Wat moet je weten over de oliebol

Inleiding

Oliebollen zijn een traditionele lekkernij tijdens Oud en Nieuw. Ze bestaan al sinds de 18^e eeuw en ze worden al eeuwenlang rond de jaarwisseling gegeten. Vaak zijn er ook oliebollen te vinden op kermissen en kerstmarkten. Toch zijn oliebollen niet voortgekomen uit de viering van de jaarwisseling. Er zijn verschillen de theorieën gaande over de manier waarop een oliebol is ontstaan. Dus wat is eigenlijk een oliebol? Waar vindt de oliebol zijn voorsprong? Bestaan oliebollen ook in het buitenland?

Wat is een oliebol

Een oliebol is een traditionele lekkernij in Nederland. Oliebollen bestaan uit gefrituurd deeg, soms worden er krenten in gestopt en vaak wordt er poedersuiker overheen gestrooid. Het deeg van de oliebol wordt in kokende olie gegooid, waardoor het geheel stolt. Er ontstaat dan een min of meer ronde oliebol. De ingrediënten van een ‘gewone’ oliebol zijn bloem, gist, zout, eieren en wat melk. Sommige mensen vinden het lekker om bier te gebruiken in plaats van gist. Omdat er in bier ook gist aanwezig is, vervangt deze de werking van de gist die je er normaalgesproken in doet.

Er bestaan in Nederland variaties op de ‘naturel’ oliebol, zo kan de oliebol gevuld worden met krenten, rozijnen en appel. Verder worden er ook wel eens sinaasappelrasp en room bij de oliebollen gevoegd, of, zoals al eerder vernoemd, wordt er poedersuiker over de oliebol gestrooid.

Oorsprong van de oliebol

Er zijn verschillende theorieën gaande die het ontstaan van de oliebol verklaren. Zo is er een verhaal over de Germanen. De Germanen zijn een verzameling van volkeren en stammen. Ze hebben ook een tijdje Nederland bezet. Het verhaal gaat dat de Germanen oliebollen aten in de periode van 26 december tot 6 januari. Volgens deze volkeren zouden er namelijk gemene geesten ronddwalen, wanneer er niet geofferd werd. Vaak werd er voedsel geofferd. Het meeste voedsel zat in gefrituurd deeg: de oliebol. Als deze bewering echt zou kloppen, zou de oliebol al bestaan sinds het begin van onze jaartelling.

Een ander, iets waarschijnlijker verhaal betreft een verhaal uit de Middeleeuwen. In de Middeleeuwen waren er nog zogenaamde vastenperiodes. Een vastenperiode is een periode van vaak 40 dagen, waarin gevast wordt. Deze vastenperiode begon op 11 november en eindigde in de periode van Kerstmis. Aan het einde van een vastentijd was er altijd een groot feest, reden genoeg om lekker te eten. Er werden oliekoeken gemaakt van houdbare grondstoffen. De andere grondstoffen waren namelijk al op. Als deze bewering juist zou zijn, zou de oliebol al bestaan sinds de Middeleeuwen.

Een derde en laatste optie is dat de oliebol zijn oorsprong vindt in Portugal. De Joden die daar toen leefden, werden verjaard door de Spaanse inquisitie. Zij vluchtten naar Nederland en namen hun traditionele recepten mee. In Portugal at men toentertijd al een soort van oliebollen, de zogenaamde oliekoeken. Veel Joodse gerechten hebben een verwijzing naar een geloof, dat is ook terug te vinden bij de oliekoeken. De olie waarmee deze koeken gemaakt werden, zou namelijk verwijzen naar de olie uit een magische lamp. Met deze lamp wordt de eeuwig brandende lamp uit een heilige tempel in Jeruzalem bedoeld.

Oliekoeken

Oliekoeken zijn de voorganger van de oliebollen. Eeuwenlang aten de mensen in Nederland oliekoeken. De eerste echte oliebollen zoals wij die nu kennen, werden pas in de achttiende eeuw gemaakt. Een oliekoek was een platte koek, gemaakt van hetzelfde beslag als een oliebol. Het verschil tussen een oliekoek en een oliebol is de olie waarin het gebak gebakken wordt. Een oliebol wordt namelijk gebakt in meer olie dan de oliekoek, door de grotere hoeveelheid olie kreeg de oliebol zijn ronde vorm. Oliekoeken en oliebollen bleven nog een lange tijd naast elkaar bestaan. Pas in de 20^e eeuw verdween de oliekoek uit onze samenleving.

Oliebollen in het buitenland

Ook in sommige andere landen kennen ze het fenomeen oliebol. Zo heet een oliebol in het Engels ‘Dutch doughnut’, dat ‘Nederlandse donut’ betekent. De Engelsen zien de oliebol dus als een soort donut.

Ook in België komen oliebollen voor, al heten ze daar soms wel eens anders. In sommige Vlaamse streken wordt een oliebol namelijk een ‘smoutebol’ genoemd. Dit komt omdat de oliebollen vroeger in smout werden gebakken. Smout is een dierlijk vet, misschien beter bekend als Reuzel, dat afkomstig is van de buik van een varken. Vroeger werden de oliebollen dus niet gebakken in olie, maar in vet. De Belgische oliebol is meestal naturel. Er zijn geen extra ingrediënten aan het standaardbeslag toegevoegd. 

Conclusie

Een oliebol is gemaakt uit deeg dat gefrituurd wordt in de olie. Er zijn verschillende soorten oliebollen, bijvoorbeeld een oliebol met krenten, rozijnen of appel. De precieze oorsprong van de oliebol is niet bekend. Er doet een verhaal de rondte dat de oliebol voor het eerst ontstaan is bij een feest van de Germanen. Een ander, waarschijnlijker verhaal is dat de oliebol voor het eerst gegeten wordt in de Middeleeuwen, aan het eind van de vastenperiode. Een derde theorie luidt dat de oliebol door de Joden meegenomen is uit Portugal en zo in Nederland terecht is gekomen.

Vroeger was een oliebol een oliekoek. Een oliekoek is een plattere variant van de oliebol. Pas in de 20^e eeuw bestaat er enkel nog de oliebol. In het buitenland kent men ook oliebollen. In sommige streken van België worden deze echter ‘smoutebollen’ genoemd. Ook in Engeland kennen ze de oliebol, maar dan als ‘Dutch doughnut’. 

Bron afbeeldingen: Wikimedia Commons, Targaryen, Teunie