Vertellers en luisteraars

Vertellen en luisteren

Spreker

Als er iets is wat mensen leuk vinden, dan is dat vertellen en luisteren. We vertellen verhalen over ons verleden, maar ook volkomen gefantaseerde verhalen. Tegenwoordig is het ons zelfs gelukt om allerlei instrumenten te ontwikkelen waarmee we kunnen vertellen en luisteren. Vaak heet het dan schrijven en lezen of kijken en zien, maar het gaat allemaal over verhalen vertellen en naar verhalen luisteren. Er zijn echter twee soorten luisteraars en vertellers.

Vertellers en luisteraars

Luisteraars

Zoals met veel zaken in dit leven heb je altijd twee partijen nodig. Een verteller zonder luisteraar is een mens die in zichzelf praat. Een luisteraar zonder verteller is een mens die naar de stilte luistert.

Er is dus altijd een verteller en een luisteraar nodig om het verhaal mogelijk te maken. En er zijn heel veel verhalen. Het non-verbale verhaal van onze omgeving, dat ons vertelt hoe we van plaats A naar plaats B moeten komen. Of juist de opsomming van de verteller die ons als luisteraar vertelt hoe we van A naar B moeten komen: “hier rechtdoor, eerste links, dan tweede links en dan rechtdoor tot je een gebouw met een aap in een kooi op het dak ziet, daar moet je rechtsaf slaan en dan ben je er.” Zo zijn er nog veel meer verhalen, op een bepaald moment hadden we zelfs zoveel verhalen, dat we de beste maar zijn gaan opschrijven. Met als gevolg dat wij als luisteraars nu naar de verhalen van voorouders kunnen luisteren die al vele duizenden jaren dood zijn. Maar als je alleen kijkt naar de persoon achter de verteller of luisteraar, dan zie je eigenlijk twee soorten.

Twee soorten

De eerste soort verteller is die welke zijn verhaal doet om anderen de kans te geven iets te leren van zijn verhalen. Dit is de soort verteller die gewoon zijn verhaal wil doen en de hoop heeft dat de ander het leuk vond en misschien er iets van heeft geleerd. Deze verteller vertelt dan ook het liefst verhalen waarin niet de verteller centraal staat, maar het verhaal. Hij probeert zijn verhaal zo te doen, dat het vermakelijk is en als dat betekent dat hij over zichzelf moet vertellen dan moet dat maar. Je zou het de vermakende verteller kunnen noemen. Hij hoeft ook niet speciaal verhalen over zichzelf te vertellen, als het verhaal maar vermakelijk en leerzaam is. Voorbeelden van vertellers die willen vermaken zijn caberetiers en journalisten, maar ook bijvoorbeeld succesvolle ondernemers en leidinggevenden die van hun organisaties een succes maken. De vermakende verteller is er niet voor zichzelf maar voor zijn luisteraar. De luisteraar mag bijvoorbeeld ook gerust vragen stellen als hij iets niet begrijpt. Waarna de verteller zal proberen om zijn verhaal te verduidelijken. Voor een volgende keer zal de verteller zelfs

Verteller

proberen om het verhaal zo aan te passen dat het duidelijker wordt.

Egocentrische verteller

De andere verteller heeft eigenlijk alleen maar verhalen over zichzelf. Verhalen waarin eigenlijk voortdurend de vraag gesteld wordt om de verteller aandacht te geven. De verhalen van de egocentrische verteller gaan over hoe geweldig de verteller is of hoe slecht de wereld hem behandeld. Het enige wat hij vervolgens wil horen is dat hij gelijk heeft of nog liever, de luisteraar moet zijn mond houden en vooral geen vragenstellen. Al helemaal niet de vraag:

Deze verteller heeft eigenlijk alleen maar publiek nodig, geen luisteraars. Hij wil eigenlijk alleen van de ander horen hoe geweldig zijn verhaal is, zodat hij zichzelf geweldig kan voelen. Zijn verhaal is er niet om te verbinden met de luisteraar, om de luisteraar iets leuks aan te bieden. Het verhaal van de egocentrische verteller is er slechts om de verteller het gevoel te geven dat hij het allemaal goed ziet en dat het allemaal klopt wat hij te vertellen heeft.

Waarmee niet gezegd is dat deze verteller niet heel vermakelijk kan vertellen, maar na een paar keer luisteren blijken de verhalen hetzelfde te blijven. Vragen van de luisteraar leiden niet tot verduidelijking, maar tot gepikeerde reacties als:

Het gaat deze verteller dus niet om het verhaal en de luisteraar, maar om zichzelf en zijn levensverhaal, dat om bevestiging vraagt.

Tegenover deze twee vertellers, de vermakende of onderwijzende en de egocentrische verteller staan ook twee soorten luisteraars.

De sociale luisteraar

Waar je de bij de vertellers de onderwijzende of misschien beter de sociale verteller hebt, daar heb je bij de luisteraars de sociale luisteraar. Deze luisteraar luistert graag naar de verhalen van anderen, maar niet met het idee dat het gaat om de verteller, maar om het verhaal. Het verhaal is de verbinding met de verteller. De sociale luisteraar luistert naar het verhaal omdat het leerzaam en vermakelijk is. Waar er onduidelijkheden zijn stelt hij vragen. Waar hij zelf kennis van heeft geeft hij zijn oordeel of reactie op het verhaal. De sociale luisteraar maakt eigenlijk samen met de verteller het uiteindelijk verhaal. Uiteindelijk wordt het verhaal zowel eigendom van de verteller als de luisteraar. Met als gevolg dat de luisteraar het verhaal kan door vertellen en zelf verteller kan worden.

De asociale luisteraar

De andere soort luisteraar lijkt wel een beetje op de egocentrische verteller, soms is het zelfs één en dezelfde persoon. De asociale luisteraar ziet luisteren als een betaling om zo het recht te krijgen ook te mogen vertellen. De asociale luisteraar zal dan ook niet zoveel vragenstellen, is niet echt geïnteresseerd in het verhaal. Zal zelfs niet proberen om fouten of onduidelijkheden in het verhaal van de ander aan te duiden. Wat deze luisteraar doet is wachten op het moment dat het verhaal van de verteller is afgelopen om zo het verdiende recht om zijn eigen verhaal te doen op te eisen. Deze luisteraar gaat dan ook niet in op wat de verteller zegt, maar ziet dat als aangrijpingspunt voor het eigen verhaal. De asociale luisteraar wisselt dan ook vaak van positie met de verteller en wordt van asociale luisteraar een egocentrische verteller. Waarbij hij in zijn positie van egocentrische verteller de luisteraar die hem in de rede valt zal wijzen op het feit dat het nu zijn beurt is om te praten of te vertellen. De asociale luisteraar ziet luisteren niet meer dan als een middel om het recht op te bouwen om zijn verhaal te doen.

Daarbij maakt het de asociale luisteraar vervolgens ook niet uit hoe lang hij als egocentrische verteller bezig is met zijn verhaal of dat nu langer of korter is dan zijn beurt als luisteraar. Dat is niet van belang. Wat wel van belang is, is de mate waarin hij of zij het gevoel heeft dat hij heeft geleden of zich heeft moeten inhouden als luisteraar. Hoe sterker dit gevoel, hoe sterker hij het gevoel heeft het recht te hebben veel te mogen vertellen of zijn verhaal nu interessant of leerzaam is of niet.

Vertellenden en luisterenden

Publiek

Natuurlijk zijn er nog wel wat andere soorten vertellers en luisteraars. Zo heb je ook slechte vertellers en goeie luisteraars. Maar slechte vertellers kunnen vaak met oefening betere vertellers worden. En goeie luisteraars ontstaan vaak omdat ze veel luisteren naar vertellers die onderwijzende verhalen vertellen. Goeie luisteraars en slechte vertellers zijn echter iets anders van vermakende en egocentrische vertellers en sociale en asociale luisteraars. Je kunt namelijk ook slechte vermakende vertellers hebben en goeie egocentrische vertellers. De goeie egocentrische verteller vertelt zijn verhalen bijvoorbeeld wel op een leuke en vermakelijke manier. Het doel van dat op een goede manier vertellen is echter niet de luisteraar, maar de reactie van de luisteraar. Na afloop moet de luisteraar namelijk bevestigen dat de verteller goed is. Het goed vertelde verhaal van de egocentrische verteller blijft dan ook altijd het verhaal van de verteller. Terwijl het slecht vertelde verhaal van de onderwijzende verteller, een verhaal wordt van de verteller en de luisteraar.

Ook de luisteraar komt voor als een goeie asociale luisteraar of een slechte sociale luisteraar. Waarbij de goeie asociale luisteraar bijvoorbeeld vragen stelt en laat merken te luisteren, maar zich vervolgens ontpopt als de egocentrische verteller. Het stellen van vragen is niet bedoeld om het verhaal te verbeteren en te verduidelijken, maar om een groter tegoed op te bouwen bij de verteller. Terwijl de slechte sociale luisteraar bijvoorbeeld het idee geeft helemaal niet te luisteren, hij lijkt afwezig en niet geïnteresseerd. Maar is dan na afloop bijvoorbeeld wel dankbaar voor het vertelde verhaal. De slechte sociale luisteraar hoeft bijvoorbeeld helemaal niet ook nog zijn verhaal te doen.

Verhalen

Deze wereld zit vol met verhalen. Van het verhaal dat de omgeving ons non-verbaal vertelt. Het gebouw dat ons laat zien dat de eigenaar wilde laten zien hoe geweldig is tot het gebouw dat ons wil laten zien wat de bouwer mooi vond en vindt. Tot het verhaal van ieder individueel mens. We hebben tegenwoordig allerlei manieren gevonden om die verhalen te vertellen. We hebben

Vertellen

internet, televisie, radio, muziek, sprookjes, producten en persoonlijke verhalen. Al die verhalen zijn echter niets waard zonder luisteraars. Zonder luisteraars zijn vehalen niets meer dan loze woorden, zoals een boom die omvalt in het bos geen lawaai maakt als er niemand is om het te horen.

Verhalen hebben dus vertellers en luisteraars nodig. Helaas of gelukkig komen beide partijen er in twee soorten voor. Je hebt de vermakende of onderwijzende verteller en de egocentrische verteller. Naast deze twee vertellers heb je dan ook nog de sociale- en de asociale luisteraar. Daarbij kun je zowel een goede als slechte vermakende verteller hebben als een goede of slechte sociale luisteraar en dat geldt ook voor de egocentrische verteller en de asociale luisteraar.