Wie is Herodotos

Inleiding

Wanneer we het hebben over geschiedschrijving, hebben we het over Herodotos. Herodotos is een Griekse schrijver en historicus en wordt gezien als de vader van de geschiedschrijving. Zijn bekendste werk is zonder meer ‘De Historiën’, een negental boeken dat de oorlog tussen de Perzen en de Grieken beschrijft. Herdotos was een bijzondere schrijver, en dat is in zijn werken terug te zien. Hij wilde zijn verhaal niet alleen overbrengen, maar ook op een mooie en interessante manier opschrijven. Daarvoor gebruikte hij verschillende trucjes. Maar wie was Herodotos nou eigenlijk? Hoe ziet zijn belangrijkste werk eruit? Wat voor schrijver was Herodotos?

Het leven van Herodotos

Herodotos werd in ca. 484 voor Christus geboren in Halikarnassos, een stad aan de zuidwestkust van Klein-Azië. Tegenwoordig heet deze stad Bodrum. De stad was een Griekse kolonie en de Grieken woonden er samen met Kariërs, de oorspronkelijke bevolking. De familie van Herodotos was Grieks, hij heeft dan ook een Griekse opvoeding genoten. Over het leven van Herodotos weten we zeer weinig. Omdat er een tiran heerste in Halikarnassos, is Herodotos gevlucht naar het eiland Samos, waar hij een tijdje verbleef. Toen hij na een aantal jaar terugkeerde naar zijn geboortestad, slaagde hij erin om de tiran te verdrijven met zijn stadsgenoten.

Herodotos heeft veel reizen gemaakt, zo blijkt uit zijn werken. Behalve in Griekenland zelf (Athene, Sparta en Delfi) heeft hij zeker ook Egypte, Mesopotamië en de stad Babylon bezocht. De volgorde van de reizen is niet bekend. Ook is niet bekend wanneer hij de reizen heeft gemaakt, met welk doel of met wie. Was hij bijvoorbeeld een weetgierige handelsreiziger? Of maakte hij de reizen uit culturele belangstelling of wetenschappelijke belangstelling? Om zo meer te weten te komen over de geschiedenis, het land zelf, de gewoontes en gebruiken van andere volkeren? Of wilde hij nagaan of in zijn tijd gangbare ideeën over de wereld en zijn vorm juist waren of niet? Al deze opties zijn mogelijk, maar het is ook mogelijk dat hij voordat hij op reis ging al een heel plan had uitgedacht voor het schrijven van een groot historisch werk en dan moeten we deze reizen misschien als studiereizen zien.

Herodotos heeft op een van zijn reizen, waarschijnlijk ergens rond 444-443 voor Christus, het zuiden van Italië bezocht. Daar was hij, als deelnemer aan een Atheense expeditie, betrokken bij de stichting van een nieuwe stad. Deze stad heet Thourioi, of zoals we het nu nog kennen, Thurii. Het is een stad gelegen aan de oostkust in het zuiden van Italië, vlak onder het toenmalige Heraclée. Herodotos bleef tot zijn dood, rond 430 voor Christus, in Thourioi wonen met zijn vrouw. De verhalen gaan dat hij tussendoor ook nog enkele jaren in onder andere Athene heeft doorgebracht, maar uiteindelijk toch stierf in Thourioi. Zijn werk werd vermoedelijk rond de tijd van zijn dood, 430-425 voor Christus, gepubliceerd.

Het werk van Herodotos

Herodotos staat vooral bekend om één groot werk, De Historiën. Dit geschiedwerk is het oudste en omvangrijkste werk (proza) dat bewaard is gebleven. Het is dus het ook het oudste werk in de westerse literatuur. Zoals wij De Historiën nu kennen, is het werk in negen boeken ingedeeld en elk boek heeft als titel de naam van een van de negen Muzen. Het is met zekerheid te zeggen dat Herodotos niet zelf deze indeling heeft gemaakt, maar dat dit terug te leiden is naar een wetenschappelijke editie uit de derde eeuw voor Christus. Het geschiedwerk kon namelijk onmogelijk op één papyrusrol geschreven worden, de uitgave ervan vereiste een opsplitsing. De uitgevers moesten daarom rekening houden met de inhoud en met de hanteerbaarheid van de papyrusrollen. Uiteindelijk is er een indeling in negen papyrusrollen uit gekomen.

Ook de titel van het werk is niet bedacht door Herodotos zelf. De titel is afkomstig uit een latere tijd en is waarschijnlijk afgeleid van twee Griekse woorden die ‘publicatie van het onderzoek’ betekenen. Deze woordgroep staat namelijk in de eerste zin van zijn werk.

Het onderwerp van De Historiën is de geschiedenis van de confrontatie tussen het Oosten en het Westen, tussen de Grieken en de niet-Grieken (de ‘barbaroi’), met als hoogtepunt de Perzische Oorlogen. Als het beginpunt van de conflicten tussen Oost en West beschouwde Herodotos Kroisos, de koning van de Lydiërs.

Herodotos begint zijn werk met het zogenaamde ‘Prooimion’. Dit is de eerste zin, waarin Herodotos de inhoud van zijn werk en de bedoeling van zijn werk kort samenvat. Hij schrijft dat zijn werk het verslag is van een door hem zelf uitgevoerd onderzoek. Uit het Prooimion blijkt dat Herodotos niet alleen een beschrijving wilde geven van de conflicten tussen Oost en West en belangrijke momenten uit het verleden, maar dat hij ook een oorzaak aan deze gebeurtenissen vast wilde koppelen. Hij wilde verklarend te werk gaan.

De opbouw van De Historiën

Voor het schrijven van zijn werk gebruikte Herodotos min of meer een vaste opbouw. Hij had tijdens zijn reizen bergen informatie verzameld, en moest deze op een overzichtelijke manier zien te ordenen en combineren. Hij heeft toen besloten dit met een chronologisch raamwerk te doen, hierin beschrijft hij de geschiedenis van Perzië tijdens de regeerperiode van de keizers Kyros, Kambyses, Dareis en Xerxes. Aan de hand van de regeerperioden van deze keizers, vertelt Herodotos over alle andere zaken, zoals geschiedenissen van de volkeren die de Perzen tegenkwamen, verschillende culturen en dergelijke. Telkens wanneer de Perzen in contact kwamen met andere volkeren, staat Herodotos uitgebreid bij hen stil. Deze manier van werken wordt de digressie-techniek genoemd: binnen een structuur met een raamwerk worden allerlei uitstapjes (digressies) gemaakt naar onderwerpen die niet direct een verband houden met het hoofdthema van het werk.

Typisch in de opbouw van dit raamwerk bij Herodotos is, dat er één uitzondering genoemd kan worden. Deze uitzondering betreft de geschiedenis van de Lydiërs. Normaalgesproken zou Herodotos pas beginnen met het bespreken van Lydiërs, op het moment dat Kyros (Perzische koning) en Kroisos (Koning van de Lydiërs) met elkaar in conflict komen. Herodotos begint zijn werk echter met de geschiedenis van de Lydiërs en daarna pas met de geschiedenis van de Perzen. Er is een reden waarom Herdotos voor deze structuur heeft gekozen. Hij zag Kroisos, of beter gezegd het handelen van Kroisos, als een oorzaak van de oorlogen en conflicten tussen Oost en West, tussen de Grieken en de niet-Grieken. Blijkbaar achtte Herodotos dit aspect zo belangrijk dat hij de chronologische ordening van zijn werk terwille hiervan doorbreekt.

Kenmerken van Herodotos' manier van schrijven

Herodotos heeft een aantal opvallende kenmerken in zijn werken zitten.

Herodotos is een groots verteller. Ieder verhaal is levendig en spannend. De personages zijn zo beschreven, dat ze aantrekkelijk en interessant zijn voor de lezer. Herodotos zorgt voor afwisseling in zijn schrijven tussen dialogen, beschrijvingen, verhalen en redevoeringen. Zijn manier van vertellen is eigenlijk te vergelijking met de schrijfwijze van een roman, zoals wij deze nu kennen.
Herodotos gebruikt in zijn werk erg veel redevoeringen en directe citaten, overeenkomsten met het epos. Je zou denken dat Herodotos met het gebruiken van citaten en speeches de woorden wil weergeven die letterlijk gebruikt zijn, maar dit is uitgesloten. De meeste personages over wie Herodotos schrijft, zijn al lang dood. Hij kan ze dus niet zijn tegengekomen. De functie van de redevoering heeft daarom voornamelijk een literaire functie. Ze geven de auteur de mogelijkheid om te variëren en te dramatiseren.
Herdotos is de eerste schrijver die aandacht besteedt aan de niet-Grieken. Hij wordt daarom ook de ‘filobarbaros’ genoemd, wat ‘barbarenvriend’ betekent. Deze bijnaam had een negatieve lading.
Herodotos heeft een opmerkelijke belangstelling voor het niet-politieke in een cultuur van een volk. De Historiën worden door veel mensen dan ook beschouwd als een cultuurgeschiedenis. De wetenschappelijkheden die Herodotos vast legt in zijn werk, zouden wij vandaag de dag tot de geografie en de etnografie rekenen, en hebben dus weinig te maken met de politiek die in een land heerst.
Het laatste kenmerkelijke aspect in de werken van Herodotos is het feit dat hij zich nergens expliciet uitlaat over het nut van geschiedschrijving. Hij gaat in zijn werk niet continu in op het belang van het schrijven over de geschiedenis, terwijl in de werken na Herodotos telkens aangegeven wordt hoe inzicht in het heden en toekomst kan worden verkregen door naar het verleden en de fouten die in het verleden gemaakt zijn te kijken.

Conclusie

Herodotos is een Griekse geschiedschrijver, die in ca. 484 voor Christus in Halikarnassos geboren is. Hij heeft vele reizen en expedities gemaakt en is zelfs betrokken geweest bij het stichten van een nieuwe stad, Thourioi. Daar heeft hij hoogstwaarschijnlijk tot aan zijn dood, in ca. 430 voor Christus gewoond. Zijn werk is vermoedelijk ook rond die tijd gepubliceerd. Het geschiedwerk van Herodotos, De Historiën, is het oudste en grootste werk dat bewaard is gebleven van de westerse literatuur. Het is onderverdeeld in negen boeken, die elk de naam van één van de negen Muzen dragen. Het onderwerp van De Historiën zijn de oorlogen en de conflicten tussen Oost en West, de Grieken en de niet-Grieken. Herodotos gebruikt voor het overzichtelijk maken van alle informatie die hij in zijn werk heeft gestopt een zogenaamd raamwerk, waarbij hij door middel van digressie-techniek af en toe uitweidingen maakt naar andere onderwerpen. Er is een uitzondering op chronologische ordening: de geschiedenis van de Lydiërs en hun heerser Kroisos. Herodotos vindt Kroisos zo belangrijk, omdat hij Kroisos als een van de oorzaken van de conflicten beschouwt. Er zijn vijf kenmerken voor Herodotos’ manier van schrijven: hij is een groots verteller, hij gebruikt erg veel redevoeringen en directe citaten, hij besteed aandacht aan niet-Grieken, hij heeft veel belangstelling voor etnografie en geografie en hij laat zich niet expliciet uit over het nut van geschiedschrijving. Herodotos is een belangrijk man geweest voor de geschiedschrijving zoals wij hem nu kennen.

Bron afbeeldingen: Wikimedia Commons, Marie-Lan Nguyen, Ursus