Wat houdt automutilatie in

Inleiding

Niet lekker in je vel zitten is niet fijn. Soms kan je jezelf zo rot voelen, dat je niet meer weet wat je moet doen. Je weet niet goed hoe je verder moet of wat je met de achtbaan aan emoties die je voelt moet doen. Sommige mensen beginnen op dit moment te automutileren, ze doen zichzelf opzettelijk pijn. Automutilatie was in Nederland een lange tijd een taboe. Tegenwoordig is er echter steeds meer erkenning te vinden voor dit psychische probleem? Maar wat houdt automutilatie eigenlijk in? Wat is belangrijk om over dit onderwerp te weten?

Wat is automutilatie

Automutilatie staat beter bekend als zelfbeschadiging. Iemand die automutileert doet zichzelf dus opzettelijk pijn. Het woord zelfverminking wordt ook wel als synoniem voor automutilatie gebruikt, maar dit woord heeft een hele negatieve lading, waardoor het gebruik van dit woord voor sommige mensen als heel onprettig ervaren kan worden.

Automutilatie is in Nederland een veelvoorkomend probleem. Vaak wordt gedacht dat automutilatie bijna alleen maar voorkomt onder jongeren. Er zijn namelijk ook jonge kinderen en volwassenen die zichzelf beschadigen. Automutilatie is een serieus probleem.

Het is moeilijk om te zeggen wanneer iets automutilatie is of niet. Het is bijna onmogelijk om als buitenstaander te bepalen of iets automutilatie is. Is jezelf een keer opzettelijk snijden namelijk automutilatie? En als je jezelf vaker per ongeluk snijdt, mag dat tot automutilatie gerekend worden? Sommige mensen zullen deze voorbeelden wel tot vormen van automutilatie rekenen, andere mensen niet. Veel mensen gaan ervan uit dat het niet belangrijk is, als het gedrag niet het labeltje automutilatie krijgt. Dit is het echter wel, het is belangrijk om over het gedrag te praten en een oplossing te zoeken. Ook wanneer je zelf denkt dat het geen automutilatie is. Ieder soort gedrag kent een begin, misschien is het zichzelf per ongeluk snijden wel het begin van latere automutilatie

Een verslaving

Automutileren werkt verslavend. Voor veel mensen zal dit echter een vreemde uitspraak zijn. Hoe kan iemand verslaafd raken aan zichzelf pijn doen? Vaak wordt pijn dan ook geassocieerd met het zogenaamde houden van pijn. Dit is in de meeste gevallen niet de oorzaak van de verslaving. De mensen die automutileren houden namelijk niet van de pijn, maar van het effect van de pijn op het lichaam. Dit komt door een bepaalde stof: endorfine. Bij een verslaving is het namelijk zo, dat de actie een bepaald positief resultaat oproept. In het geval van zelfbeschadiging houdt dit in dat het stofje endorfine vrij komt wanneer je jezelf pijn doet. Endorfine is een pijnstillende stof die vaak voor gelukkige of euforische gevoelens zorgt. Ook kan het zijn dat personen door endorfine in een soort van roes raken.

Normaalgesproken komt endorfine vrij bij het sporten of bijvoorbeeld bij het eten van chocolade. Het nadeel van het vrijkomen van endorfine is, dat het maar een bepaalde tijd werkt. Daar komt bij dat er steeds meer endorfine nodig is om in dezelfde staat van zijn te geraken. Iemand die heel vaak automutileert, zal op den duur steeds meer endorfine nodig hebben om zichzelf gelukkig te voelen. Dit uit zich, wanneer er geen oplossing gevonden wordt, vaak in nog meer of extremer automutileren. 

Naast een lichamelijke verslaving zoals hij hierboven beschreven is, kan er ook sprake zijn van een geestelijke verslaving. Vaak zit er achter de zelfbeschadiging een probleem, waar de persoon in kwestie niet goed over wil of kan praten. Het gevolg hiervan is dat de persoon geestelijk zo gaat lijden, dat hij geen andere uitweg meer ziet. Hij voelt zich niet gehoor. Door aan automutilatie te doen, kan de omgeving ineens veel meer aandacht hebben voor de problemen van de persoon. Dit zorgt er weer voor dat de persoon gestimuleerd raakt om nog meer te gaan automutileren, dan krijgt hij immers aandacht. 

Het feit dat automutilatie verslavend is, maakt het moeilijk om te behandelen. Voor sommige mensen is automutilatie een manier om het onverdraagbare geestelijke lijden te maskeren, voor andere mensen kan het een manier zijn om te overleven. Het is erg moeilijk om de gewoonte van automutilatie te doorbreken.

Soorten automutilatie

Er zijn veel verschillende soorten automutilatie. Ook verschilt automutilatie in gradatie. De ene persoon krast of snijdt met een scherp voorwerp in zijn huid, terwijl een ander persoon veel verder gaat. Er zijn mensen die expres hun eigen botten breken, mensen die giftige stoffen innemen, die zichzelf haren uittrekken of zichzelf slaan.

Hoewel de ene vorm van automutilatie erger lijkt dan de andere vorm, moet elke soort automutilatie serieus genomen worden. Wanneer dit niet gebeurt, kan het namelijk zo zijn dat de person over gaat op ergere vormen van automutilatie of dat het een keer fataal af loopt. Dit mag niet gebeuren.

Redenen van automutilatie

Er zijn verschillende factoren die ertoe leiden dat iemand gaat automutileren. Niet iedereen automutileert namelijk om dezelfde reden. Deze is voor iedereen dus anders, je kunt mensen die automutileren dus nooit over één kam scheren. Toch kan je bij verschillende redenen wel overeenkomsten vinden.

Een van de mogelijkheden die leidt tot zelfbeschadiging is een zogenaamde persoonlijkheidsstoornis. Dit is een psychische aandoening, waarvan een van de kenmerken automutilatie kan zijn. Een van deze persoonlijkheidsstoornissen is bijvoorbeeld Borderline. Maar ook bij persoonlijkheidsstoornissen is iedere persoon uniek. Er is dus niet één reden te noemen waardoor mensen met een persoonlijkheidsstoornis met automutilatie beginnen.

Andere redenen die het overgaan op automutilatie verklaren, hebben te maken met het uiten van gevoelens. Sommige mensen hebben er moeite mee hun gevoelens te uiten. Dit kan ervoor zorgen dat deze gevoelens zich ophopen. Dit is echter nooit van lange  duur, gevoelens moeten er eenmaal uit. Sommige mensen doen dit door bijvoorbeeld te huilen of flink te sporten, maar andere mensen weten niet zo goed hoe ze de gevoelens, spanningen, moeten uiten. Voor deze mensen kan automutilatie de manier zijn om gevoelens of spanningen te uiten. In het begin zijn de gevoelens dan inderdaad weg, maar ze zullen weer terug komen. Daarbij is het ook nog eens zo, dat de persoon in een vicieuze cirkel terecht komt. Het automutileren zorgt namelijk vaak voor een schuldgevoel, dat leidt naar nog meer negatieve gevoelens en nog meer zelfbeschadiging. Ook het uiten van woede en het verminderen van bepaalde negatieve gevoelens kan leiden tot het uiten van spanning.

Ook zijn er mensen die zichzelf pijn doen omdat ze een bepaalde controle willen ervaren, een controle die ze op andere vlakken verloren zijn. Meestal zijn deze mensen dan ook controlefreaks. Door de automutilatie ervaart de persoon in kwestie een pijn die hij zelf kan controleren. De persoon voelt zich machtig over zijn eigen lichaam. Pijn kan ook ervaren worden als een kick, een adrenalineshot. De controle die en persoon voelt geeft hem of haar de mogelijkheid om chaos te scheppen in zijn of haar leven. In een enkel geval is de persoon zelfs trots op de pijn, omdat dit volgens hem een teken is dat hij veel pijn kan doorstaan. Een gevolg hiervan is dat de persoon zijn wonden niet verbergen, maar ze juist aan zo veel mogelijk mensen laten zien.

Een laatste mogelijkheid, is de vraag naar communicatie of aandacht. Veel mensen denken dat aandachtzoekerij vaak de reden is van automutilatie. Hier zit een zekere kern van waarheid in. Iemand die automutileert is vaak op zoek naar hulp, automutilatie kan dan ook gezien worden als een schreeuw naar hulp, een roep om aandacht. Echter denken veel mensen dat een automutilant in eerste instantie op een negatieve manier aandacht zoekt, gewoon om bepaalde aandacht te zoeken zonder verdere reden. Die mensen willen dan graag gezien worden, zonder dat er verdere, dieper gelegen, problemen achter zitten. Dit is niet altijd juist, er zijn wel mensen die alleen zichzelf pijn doen om gezien te worden, maar vaak zijn er verschillende redenen waarom mensen die zichzelf pijn doen naar aandacht vragen. Een van die redenen kan zijn, dat de persoon in kwestie vraagt naar aandacht voor zijn innerlijke leegte of pijn. Mensen die veel innerlijke pijn ervaren weten vaak niet zo goed hoe ze aan de buitenwereld kunnen laten zien dat het niet goed gaat. De automutilatie is dan een teken naar de buitenwereld toe dat het niet goed gaat.

Gevolgen van automutilatie

Er zijn verschillende gevolgen die ontstaan nadat iemand gaat automutileren. Deze gevolgen zijn te onderscheiden in gevolgen op korte termijn en gevolgen op lange termijn.

Gevolgen die op korte termijn ontstaan, zijn meestal in zekere zin positief te noemen. Kort nadat iemand zichzelf pijn gedaan heeft, zullen er gevoelens ontstaan als controle, ontspanning en opluchting. De problemen die een persoon heeft bestaan even niet meer. Dit zijn op zich positieve gevoelens. Maar het zijn ook gevaarlijke gevoelens, omdat ze de automutilant een reden geven om zichzelf vaker en meer pijn te doen.

Ook zijn de positieve gevoelens slechts van korte duur. Ondanks dat het lijkt dat automutilatie een positief effect heeft op het welzijn van een persoon, zijn de nadelige gevolgen van automutilatie flink in de meerderheid. Ten eerste zorgt automutilatie voor een grote breuk in je zelfrespect en zelfwaarde. Iemand die zichzelf schade toebrengt denkt vaak dat hij of zij niets meer kan. Zelfs stoppen met automutilatie is niet mogelijk. Dit is niet gek, automutilatie is namelijk verslavend, zoals al eerder uitgelegd. Maar dat ziet de persoon in kwestie niet, deze denkt alleen maar dat hij niets kan. Op langere termijn komen ook de gevoelens die de persoon door middel van automutilatie trachtte te onderdrukken, terug. Ook zijn schuldgevoel en zelfhaat veel voorkomende gevoelens die ontstaat wanneer iemand langere tijd automutileert. Iemand die automutileert kan bijvoorbeeld zo van zichzelf walgen dat het niet lukt om te stoppen, dat hij een bepaalde haat tegen zichzelf ontwikkelt.

Ook lichamelijk kunnen er gevolgen optreden na het automutileren. Het bekendste gevolg van automutilatie zijn de littekens. Hier blijf je je hele leven aan vast zitten, littekens verdwijnen namelijk niet meer, ze vervagen alleen. De gevolgen van het hebben van veel littekens zijn groot: hoe leg je later aan je man en eventueel kinderen uit dat je zoveel littekens hebt, wat doe je als je meegevraagd wordt in de zomer om te gaan zwemmen. Kan je ooit nog wel een T-shirtje dragen? Er zijn allerlei manieren om littekens weg te werken of nog verder te doen vervagen, zodat ze op den duur misschien niet meer zichtbaar zijn voor de buitenwereld, maar de persoon zelf weet dat de littekens er wel zijn, dat beeld zal nooit meer weggaan.

Ook op sociaal gebied zijn er gevolgen voor iemand die automutileert. Uit angst voor het (vaak negatieve) oordeel van anderen over het beschadigen, durft iemand niet meer onder de mensen te komen.  Een automutilant houdt zich er vaak mee bezig of anderen de littekens niet zien, of ze goed verborgen zijn. Leuke activiteiten als zwemmen of shoppen zullen moeilijker worden. Hoe verantwoord je de littekens namelijk? Hoe leg je uit dat je liever geen T-shirtje draagt of koopt? Sommige mensen die zichzelf pijn doen zitten zo in de problemen dat ze zich geheel van de wereld afsluiten en in een sociaal isolement raken. Ook kan het voorkomen dat mensen zich afsluiten van de buitenwereld omdat ze bang zijn dat andere mensen hun gedrag ontdekken.

Stoppen met automutilatie

Automutileren is verslavend, het is belangrijk dat een automutilant snel stopt met automutileren voordat het uit de hand loopt. Zo kan de zelfbeschadiging ergere vormen aannemen naarmate de behoefte aan endorfine en aandacht toeneemt.

Het stoppen met automutilatie is een tijdrovend proces waar veel energie in gestoken moet worden. Belangrijk bij het stoppen is dat de persoon in kwestie steun kan verwachten uit zijn omgeving. Eventueel professionele hulp inschakelen is niet overbodig. Verder is het belangrijk dat de persoon zelf voor de volle honderd procent achter zijn keuze staat om te stoppen. Iemand die niet wil stoppen met roken, zal het immers ook niet lukken. Dit is hetzelfde bij automutilatie. De automutilant moet iemand in zijn omgeving hebben die hem steunt als hij de drang krijgt zichzelf te verwonden. Alle scherpe voorwerpen moeten uit de buurt van de persoon in kwestie gehouden worden. Verder is het belangrijk dat er voldoende afleidingen zijn, mocht er toch een drang worden gevoeld om zichzelf pijn te doen.

Fouten maken tijdens het stopproces is niet erg. Het kan voorkomen dat iemand die probeert te stoppen met automutileren, een terugval krijgt. Dit kan zowel voor de persoon in kwestie als de omgeving als een grote teleurstelling opgevat worden. Het is echter belangrijk dat de fouten niet herkend worden als falen, maar als menselijk. Het is niet vreemd dat je een terugval krijgt als je probeert te stoppen met automutilatie. Maar des te belangrijker is het feit dat toch wordt doorgezet met het stopproces, ondanks de terugval. Uiteindelijk kan het iedereen lukken om te stoppen, hoe moeilijk het in het begin ook lijkt. 

Conclusie

Automutilatie betekent het opzettelijk pijn doen van jezelf. Het is echter moeilijk om de grens te trekken en te zeggen: dit is automutilatie en dit niet. Automutilatie is een verslaving, zowel lichamelijk als geestelijk. Bij een lichamelijke verslaving komt er endorfine vrij. Endorfine is een pijnstillende stof. Bij een geestelijke verslaving is het sleutelwoord vaak aandacht. Iemand weet niet goed hoe hij met zijn situatie om moet gaan en denkt dat automutilatie de enige uitweg is om gehoor te geven aan zijn problemen en deze kenbaar te maken voor de buitenwereld. Het is belangrijk om te onthouden dat iedere automutilant anders is. Ieder persoon heeft andere redenen om  te beginnen met het pijn doen van zichzelf. Enkele, vaak voorkomende redenen, zijn: een persoonlijkheidsstoornis, het uiten van gevoelens als woede, verdriet en spanning, het zoeken naar controle of het vragen van aandacht voor een bepaald probleem. Automutilatie is nog steeds een taboe omdat veel mensen denken dat een automutilant alleen maar aandacht vraagt, zonder onderliggend probleem. Dit is echter niet waar. Ook ervaart ieder persoon dat automutileert andere gevolgen. Op de korte termijn lijken de gevolgen positief, want het vervelende gevoel maakt plaats voor opluchting en ontspanning. Op langere termijn zijn de gevolgen echter negatief. Er zijn geestelijke gevolgen, lichamelijke gevolgen en sociale gevolgen.

Het stoppen met automutilatie is niet makkelijk en zeker een tijdrovend proces. Een terugval in het oude gedrag is een veelvoorkomend probleem. Belangrijk is om niet bij de pakken neer te gaan zitten, maar oor te gaan met het stopproces. Iedereen kan stoppen met automutilatie. 

Bronnen afbeeldingen: Wikimedia Commons, Vassil, Lymantria