Wat zijn de risico's en complicaties van MDMA gebruik (XTC, ecstasy)

Na het gebruik van MDMA kunnen er complicaties optreden. Hiermee worden onbedoelde en onverwachte symptomen en klachten bedoeld. De meeste complicaties die optreden zijn van medische aard. De meest voorkomende en ernstige medische complicaties zullen hieronder eerst worden besproken. Daarna zal er aandacht zijn voor complicaties van de geestelijke gezondheid.

Medische complicaties

Hyperthermia

Hyperthermia is een dusdanige verhoging van de lichaamstemperatuur die levensbedreigend kan zijn. Meestal gaat het dan om een lichaamstemperatuur van boven 40 graden celsius. Vaak gaat het om een ecstasy gebruiker, die uren heeft gedanst in een warme uitgaansgelegenheid en niet voldoende vocht tot zich heeft genomen. De persoon kan dan in elkaar zakken of een toeval krijgen. Als de persoon dan medisch onderzocht wordt vallen de verwijde pupillen, het hevige zweten, tachycardia (abnormale versnelde hartwerking) hypotensie (lage bloeddruk en de hoge lichaamstemperatuur van 39 tot 42 graden op. In zo’n geval gaat het om een acuut medisch spoedgeval, met een levenbedreigend karakter. Als de lichaamtemperatuur stijgt, is de normale reactie van de mens (maar ook van andere dieren) om activiteiten te stoppen en af te koelen. Door MDMA gebruik wordt er van de normale reactie afgeweken en gaat de gebruiker door met de activiteit. Bij een lichaamstemperatuur van meer dan 40 graden celcius gaan organen dysfunctioneren. Zo kan er leverfalen gaan optreden, maar ook nierfalen en cerebrale edema (zwelling van de hersenen). Alle drie deze complicaties kunnen de dood veroorzaken. Een andere gevaarlijke complicatie van hyperthermia is rhabdomyolysis. Dit is een afbraak van spierweefsel, waardoor de nieren beschadigen en er een gevaarlijk hoog kalium niveau in het bloed ontstaat. Hierdoor wordt het hart ontregelt, en dit kan eveneens fatale gevolgen hebben. Een complicatie van hyperthermia die verder ook veel voorkomt bij MDMA gebruikers is DIC (disseminated intravascular coagulopathy). Dit is een bloedprop veroorzakende ziekte, die dodelijke bloedingen kan veroorzaken. Nadat DIC ontstaan is, is dit erg moeilijk te behandelen. Deze complicatie is dan ook de meest voorkomende doodsoorzaak voor patiënten met hyperthermia die MDMA hebben gebruikt. Hyperthermia lijkt dus een ontzettend gevaarlijke complicatie van MDMA gebruik. In feite is het echter niet de MDMA die voor de hyperthermia zorgt, maar het gedrag dat volgt uit het MDMA gebruik. Ernstige hyperthermia na MDMA gebruik wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door extreem lang doordansen zonder rust en zonder voldoende drinken tussendoor. Hierdoor kan het lichaam er niet voor zorgen dat er een normale lichaamstemperatuur gehandhaafd blijft. Onderzoeker Henry concludeert in 1992 dan ook dat de ernstige toxiciteit van MDMA (door hyperthermia) voortkomt uit de omstandigheden waarin de MDMA wordt gebruikt. Als MDMA in een gecontroleerde setting wordt gegeven, bijvoorbeeld in een laboratorium, en er door de gebruiker geen overdadige lichamelijke activiteit wordt verricht, volgt er dan ook geen hyperthermia.

Hyponatremia

Een ander medisch probleem dat vaak wordt gezien bij MDMA gebruikers is acute hyponatremia. Dit is een verlaagd natriumgehalte in het bloedplasma, veroorzaakt door bloed dat verdund is met water. Het natrium is dan vaak 125 mmol/L of minder, terwijl dat normaal tussen 137 en 147 mmol/L is. Deze complicatie komt voor bij patiënten die MDMA hebben gebruikt en daarbij grote hoeveelheden water hebben gedronken zonder dat ze veel vocht verloren hebben door bijvoorbeeld zweten. Deze mensen hebben vaak van vrienden het advies gekregen om veel water te drinken bij MDMA gebruik, juist om hyperthermia te voorkomen. Het probleem is echter dat MDMA het afscheiden van een bepaald hormoon veroorzaakt. Dit hormoon, antidiuretic hormoon (ADH), remt het produceren van urine door de nieren te stimuleren meer water te absorberen. Door dit ADH wordt de natriumspiegel in het bloed dus verlaagd. De combinatie van veel water tot je nemen en het effect van het ADH zorgt ervoor dat er een gevaarlijke daling is van het natriumgehalte in het bloedplasma. Hyponatremia leidt tot een veelheid aan vervelende symptomen: hoofdpijn, braken, stomheid (niet meer kunnen praten). Het kan verder leiden tot misselijkheid, krampen, vermoeidheid, verwardheid en oncontroleerbare toevallen. Net als hyperthermia kan ook hyponatremia cerebrale edema veroorzaken. Hierbij nemen de hersencellen water op en zwellen de hersenen als het ware op. Dit is erg gevaarlijk en een grote doodsoorzaak bij hyponatremia. Mensen die door MDMA hyponatremia oplopen, hebben niet gelijktijdig ook hyperthermia. Hyponatremia komt ook veel minder vaak voor bij MDMA gebruik, dan hyperthermia.

Serotonine syndroom

Het gebruik van MDMA kan een excessieve vrijlating van serotonine veroorzaken., waardoor het serotonine syndroom veroorzaakt kan worden. Dit is een van de meest ernstige complicaties die MDMA gebruik kan veroorzaken. Het serotonine syndroom is zeldzaam en wordt gekenmerkt door symptomen als verwardheid, moeite met lopen, zweten, diarree, spierspanning en spiertrekking. Ook hartritme en bloeddruk worden verstoord en dit kan leiden tot hyperthermia en de dood. Ongeveer 10 tot 15% van de mensen met dit syndroom sterft hier ook daadwerkelijk aan.

Hart complicaties

MDMA gebruik kan tot complicaties van de hartwerking leiden. MDMA kan leiden tot verhoging van de bloeddruk en de hartslag. Ook kan er een onregelmatig hartritme ontstaan. Dit laatste kan erg gevaarlijk zijn en tot het overlijden van de MDMA gebruiker leiden.

Lever complicaties

MDMA gebruik kan verder leiden tot een ernstige ontsteking van de lever: hepatitis. Er zijn verschillende gevallen bekend van MDMA gebruikers die zich na het gebruik van MDMA in het ziekenhuis meldden met hepatitis. MDMA kan echter nog niet definitief worden aangewezen als veroorzaker van de hepatitis. Ook het mechanisme waardoor MDMA hepatitis zou veroorzaken is nog onbekend. Leverbeschadigingen na MDMA gebruik zijn ook gerapporteerd. Het gaat hierbij om leverbeschadigingen die niet het gevolg zijn van hyperthermia. Men denkt dat dit komt doordat er, een zeer klein aantal, mensen zijn die overgevoelig reageren op de MDMA. De leverbeschadiging zou dan een soort van overgevoeligheidsreactie veroorzaken, net zoals bijvoorbeeld bij sommige mensen door noten een extreme overgevoeligheidsreactie wordt veroorzaakt.

Neurologische complicaties

Er is de laatste 20 jaar veel aandacht geweest voor mogelijke neurotoxiciteit van MDMA. Met neurotoxiciteit wordt een schadelijk effect op het zenuwstelsel bedoeld. Een belangrijke en zorgwekkende uitkomst van onderzoek was dat MDMA schadelijk is voor de specifieke zenuwen die serotonine gebruiken. Onderzoek met ratten liet zien dat het serotonine niveau in de hersenen tot een jaar na het toedienen van MDMA verlaagd bleef. Bij apen bleef het serotonine niveau zelfs nog langer op een laag niveau. Ook het teruggroeien van beschadigde zenuwen gebeurde niet op die manier, zoals dat normaal bij een zenuw gebeurt. Er zijn weinig studies waarin de effecten van MDMA op de menselijke hersenen worden beschreven. In een onderzoek kwam naar voren dat in de hersenen van MDMA gebruikers minder serotonine in het CSF (cerebrospinal fluid, de vloeistof die de hersenen omringt) voorkomt dan in de hersenen van mensen die geen MDMA gebruikten. In proefdieronderzoeken werden dezelfde gegevens gevonden. Op grond van deze gegevens is echter niet vast te stellen hoe dit verlaagde serotonine niveau beïnvloedt hoe mensen (en dieren) leven, denken en voelen. Daar zijn namelijk geen tests voor, aangezien dit grotendeels subjectief ervaren effecten zijn. Dezelfde studie onderzocht namelijk ook verschillen in pijnperceptie, impulsiviteit en gevoelens van vijandigheid, maar vond daarbij geen verschillen tussen de MDMA gebruikers en degenen die geen MDMA gebruikten. Een neurologische complicatie van herhaaldelijk MDMA gebruik kan de achteruitgang van de cognitieve capaciteiten zijn. Dit is nog niet eenduidig aangetoond. MDMA gebruikers, gebruiken naast MDMA vaak ook andere drugs, dus een cognitieve achteruitgang kan ook het resultaat zijn van de werking van de andere drug of van de wisselwerking tussen de drugs, of misschien wel van een andere, niet onderzochte factor. MDMA gebruikers klagen, net als bijvoorbeeld gebruikers van THC (marihuana), ook vaak over concentratiestoornissen. Dit zou ook een ongewenst effect van de MDMA kunnen zijn.

Complicaties van de geestelijke gezondheid

Een veelgehoorde klacht na MDMA gebruik is de slechte geestesgesteldheid in de dagen na het gebruik. In een onderzoek naar deze effecten werd ondermeer in de eerste 24 uur na gebruik de ongewilde verschijnselen vermoeidheid en depressieve gevoelens gevonden. Helaas is in dit onderzoek alleen de eerste 24 uur na gebruik onderzocht, en weten we dus niet wat er na die 24 uur met de onderzochten gebeurde. Wat van gebruikers veel wordt gehoord en wat ook uit twee andere onderzoeken naar voren komt is de ‘mid-week depression’. Dit betekent dat de gebruiker in de dagen na het gebruik een depressieve stemming heeft. Dit wordt ook wel het rebound effect van MDMA genoemd. Met rebound bedoelen we dan dat het ongewilde effect (depressie) het tegenovergestelde is aan de eerdere gewilde effecten (energiepiek en positieve gevoelens). Deze slechte stemming komt waarschijnlijk voort uit de verlaagde mono-amine levels. Dit is bij mensen alleen moeilijk experimenteel aan te tonen. Bij dieren is dit wel aangetoond. Apen vertonen een dosis-afhankelijke verlaging in 5-HT en 5-HIAA gedurende enkele dagen na de MDMA toediening.