Formatieve en summatieve evaluatie
Evalueren
Mensen houden er wel van om zaken, gedrag, activiteiten, processen te evalueren. Nu kun je op twee manieren evalueren. In het werkende leven kennen we die twee vormen als functionerings- en beoordelingsgesprekken. In het onderwijs heten die twee vormen van evalueren formatief en summatief. In het gewone leven noemen we dat ook wel kritiek en veroordelen. Waarmee we bedoelen dat in het ene geval we een waardering geven, die bedoeld is om de ander te helpen. Terwijl we bij veroordelen een uitspraak doen die definitief is.
⎆ Index
Formatief of summatief
Je kunt je natuurlijk afvragen of het zinnig is om te evalueren, want in de meeste gevallen leidt evalueren niet tot verbeteren. Evalueren leidt veel vaker tot besluiten om het maar niet meer op die manier te doen. Zo besluiten we vaak maar van verzekering te veranderen, omdat uit onze evaluatie is vast komen te staan dat de verzekering niet voldoet aan onze eisen.
⎆ Index
Eisen
In die vorige zin staat een belangrijk punt dat bij evalueren hoort. Bij het maken van een evaluatie van gedrag, een situatie, een proces of een ding gaan we uit van bepaalde eisen. Als
⎆ Index
Summatief
Zo zal in de tijd van de eerste wasmachines het oordeel over de kwaliteit van die machine gebaseerd zijn op hoe het was om met de hand kleren te wassen. Waarbij we keken naar tijd, inspanning, schade aan kleding, kosten en reinheid. Tegenwoordig kijken we daarnaast ook nog naar de invloed op het milieu in de vorm van energieverbruik en chemische belasting van de natuur door het wasmiddel. Maar als we geen fabrikant van wasmiddelen of wasmachines zijn, dan is dat summatieve evaluatie of te wel het beoordelen of de wasmachine de door ons gestelde eisen haalt. Op basis van dat oordeel besluiten we dan wel of niet die wasmachine te kopen.
| Wasmachine /Eisen | Prijs | Elektriciteits- verbruik per was | Was- kwaliteit | Vul- gemak | Levens- duur | Gebruiks- vriendelijkheid | Soorten wasmiddel | Milieu- belasting |
| AEG | ||||||||
| Bosch | ||||||||
| Miele | ||||||||
| Whirlpool | ||||||||
| Samsung | ||||||||
| Zanussi | ||||||||
| Aantal punten | ||||||||
| Ja/Misschien/Nee |
Wat we nu doen is summatief evalueren, anders gezegd we geven een definitief oordeel of een oordeel gebaseerd op een optelling. Summatief evalueren zou je dus ook een plus/min afweging kunnen noemen. Op basis van de eisen bepalen we of iets wel of niet voldoet en maken vervolgens een defintieve keuze. Iets wat bijvoorbeeld ook in beoordelingsgesprekken gebeurt:
“Je hebt niet voldaan aan de doelen die we in het functioneringsgesprek hebben gesteld en krijgt daarom een negatief oordeel.”
⎆ Index
Formatief
Waar we in het dagelijks leven bij allerlei activiteiten vooral werken met summatieve evaluatie, is het als je de mogelijkheid hebt om invloed uit te oefenen op een proces, gedrag, situatie beter om formatief te evalueren. Met formatief wordt eigenlijk letterlijk bedoeld het veranderen van de vorm of het beïnvloeden van de ontwikkeling. Dat is officieel ook de bedoeling van functioneringsgesprekken. Maar deze verworden meestal tot verkapte beoordelingsgesprekken, omdat we de rest van de tijd helemaal niet bezig zijn met het vinden aangrijpingspunten voor verbetering of verandering. We hebben in het dagelijkse leven dus helemaal geen ervaring met evalueren om te verbeteren of veranderen. Daarnaast wordt het als ongepast gezien om tijdens een functioneringsgesprek een hogere in rang attent te maken op zijn onvermogen om dat te doen wat van hem verwacht wordt. Maar ook in andere situaties vinden we het eigenlijk ongepast om kritiek te leveren, waar een ander wat mee kan doen om zijn gedrag aan te passen.
⎆ Index
Formatief en summatief evalueren
- portefolios,
- spreekbeurten,
- verslagen,
- rapporten
- proefwerken,
- schriftelijke overhoringen,
- schoolonderzoeken en
- examens.
Dit zijn duidelijke afsluitingsmomenten van een fase in het leer- en lesproces. Iets wat leerlingen een voorbereiding geeft op de werkpraktijk en hoe het daar gaat. Maar dat helpt een leerling natuurlijk niet bij het ontwikkelen van een verbeteringshouding. In plaats daarvan krijg je mensen die opzoek gaan naar manieren om zo goed mogelijk uit beoordelingen naar voren te komen, van de jaarlijkse bonusronde tot en met de beoordelings- en functioneringsgesprekken. Terwijl wat je eigenlijk wil is een medewerker die weet hoe hij eisen kan vaststellen op basis waarvan hij zichzelf kan beschouwen en verbeterpunten kan definiëren. Maar ja, dat kost natuurlijk veel meer tijd en dat hebben we tegenwoordig niet meer, want we moeten de concurrent voor zijn. We moeten zo snel mogelijk rijk worden. We moeten voor ons vijftigste en liefst ons veertigste dat grote huis, die grote auto, de twee jaarlijkse vakanties en de wekelijkse restaurant bezoeken hebben gerealiseerd. Zonder ons te moeten afvragen of dat ook werkelijk is wat we willen. Want dat betekent formatief evalueren, evalueren om te veranderen.
⎆ Index
Formatief en summatief
Als je een correcte en zinvolle summatieve evaluatie wilt kunnen leveren, dan moet je ook formatief evalueren. Maar boven alles moet je de uitkomsten uit je formatieve evaluatie gebruiken om ook werkelijk iets te veranderen. Dat betekent echter dat je tijd vrij moet maken om de informatie die je krijgt op basis van formatieve evaluatiemomenten om te zetten in een plan van aanpak of plannen. Helaas willen we die tijd vaak pas vrijmaken als het meer gaat kosten om op de oude voet door te gaan, dan een oordeel uit te spreken. Of als we er zeker van zijn, dat wij op dezelfde voet door kunnen gaan en alle werkzaamheden en verplichtingen bij de ander liggen.
⎆ Index
Extra
Afbeeldingen
Gesprek door Marion Wagner / pixelio.de
Wasmachines door Gabi Schoenemann / pixelio.de
Proefwerk door Klaus-Uwe Gerhardt / pixelio.de
Index van koppen
⎗ Evalueren
⎌ Formatief of summatief
⎋ Eisen
⌦ Summatief
⌫ Formatief
⎄ Formatief en summatief evalueren
⎊ Formatief en summatief
⏏ Extra
⌚ Afbeeldingen
⌛ Index van koppen