Wat was het Bataafs Gemenebest

Inleiding

Het huidige Nederland: het bestaat uit twaalf provincies, we hebben een koning, onze hoofdstad is Amsterdam en we wonen hier met zo’n 17 miljoen mensen. Dit alles is echter lang niet altijd het geval geweest. Denk bijvoorbeeld aan de periode toen dit land nog de ‘’Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’’ heette. Maar ook toen Nederland nog het ‘’Bataafs Gemenebest’’ heette, was alles anders. Hoe was het land bijvoorbeeld ingedeeld? En hoeveel mensen woonden er in het Bataafs Gemenebest?

Geschiedenis

Aan het eind van de 18^e en het begin van de 19^e eeuw hadden de Fransen, onder leiding van Napoleon Bonaparte, het huidige Nederland in hun bezit. De Fransen bepaalden hoe het land werd ingedeeld, hoe de grondwet eruit zag enzovoorts. Op 16 oktober 1801 drukte Napoleon een nieuwe grondwet door. Tegelijkertijd met deze grondwet stelde hij een nieuw land in: het Bataafs Gemenebest. Dit werd toen geschreven als ‘’Bataafsch Gemeenebest’’. Voorheen heette het land de ‘’Bataafse Republiek’’. De hoofdstad van de gloednieuwe republiek bleef Den Haag.

De bevolking van het Gemenebest groeide redelijk snel. In 1801 zouden er bijna 1,9 miljoen inwoners zijn geweest. Vijf jaar later in 1806 was dit aantal gestegen tot zo’n 2,2 miljoen. 1806 was een memorabel jaar. Het Bataafs Gemenebest hield na dit jaar namelijk al op met bestaan, na slechts vijf jaar. Dit kwam doordat Napoleon niet tevreden was over hoe het er aan toe ging in het land. Volgens hem werden de aanwijzingen van de Fransen niet goed genoeg opgevolgd. De regering werd door Napoleon afgezet. Dit betekende echter niet het einde van de Franse heerschappij over het Hollandse gebied; het nieuwe ‘’Koninkrijk Holland’’ werd door Napoleon gevormd. Zijn broer Lodewijk Bonaparte kreeg hierover de leiding als koning. Dit land bestond overigens ook maar vier jaar.

Indeling van het land

Zoals al werd verteld, was het Bataafs Gemenebest niet mooi opgedeeld in twaalf provincies wat nu wel het geval is. Het Bataafs Gemenebest bestond namelijk uit acht departementen, landsdelen. Op 21 juni 1802 werd een wet aangenomen die de officiële indeling van het land vaststelde. De departementen in alfabetische volgorde met hoofdstad:

Bataafs Brabant – ’s Hertogenbosch
Friesland – Leeuwarden
Gelderland – Arnhem
Holland – Den Haag
Overijssel – Zwolle
Stad en Landen van Groningen – Groningen
Utrecht – Utrecht
Zeeland – Middelburg

Op de afbeelding hiernaast is te zien dat het Bataafs Gemenebest kleiner was dan het huidige Nederland. De gebieden Limburg en Flevoland (dat toen nog helemaal niet bestond) behoorden niet tot de republiek. In 1807 veranderde de indeling van het land weer. Toen werd Departement Holland opgesplitst net als Departement Overijssel.

Bestuur

Napoleon organiseerde het bestuur in het Bataafs Gemenebest als volgt: het ‘’Staatsbewind’’ werd ingesteld en er kwam een rechterlijke macht die onafhankelijk van het Staatsbewind werkte. Zo was het beginsel van de scheiding van machten een feit.

Het Staatsbewind bestond uit 12 mannen die erg veel macht hadden. Hiernaast waren er vier Secretarissen van Staat. Zij kunnen vergeleken worden met ministers. Er waren Secretarissen van Oorlog, Justitie, Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken. Zij adviseerden de leden van het Staatsbewind. Napoleon was echter alweer niet tevreden. Hij wilde het landsbestuur anders indelen. Daarom werd er vanaf 29 april 1805 door Napoleon één persoon aangesteld die de belangrijkste beslissingen in het Bataafs Gemenebest kon maken. De achterliggende gedachte is dat Napoleon nu alleen nog maar met deze ene persoon hoefde te praten als hij iets wilde veranderen in het Gemenebest. De macht van de Franse keizer werd dus alleen maar groter. Rutger Jan Schimmelpenninck (1761 – 1825) was de persoon. Hij was voorheen ambassadeur in de Franse hoofdstad Parijs. Zijn functie heette officieel "raadspensionaris’’. Schimmelpenninck was de laatste die deze functie uit zou voeren. Na de val van het Bataafs Gemenebest veranderde namelijk het een en ander aan het bestuur van Holland. Er bestonden in deze nieuwe vorm van bestuur geen raadspensionarissen meer.

Tot het Staatsbewind behoorden de heren Besier, De Beveren, Brantsen, Van Burmania Rengers, Haersholte, Hoogstraten, De Leeuw, Lewe van Aduard, Pijman, Queysen en Spoors. De heren Gockinga, Bicker en Bijleveld waren vanaf 1802 en 1803 plaatsvervangers voor drie van de oorspronkelijke leden.

De rechterlijke macht heette het "Wetgevende Lichaam’’. In feite had dit orgaan maar weinig macht. Het kon namelijk alleen voorstellen van het Staatsbewind goedkeuren of afkeuren. De 35 leden van het Wetgevende Lichaam hadden zelf niks in te brengen.

Conclusie

Het Bataafs Gemenebest was een land op de plek waar we nu Nederland vinden. Het land werd in 1801 gevormd door de Franse keizer Napoleon en in 1806 weer ontbonden. In de tussentijd groeide de bevolking van het land met 300.000 mensen. Het bestuur was het grootste deel van de tijd in handen van 12 mensen van het zogenaamde Staatsbewind en de 35 leden van het Wetgevende Lichaam. Het laatste jaar van het bestaan van het Bataafs Gemenebest was meneer Schimmelpenninck de enige landelijke machthebber.

Bronnen afbeeldingen: Wikimedia Commons, Joostik