouwen hadden immers ook verstand net als mannen. Aristoteles dacht hier anders over. Vrouwen waren maar passieve wezens, dat bleek uit de natuurlijke evenwichten tussen man en vrouw. Zo dacht hij onder andere dat een zwangere vrouw slechts het kind in zich droeg en de man het kind met zijn zaad vormgaf. Gelukkig weten we beter, vrouwen en mannen dragen allebei hun genen over. Hij zat er dus mooi naast te filosoferen.

Overigens moet men niet vergeten dat filosofie in die tijd veelal samenhing met andere wetenschappen, zoals o.a. wiskunde, (heel belangrijk volgens Plato), biologie, (heel belangrijk volgens Aristoteles), natuurwetenschap en astronomie. Ken je de stelling van Pythagoras, (a2 + b2 = c2) deze beroemde wiskundige filosofeerde er ook lustig op los!

Terug naar Plato:

Plato richtte een school op in Athene rond zijn veertigste, en hij bleef actief door ook theorieën over staatsvormen te ontwikkelen. Hij was niet star, als door de tijd heen heeft hij zijn mening wel eens herzien. Gelijk hebben, of gelijk krijgen waren voor hem niet twee dezelfde dingen. Volgens Plato moest een filosoof de eerste staatsman zijn. Dat is nooit gebeurd, wie weet hoe de wereld er dan uitgezien zou hebben? Op zijn tachtigste stierf hij. Wellicht dat hij toen zijn gelijk heeft mogen ervaren.

Tips

• Het boek, De wereld van Sofie, geschreven door Jostein Gaarder is een simpele leesbare wandel door de geschiedenis van de filosofie.

Links

• www.filosofie.magazine.nl