Wat is een schandpaal

Inleiding

In de Middeleeuwen werden mensen op hele andere manieren gestraft dan tegenwoordig het geval is. Waar je tegenwoordig een geldboete of gevangenisstraf opgelegd krijgt wanneer je in de fout bent gegaan, kon je vroeger onthoofd worden of een onterende straf krijgen. Een voorbeeld van een onterende straf was het vastgezet worden in een schandpaal. Maar waarom werd een schandpaal eigenlijk gebruikt en op welke manieren kon een schandpaal gebruikt worden?

Gebruik in de Middeleeuwen

Een schandpaal werd in de Middeleeuwen gebruikt om mensen een onterende straf op te leggen. Bij een onterende straf wordt een persoon voor schut gezet, zijn/haar eer wordt gekrenkt. Een schandpaal is een houten constructie waarin een persoon met hoofd en handen vastgezet kan worden. In de Middeleeuwen werd de schandpaal vaak op het hoofdplein of bij het gemeentehuis geplaatst, drukke plekken dus. Iedereen die op deze plekken kwam, zag de persoon en wist dat hij iets fout had gedaan. Dit op zich betekent al gezichtsverlies voor de gestrafte persoon. Toch werd er nog een schepje bovenop gedaan. Het was namelijk toegestaan om deze persoon te bespugen of rot fruit en zelfs stenen naar hem te gooien. Door het gooien van stenen kon de gestrafte ernstig gewond raken en zelfs sterven. Andere dingen die een crimineel in een schandpaal kon ondergaan, waren lijfstraffen zoals zweep- en stokslagen.

De schandpaal werd destijds gebruikt om mensen te straffen voor relatief lichte vergrijpen. Het was toen nog niet gebruikelijk om een persoon in een gevangeniscel op te sluiten dus dit werd het (zeer populaire) alternatief. Ook mensen die ter dood waren veroordeeld werden soms eerst in een schandpaal opgesloten voordat ze geëxecuteerd werden.

Mensen werden in schandpalen gezet om een voorbeeld te stellen naar de bevolking toe. Niemand wilde voor de hele gemeenschap zo erg voorschut gezet worden, dat dit ze zou weerhouden om misdaden te plegen, werd gedacht. Pas in 1854 is de schandpaal in Nederland officieel als strafmaatregel afgeschaft.

Bouw

De meest populaire schandpaal bestond uit twee verticaal geplaatste palen met twee op elkaar geplaatste horizontaal planken ertussen. In deze planken werden gewoonlijk drie gaten gemaakt: twee daarvan zaten aan de buitenkant waar de polsen in moesten komen en een groter gat in het midden bestemd voor het hoofd. Om de veroordeelde op te sluiten in de schandpaal moest een horizontale plank worden weggehaald. Daarna ging de veroordeelde in positie staan en werd de horizontale plank weer teruggeplaatst. Nu zat de verdachte dus opgesloten in de drie gaten.

Er waren vele verschillende vormen van schandpalen. Zo kon er worden besloten om schandpalen te maken waar andere lichaamsdelen in konden worden opgesloten. Ook zijn er schandpalen geweest die bestonden uit slechts een paal en een ring van ijzer waardoor de veroordeelde zijn hoofd moest steken.

Varianten

Naast de schandpaal zijn er nog een aantal andere schand-apparaten in gebruik geweest. Eén daarvan is het schandblok. Hierin werd een persoon met alleen zijn voeten vastgezet. Het schandblok kon een zeer vervelende ervaring zijn voor de veroordeelde man of vrouw. Soms werd er namelijk geürineerd over de persoon of gingen mensen zich ontlasten over de persoon.

Ook de schandkooi is een periode in gebruik geweest. Dit is een ijzeren kooi die met behulp van een kraan op een paar meter hoogte wordt gehangen. Ook nu konden mensen rot eten naar de opgesloten veroordeelden gooien. Sommige schandkooien konden zeer snel worden rondgedraaid, waardoor een verblijf hierin nog minder aangenaam werd.

Een schandmantel werd volgens literaire bronnen vooral gebruikt om dronkenlappen te kijk te stellen. Wanneer ze in een dronken bui iemand hadden lastiggevallen of in het openbaar dronken waren, konden ze hiertoe veroordeeld worden. Een schandmantel is een grote, zware ton waar de veroordeelde in moest gaan zitten. Alleen zijn hoofd en voeten staken uit het ding, dus hij was verplicht om met het zware werktuig om zijn lichaam rond te lopen.

Spreekwoorden en uitspraken

De schandpalen en andere schand-werktuigen hebben ook invloed gehad op onze taal. Er is een tweetal spreekwoorden uit het gebruik van deze apparaten voortgekomen. Eén daarvan is ‘’voor paal staan’’, wat betekent dat je voor schut staat. Wanneer je aan of voor de (schand)paal stond, bevond je je ook daadwerkelijk in een gênante situatie.

Een andere naam voor de schandmantel, een ton, was ook wel ‘’de kaak’’. Wanneer je tot de schandmantel was veroordeeld, werd je dus ‘’aan de kaak gezet’’. Het spreekwoord ‘’iets of iemand aan de kaak stellen’’ is hiervandaan gekomen. Het spreekwoord ‘’aan de kaak stellen’’ betekent namelijk ‘’iets schandelijks openbaar maken’’.

Conclusie

Een schandpaal was dus een strafwerktuig dat in de Middeleeuwen werd gebruikt. Veroordeelden werden met één of meerdere lichaamsdelen (vaak de hoofd en handen) vastgezet in een schandpaal en zo voor de hele gemeenschap te kijk gezet. De inwoners van die gemeenschap mochten de veroordeelde met groente, fruit of zelfs stenen bekogelen. Het was de bedoeling dat het verblijf in de schandpaal zo onaangenaam mogelijk was. Er waren ook varianten op de schandpaal, bijvoorbeeld een schandkooi of een schandmantel waarbij bijna het hele lichaam van de veroordeelde werd vastgezet.

Bronnen afbeeldingen: Wikimedia Commons, Grouninja