Hoe overleef ik drijfzand
Inleiding
 Een handleiding voor als je toevalligerwijs terecht komt in drijfzand. Wat zijn de gevaren en hoe kan je jezelf redden?
De vraag aan prof.dr.ir. Arnold Verruijt, emeritus hoogleraar in de grondmechanica aan de TU Delft. Kan je verdrinken in drijfzand: "Absoluut niet,"Tenzij je opzettelijk je hoofd onder het zand wilt steken. Want zelfs als je voorover zou tuimelen, moet je nog altijd de tegenwoordigheid van geest kunnen opbrengen om je op je rug draaien. De helft van je lichaam blijft namelijk altijd boven drijven." Verruijt vertelt dat drijfzand eigenlijk niets bijzonders is. Elk zand kan drijfzand worden als het maar genoeg water heeft opgenomen. Droog zand ontleent zijn draagkracht aan op elkaar gestapelde zandkorrels. Die bieden weerstand als er een gewicht op rust. Maar als de zandkorrels door een opwaartse waterstroom worden omgewoeld, raken ze zodanig los gestapeld dat ze geen contact meer met elkaar hebben. Overal zijn ze dan door een dun laagje water van elkaar gescheiden. Door een schok, zoals van een zwakke aardbeving, maar ook door een voetstap, kan het zand dan ineens verweken en overgaan in drijzand-conditie.
Vaak gebeurt zoiets op het strand, aan de vloedlijn bij opkomend water. Het oppervlak lijkt dan weliswaar vast, maar daaronder kan een stok zonder moeite ineens diep in de grond worden geduwd. Het is een griezelige gevoel om op zo'n stuk strand te stappen en dan de hele laag als een pudding te voelen schudden. Ook op de heide doet het verschijnsel zich soms voor. Als van naburige heuvels regenwater neerdaalt, kan het in de dalen gelegen zand door een opwaartse waterstroom worden doordrenkt. Doordat de heuvels met water zijn verzadigd, stijgt de grondwaterspiegel namelijk als gevolg van de 'wet van de communicerende vaten'. Verder doet het verschijnsel zich in onze streken voor bij verse opspuitterreinen voor de bouw, in zandzuigputten en aan de mondingen van getijdegeulen, zoals in de Oosterschelde. Daar wordt voortdurend zand door lichte opwaartse stromingen losgewoeld en weer afgezet. Het zand krijgt daardoor een losse stapeling. |
Stappen
Wie niet in paniek raakt, kan in drijfzand niet verdrinken. Het is een kwestie van rustig blijven drijven en om hulp roepen. Is er geen hulp, dan kan met voorzichtige bewegingen naar vastere grond onder de voeten worden gezwommen.
Zeer gevaarlijk zijn vloeibare substanties waarin kunstmatig lucht of gas is aangebracht. Door de aangebrachte bellen hebben zulke oplossingen een laag volumegewicht. Pas gestort schuimbeton is slechts 0,6 maal zo zwaar als water en heeft dus ook voor een mens onvoldoende draagkracht. "Als je daar in valt, kun je zwemmen wat je wilt, maar je komt niet boven," vertelt professor Verruijt: "Dan verzuip je dus. Echt levensgevaarlijk spul!"
Volgens Verruijt kun je in drijfzand niet verdrinken. Om de proef op de som te nemen, liet hij zelfs een van zijn studenten in drijfzand zakken. "Zal ik je vertellen hoe dat is gegaan? Ik vertelde al jaren op college hoe het werkelijk met drijfzand zit. Droog zand weegt ongeveer 1,6 à 1,7 maal zoveel als water. Raken alle poriën in het zand met water gevuld, dan neemt dat relatieve volumegewicht toe tot twee. Dat betekent dat de opwaartse kracht die van drijfzand uitgaat ongeveer twee keer zo groot is als die van water. Een mens is even zwaar als water en kan daar dus maar tot de helft in wegzakken. Daarom noem je het ook drijfzand. Dus maak je vooral geen zorgen. In drijfzand moet je er tot zóver ingaan (maakt gebaar met hand tot aan de navel). Niet verder.
"Maar is dat ook zo? Een paar jaar geleden riep ik daarom op college: 'Wij hebben op Geotechniek een vier meter grote tank die we gebruiken voor ankerproeven. Daarin kunnen we ook drijfzand maken. Het enige dat nog ontbreekt, is een vrijwilliger die er even inspringt. Ik heb daar een kratje bier voor over.
"Eén van mijn studenten, Marc Senders, stond op en riep. 'Verkocht!'. Toen hebben we de proef op de som genomen. Voor alle zekerheid hebben we natuurlijk een touw om zijn lichaam gedaan. Kijk, hier op de foto gaat hij erin. Je ziet dat hij er maar tot aan zijn middel inzit. En echt waar hoor: hij zijn uiterste best gedaan om er nog verder in te zakken. Heen en weer bewegen, op en neer springen, noem maar op. Op deze foto staat hij trouwens helemaal los van het touw."
Risico's en Tips
Voor een moeras is het wél oppassen. Dat bestaat uit een laag mosachtig veen dat door planteresten bij elkaar wordt gehouden. Als zich daaronder water bevindt, kun je er doorheen zakken, net zoals je door ijs zakt. In zo'n situatie moet echt worden gezwommen, want een mens is nagenoeg even zwaar als water.