Wat zijn de Gezworen Maagden van Albanië

Inleiding

Dat in veel culturen vrouwen nog een ondergeschikte rol spelen of door middel van religieuze wetten onderdrukt worden of bepaalde rechten ontberen, zal voor niemand een verrassing zijn. Door de toegenomen mediastroom wordt onze wereld steeds kleiner en krijgen we ook steeds meer informatie over gesloten en besloten gemeenschappen, en hun gebruiken en wetten waar we anders nooit weet van gehad zouden hebben. De uitwassen komen vooral als eerste in het nieuws, zoals stenigingen van vrouwen volgens de Sharia, of clitorectomieën van meisjes in Afrikaanse landen.

Maar er zijn ook subtielere maatschappelijke vormen van onderdrukking. In het jodendom bijvoorbeeld is een vrouw géén rechtspersoon. Wanneer haar man vreemd gaat maar niet van haar wil scheiden, blijft ze zijn bezit en mag ze niet opnieuw trouwen. Hierdoor blijft ze maatschappelijk afhankelijk van haar man, en gevangen in een huwelijk.

In dit artikel het verhaal van de Gezworen Maagden van Albanië, de Burrnesha , vrouwen die qua uiterlijk en gedrag de rol van een man aannemen, al dan niet uit eigen "vrije" keus, om toegang te krijgen tot bepaalde rechten. Op dit moment wordt er geschat dat er nog maar 100 van rondlopen en dat ze langzaam maar zeker verdwijnen.

Albanië en de achtergrond van het ontstaan van de Gezworen Maagden

Albanië is een Balkanland, dat tot 1961, op een viertal jaren na, continu bezet is geweest door andere landen en grootmachten, zoals o.a. Italië en Rusland.

Tot de jaren negentig, na de val van het communisme, was het het armste land van Europa. Omdat het  een voornamelijk ruig en bergachtig land is met maar weinig inwoners, hebben de mensen er altijd behoorlijk geïsoleerd geleefd. Dit, in combinatie met het feit dat de islam de belangrijkste godsdienst is, heeft er voor gezorgd dat het een zeer traditionele samenleving is gebleven, met duidelijk gescheiden rollen en taken voor mannen en vrouwen. Vooral in het noorden van Albanië, de thuisbasis van de Gheg's, een clan waaruit het grootste aandeel van de  Albanese bevolking bestaat, zijn de oude tradities nog lang bewaard gebleven.

Zowel de moslims als de christenen in Albanië hielden zich jarenlang aan de wetten van de Kunan, of de Leke Dukagjini, een gedragscode van 1263 artikelen, die al 500 jaar lang mondeling van vader op zoon werd doorgegeven en die de geldigheid had van het gewoonterecht. Deze werden op schrift gesteld door een Albanese Fransiscaner priester, Shtjefen Gjecov en genoemd naar een middeleeuwse Albanese prins, Leke Dukagjini.

In deze wetten stond beschreven dat de waarde van een vrouw slechts de helft was van die van een man. De waarde van een maagd daarentegen was net zo groot als die van een man, te weten 12 ossen. Vrouwen hadden geen enkel recht op bezit of het nemen van beslissingen, het enige dat ze mochten doen was koken, schoonmaken en kinderen opvoeden. Ook kon ze op geen enkele manier bezit erven van haar eigen familie. Letterlijk uit de Kunan: een vrouw is een zak hooi, die je de rest van je leven als een belasting met je mee moet slepen. 

Waarom besloten sommige Albanese vrouwen als man door het leven te gaan?

In tegenstelling tot wat je zou kunnen denken, is het besluit van deze Albanese vrouwen om als man te gaan leven niet ingegeven door een sexuele oriëntatie, ze zijn niet transgender (zitten niet in het verkeerde lichaam) en zijn in de regel niet lesbisch. Lesbinisme zou hoegenaamd in Albanië niet voorkomen.

Het was vooral een praktische "keuze". Je zou ook kunnen zeggen, een keuze afgedwongen door de omstandigheden.

In Albanië was het vrijwel onmogelijk om als alleenstaande vrouw door het leven te gaan. Ze konden niet in hun eigen levensonderhoud voorzien en waren geheel afhankelijk van mannen. Vrouwen mochten niet eens een horloge dragen!

Alle vrouwen die de keuze gemaakt hebben, hebben hun eigen verhaal. Of ze zijn op jonge leeftijd wees worden met een rits jonge kinderen om voor te zorgen, of in een werkkamp terecht gekomen omdat manlief gevlucht was voor het Albanese regime, en de enige manier om een bepaalde vrijheid te verwerven was jezelf gezworen maagd te verklaren, en dus een "man" te worden.

Om dezelfde rechten als mannen te verkrijgen moesten ze voor altijd hun "vrouw-zijn" afzweren.

De voornaamste redenen om jezelf tot maagd te verklaren waren:

1. wanneer alle mannelijke leden van de familie dood waren. Op deze wijze kon een vrouw alle mannelijke taken overnemen en hoofd van de familie worden. 
2. wanneer ze een bij de geboorte reeds gearrangeerd huwelijk wilde weigeren. Let wel: wanneer de reden van weigering niet terecht bevonden werd, moest de familie van de vrouw een kogel geven aan de familie van de "verloofde" om de vrouw mee dood te schieten.

Er waren behoorlijk wat redenen voor het het tekort aan mannen in Albanië:

• Tot en met 1920 stierf maar liefst 30% van de mannen een gewelddadige dood vanwege bloedvetes. Eerwraak was iets om trots op te zijn.
• Net na de 2e Wereldoorlog vluchten veel mannen naar het buitenland, waaronder naar het toenmalig Joegoslavië. Onder leiding van Enver Hoxha, die destijds een schrikbewind voerde, werden na de vlucht van één mannelijk familielid meestal alle andere mannelijke gezins- en familieleden door de politie opgepakt, gearresteerd en omgebracht, waardoor er in die familie geen mannelijke leden meer overbleven.
• Na de val van het communisme in 1991 ontstond er een grote emigratiestroom van jonge mannen naar het buitenland om werk te zoeken.

Voor- en nadelen van een gezworen maagd zijn

Wanneer de keuze om een "gezworen maagd" te worden eenmaal genomen was, zaten daar nogal wat consequenties aan. Een van de nu hoogbejaarde maagden, Diana Rakipi,  zegt dezelfde keuze van toen, nu opnieuw net zo te maken, maar het in de huidige veranderde maatschappij van Albanië aan geen enkele andere vrouw aan te raden. Waarom deze tweeslachtigheid?

De voordelen:

1. De vrouw werd door haar keuze tot hoofd van de familie verklaard.
2. De hele maatschappij, familie en omgeving, accepteerde deze keuze volledig en het werd zelfs als een groot offer gezien.
3. Hiermee verkregen ze een enorme status, verdienden een hoop respect en kregen toegang tot allerlei rechten die ze anders niet tot hun beschikking hadden, zoals vrijelijk kunnen reizen, in café's met mannen roken en drinken en het mogen erven van bezittingen van hun familie. Ze mochten zelfs plaatsnemen in de gemeenteraad, alleen......stemmen.....dat dan echter weer niet. 

Hiertegenover stonden ook een aantal behoorlijke nadelen:

1. Ze moesten voor altijd hun vrouw zijn afzweren, zich kleden als mannen, hun haar kort knippen en zich gedragen als mannen in elke zin des woords.

1. Er was geen weg meer terug. De beslissing was niet omkeerbaar! Dit betekende nooit een huwelijk, nooit kinderen en zeker geen sex. Zouden ze sex hebben gehad met een man, dan had men dit als een homosexuele daad beschouwd. En aangezien homosexualiteit not done was en tot en met 1995 in Albanië zelfs strafbaar was, liepen ze het risico gestenigd te worden of 10 jaar lang in de gevangenis te moeten doorbrengen. 

3. Ze verkregen niet alleen de rechten maar ook de plichten van mannen. Dit betekende dat ze ook uit werken moesten. De gezworen maagden werden boeren, timmerman, bewakers en politie-agenten, werkten in de mijnen en in de bouw, kortom zwaar lichamelijk werk tussen alle "andere" mannen.   Inmiddels zijn deze gezworen maagden een uitstervend fenomeen. Men vindt ze echter niet alleen in het noorden van Albanië, ook in de buurlanden, zoals het huidige Kosovo, kan men deze "vrouwen" nog vinden.