Omgaan met pijnlijke emoties en gedachten

Hoe om te gaan met pijn, angst en verdriet?

Iedereen ervaart ze, maar hoe ga je er mee om? In dit enigszins filosofisch stuk bespreek ik vier manieren. Dit maakt het makkelijker te herkennen welke manier jij of iemand in je omgeving toepast. Ik beschrijf ook mogelijke redenen waarom voor die manier ‘gekozen’ word.

Ik zie vier mogelijkheden:

1. Overheerst worden
2. Onderdrukking
3. Verleggen van je focus
4. Oplossen

Overheerst worden

Er aan onderdoor gaan betekent letterlijk ‘de emotie niet aan kunnen’ en jezelf er in verliezen. Er is niets anders dan de emotie. Dit maakt dat je niet meer in staat bent om op enige manier om te gaan met andere situaties in je leven dan vanuit die emotie. Soms is dat helemaal niet erg. Even lekker janken of schreeuwen en je bent het kwijt. De emotie, maar niet de situatie. Overheersing kan echter ook overgaan in onderdrukking.

Onderdrukken

Onderdrukking heeft als grote voordeel dat je nog in staat bent kalm boodschappen te doen. Naar je werk te gaan. Normale gesprekken met mensen te voeren. Maar onderdrukking zegt tegelijkertijd dat de emotie wel degelijk aanwezig is. Je focus ligt er eigenlijk helemaal op. Denk niet aan een paars gestreepte zebra. Maar deze zebra doet pijn. Je wil er niet over nadenken. Je werpt een dam op. Maar deze dam onderhouden kost energie. Energie is een beperkt gegeven in je leven. Eenmaal besteed aan het onderhoud van de dam kan je er niet mee gaan sporten of aandacht aan je kinderen geven. En wat gebeurt er als de dam breekt? Alles komt tegelijk. Je wordt overheerst. Net zolang tot je de dam weer op kunt werpen en de druk weer op kan bouwen.

Verleggen van je focus

Wat nou als je bij het opkomen van de emotie een andere keuze maakt. Je verlegt je aandacht. Je bedenkt bewust of onbewust een manier om met die emotie om te gaan. Als je die manier snel en beslist genoeg uitvoert hoef je de emotie bijna niet te voelen.

Twee veel voorkomende voorbeelden:

Iemand zegt iets vervelends tegen je? Haal ze naar beneden! Ze zijn toch niet belangrijk. Wat een sukkels! Wordt er maar lekker kwaad om. Dan hoef je het verdriet namelijk niet te voelen.

Je bent bang dat iemand je niet goed genoeg vindt? Geef jezelf sneller en harder op je kop dan de ander kan. Of bedenk snel wat je beter kan doen en doe dat.

Dit kan soms hele mooie resultaten opleveren. Maar gelukkig maakt het je niet. Je bent namelijk nog steeds bezig met vluchten van de initiële emotie en vertoond allerlei krampachtig, want (bijna) dwangmatig, gedrag om aan de emotie te ontkomen. Dit kan zelfs onecht lijken. Alsof je niet ‘echt’ reageert.

De emotie oplossen

De laatste mogelijkheid is het op laten lossen van de emotie. De emotie wordt als het ware begrepen. Je snapt wat er gebeurd is, kunt het accepteren, misschien zelfs leren waarderen. Misschien zou je dit ook verwerken kunnen noemen, maar ik vind oplossen een beter woord.

Dit is de fijnste nieuwe situatie. De meest fijne uitkomst van het proces. Maar helaas betekend dit wel dat je de eerste drie manieren niet toe kunt passen. In die drie ga je namelijk bij de emotie vandaan. Om de emotie te begrijpen moet je hem voelen. Er in duiken. Jezelf afvragen waar de emotie vandaan komt. En dat is moeilijk. Want het is geen fijne emotie. Het doet pijn en je gaat niet voor de lol pijn ervaren. Maar wel om een beter mens te worden. Om de emotie op te lossen. Om er vrij van te zijn.

Het fijnst, maar ook het meest moeilijk dus. Emoties zijn maar vage dingen. Ze komen soms bijna onverklaarbaar naar boven. Je ruikt iets en ineens sta je weer in het huis van je ouders waar je woonde toen je zes jaar oud was. Nu maar hopen dat je moeder toen appelgebak aan het bakken was, want er zou net zo goed een andere situatie en emotie aan die geur gekoppeld kunnen zijn. Soms komt alleen de emotie naar boven en blijft de herinnering uit. Je hersenen willen of kunnen de situatie niet herinneren. Ben je mooi klaar mee. Begin je iedere keer te huilen als grootmoeders appeltaart ruikt. En dat lijkt misschien grappig, maar zo kan het wel werken. Want wat nou als die heftige emotie naar boven komt bij de meest alledaagse dingen?

Is het een keuze?

Kun je daar zelf iets aan doen? Ja. Is dat de schuld van degene die de emotie ervaart? Nee. Maar je kunt er wel iets aan doen. Dat is niet makkelijk. Het is als Indiana Jones in de film ‘The Last Crusade’; als je hier verder gaat zul je je beter voelen, maar ondertussen lijkt het wel alsof die stap van een kilometershoge berg zal zijn. Je kunt het iemand niet kwalijk nemen als dat een (te) zware opgave lijkt. Want met welke emotie wordt jij of de ander geconfronteerd als de stap genomen wordt? Mensen maken vreselijke dingen mee. Dus moedig jezelf of de ander aan om die stap te nemen, geef steun, geen kritiek.

Dan kun je de emotie op laten lossen. Door de emotie te leren begrijpen of hem te veranderen. Door de herinnering te veranderen. Door jezelf minder gevoelig te maken. Door er anders naar te leren kijken. De emotie kan minder heftig worden. Misschien wel helemaal verdwijnen. En daarna wordt je er niet langer door overheerst. Het kost je niet langer (onbewust) energie. Je bent vrij om je eigen gedrag te kiezen in plaats van je te laten leiden door de angst voor de pijn die de emotie met zich meebrengt.

Misschien kun je dit alleen. Maar kom je er niet, blijf je hetzelfde doen, zoek dan iemand om er over te praten. Je partner, je moeder, je coach, je therapeut, je vriend(in), een online forum. Die hoeven namelijk niet vanuit jouw emotie te denken. Die hoeven niet bang te zijn voor de emotie waar jij mee zit. Zij hoeven niet vanuit angst te denken en kunnen helpen dat ook bij jou voor elkaar te krijgen. Met iemand anders erbij wordt het gewoon makkelijker. En waarom moeilijk (blijven) doen als het makkelijk(er) kan?