Dementie, de belangrijkste risicofactoren

Inleiding

We hebben allemaal 20% kans om dement te worden en over 40 jaar is 1 op de 44 Nederlanders dement. Schrikbarend idee, niet? Om het tij in ons voordeel te keren is het zinvol te weten wat de risicofactoren zijn die de kans dat we dementie krijgen vergroten.

Dementie is jammer genoeg vooralsnog niet te behandelen. Echter, bij vroegtijdige ontdekking is het verloop er van wel te vertragen met bepaalde medicijnen.

Risicofactoren

Dementie ontstaat als gevolg van een aangeboren, genetische gevoeligheid in combinatie met bepaalde omgevingsfactoren. Er zijn een aantal duidelijke risicofactoren bekend maar er is ook nog veel onduidelijk.

Wanneer we deze factoren weten, kunnen we beter voorspellen wie er risico loopt en bij deze personen tijdiger de verschrikkelijke gevolgen van dementie afremmen. De belangrijkste risicofactoren van dementie worden hieronder besproken. Hiervoor is mede informatie gebruikt van het overzichtsrapport van de Gezondheidsraad in Den Haag.

De risicofactoren hangen ook samen met de onderliggende oorzaak van dementie. Dementie is namelijk het woord dat een aantal samenhangende symptomen beschrijft ten gevolge van het verlies van cognitieve functies. Zie hiervoor ook het artikel Wat is dementie.

De 2 meest voorkomende vormen van dementie zijn de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie.

► Leeftijd

De meest belangrijke risicofactor is leeftijd. Des te ouder je wordt, des te groter de kans om dement te worden.

Vanaf je 60ste verdubbelt dit risico elke vijf jaar en vanaf 80-jarige leeftijd is op dit moment 30 tot 35% van de ouderen dement.

► Geslacht

Hierover is veel onduidelijkheid. Er zijn 2 tot 3 maal zo veel oudere vrouwen dan mannen met dementie. Men is er nog niet helemaal uit of dit alleen te verklaren valt uit het feit dat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen of dat dit ook door het geslacht komt.

Er zijn veel onderzoeken waarin geslachtsverschil geen significant verschil maakt maar er zijn er ook een aantal waaruit blijkt dat er bij vrouwen vaker dementie voorkomt ten gevolge van Alzheimer en bij mannen vaker vasculaire dementie optreedt.

► Genetisch

Dat genetische factoren een duidelijke rol spelen is recentelijk opnieuw herbevestigd door zowel een Brits-Amerikaanse als een Franse studie op 20.000 proefpersonen.

Al in de jaren 90 werd ontdekt, dat het bezitten van het Apo-E4 gen een verhoogde kans geeft op het krijgen van Alzheimer. Het is echter ook zo dat veel dragers van dit gen geen dementie hebben. Daarnaast zijn er drie genen bekend die een rol spelen bij de aanmaak van de schadelijke eiwitplakken in de hersenen van Alzheimerpatiënten. Eén daarvan komt vaak voor bij mensen met het Down-syndroom.

Ook het familiair voorkomen van Alzheimer duidt op een genetische achtergrond. Wanneer iemand in je familie de ziekte van Alzheimer heeft, heb je een grotere kans om zelf de vroege variant van Alzheimer te krijgen. Is dat familielid je vader, moeder, zus of broer, dan is jouw risico op Alzheimer met 2 tot 3 keer vergroot, oplopend tot een 50% kans bij een leeftijd van 90 jaar.

Downsyndroom:

Vrijwel alle mensen met het Down syndroom krijgen voor hun 50ste de ziekte van Alzheimer. Dat komt omdat zij een extra chromosoom 21 hebben waarop het APP gen ligt dat de informatie bevat voor de aanmaak van de schadelijke amyloïd eiwitplakken.

Verder hebben moeders, die voor hun 35e een kindje met Down gekregen hebben, ook een hoger risico op Alzheimer dementie. Dit zou samenhangen met vroegtijdige veroudering. Normaal gesproken hebben oudere vrouwen een grotere kans op een kind met het syndroom van Down, vanwege verouderde eicellen, waarin iets misgaat met de deling van chromosomen. Heeft een vrouw dus op jonge leeftijd een Down-kindje gekregen, dan zou dat kunnen betekenen dat haar cellen sneller verouderen, en leeftijd is de grootste risicofactor voor dementie

► Hart- en Vaatziekten

Vasculaire dementie is de op 1 na meest voorkomende vorm van dementie. Hierbij treden ten gevolge van stoornissen in de bloedtoevoer beschadigingen op in de hersenen. Dat betekent dan ook direct dat alle risicofactoren voor hart- en vaatziekten meteen ook risicofactoren voor dementie zijn.

Ook bij dementie door de ziekte van Alzheimer spelen gezonde bloedvaten een cruciale rol.

De volgende risicofactoren blijken de kans op dementie met

2 tot 6 maal te verhogen:

Hoge bloeddruk
Aderverkalking (arteriosclerose, atherosclerose)
Overgewicht en te hoge vet-inname
Te hoog cholesterol
Roken
Diabetes type 2

► Psychosociale omstandigheden

Uit diverse studies is gebleken dat allerlei psychosociale factoren invloed hebben op het al dan niet ontwikkelen van dementie. Onderzoek wijst uit dat mensen die mentaal, fysiek of sociaal actief zijn een lagere kans hebben op dementie.

⇒ Mentaal:

Opleidingsniveau: De rol hiervan bij het ontstaan van dementie is nog onduidelijk maar het lijkt erop dat mensen met een lage opleiding een grotere kans op Alzheimer hebben. Dit zou te maken kunnen hebben met een grotere kennisreserve of betere compensatiemogelijkheden voor de veranderingen in de hersenen bij mensen met een hogere opleiding. Het zou ook kunnen dat mensen met een lage opleiding vaak ook een lagere sociale status hebben waarbij de (gezondheids)omstandigheden in de vroege jeugd en dus de hersenontwikkeling ook minder goed zijn.

Depressie: Het doormaken van een serieuze depressie op oudere leeftijd blijkt het risico op het krijgen van de ziekte van Alzheimer te verhogen.

⇒ Fysiek: Er bestaat een verband tussen bewegen en cognitieve hersenfuncties. Bij mensen met dementie zijn er nog gebieden in de hersenen te reactiveren door letterlijke beweging. Genezen kan niet, maar in beweging brengen wel. Weinig bewegen is vermoedelijk ook risicofactor voor dementie.

⇒Sociaal: Het bezit van veel broers en zussen, en een rijk sociaal netwerk op oudere leeftijd helpen dementie uit te stellen.

►Overige risicofactoren

Er zijn veel aandoeningen waarbij er een verhoogde kans bestaat op dementie, zoals de Ziekte van Parkinson, Huntington’s Chorea, de Ziekte van Pick, Aids, het Herpes Simplex virus en de Ziekte van Creutzfeldt Jacob.

Daarnaast worden er veel risicofactoren geopperd waarvoor de bewijzen niet altijd even duidelijk zijn.

Voeding: tekorten aan diverse voedingsstoffen, te weinig calorieën of eiwitten, vitamines B, C en E en calcium zouden een rol kunnen spelen bij het ontstaan van dementie. Het eten van bepaalde groene groenten zoals spinazie en broccoli zou vanwege het foliumzuur en de anti-oxidanten dan weer een beschermend effect hebben.

Alcholgebruik: hierover zijn de meningen verdeeld. Het matige gebruik van alcohol, de aanbevolen 1-2 glazen per dag, beschermt mogelijk, overmatig gebruik bij zware drinkers leidt tot Korsakov en mogelijk dementie.

Zware metalen (zink, koper, cadmium, lood, kwik, aluminium, strontium en selenium): blootstelling hieraan zou kunnen leiden tot het ontwikkelen van dementie op hogere leeftijd.

De “Schildersziekte” of het Organisch Psychosyndroom (OPS): dit is een beroepsziekte die mogelijk ook in verband gebracht wordt met dementie.

Hersenletsel: hersenschuddingen, whiplash en andere vormen van hersenletsel, waarbij kleine hersenbeschadigingen optreden zouden de hersenen vatbaarder maken voor veroudering en de ziekte van Alzheimer, vooral wanneer ze na het 60ste levensjaar optreden. Er zijn echter ook studies die geen enkel verband aantonen.