Presentie...meer dan een methodiek

Inleiding

De huidige tijdgeest wil dat ook de zorg onderworpen wordt aan produceren en winst maken. Alles moet geld opleveren, dus ook hulp, in de meest brede zin van het woord. Iets dat volgens Andries Baart e.a. als creationisten van de presentietheorie niet met elkaar strookt. ‘Wie veel geld wil maken, moet buiten de zorgsector zoeken’, luidt zijn motto helder en eenduidig. Maar zuur doen, en dat kan hij naar eigen zeggen goed, kan iedereen.

Oplossingen?

Kritiek leveren is niet moeilijk. Een alternatief op bestaande ideeën leveren echter ook niet… als we maar kijken, kijken en nog eens kijken. Alles waar de presentietheorie om draait. Als we niet goed kijken, als we niet goed waarnemen dan mist de hulp die we bieden ieder doel. Waar moeten we dan zoal naar kijken? In een paar handige punten legt Andries uit waar zijn theorie om draait:

1. Aansluiting tot stand brengen
2. Sturen en inrichten
3. Soorten professionaliteit.

Soorten Professionaliteit

Bovenstaande punten wil ik kort behandelen aan de hand van Andries’ gedachtegoed, beginnend bij het laatste punt. ‘Soorten professionaliteit’ strekt zich uit over alle verschillende niveaus binnen een instelling. Presentie is niet alleen belangrijk voor de werknemers op de vloer, maar voor alle lagen binnen de instelling, zowel hulpverlener als manager. Presentie behelst namelijk ook een theorie voor management. Professionaliteit wordt voor alle lagen binnen de instelling bevorderd door reflectief te handelen. Geen sociale techniek, geen professionele ‘altijd hanteerbare systemen’, maar reflectie. Hoe ga ik om met mijzelf en de ander? Wat is prettig voor die ander? Hoe verloopt het overleg in de woonvorm/instelling? In hoeverre zijn we moreel aanspreekbaar en zijn we überhaupt aanspreekbaar? Belangrijke vragen om sowieso over na te denken, maar essentieel voor hulpverlenen vanuit de presentietheorie.

Aansluiting tot stand brengen

Hierop sluit het eerste punt naadloos aan: aansluiting tot stand brengen. Dit is één van de belangrijkste waarden van de presentietheorie. Zonder adequate aansluiting kan geen goede hulpverlening plaatshebben. Als je niet aansluit bij de ander, nader je niet tot de ander. Dit betekend dat wij ons als professionals moeten voegen naar wie die ander is. Dat houdt in dat we aansluiting tot stand brengen in tijd, plaats en taal. Daarvoor moeten we onthaast zijn. Hulpverlenen met onze kop vol kan niet gericht zijn op de ander. En waar draait onze zorg om als het niet gericht is op de hulpvrager? We moeten als hulpverlener aanklampbaar zijn, interrumpeerbaar in onze dagelijks sleur. Interrumpeerbaar is juist dat begrip dat alles met Eleos te maken heeft. Het behelst iets van barmhartigheid. Interrumperen is het staken van de handelingen op dit moment om nu bij de ander te zijn die hulp behoeft. Om dat te kunnen doen moeten we kunnen afstemmen op de ander vanuit onze positie, door perspectiefwisseling. We moeten durven kijken door de bril van de cliënt. Hierdoor ontwikkelen we begrip voor de cliënt. Maar, dat is niet belangrijk voor één keer. We moeten afstembaar blijven in duur. Daarom is feedback zo belangrijk voor iedereen! Open staan voor feedback is dus belangrijk voor het vergroten van onze professionaliteit maar ook voor het ontwikkelen van begrip! Om de ander te kunnen begrijpen moeten we de ander kennen. Daarvoor is het belangrijk dat die ander verteld wie hij of zij is. Als professionele hulpverleners moeten wij daarom afstemmingsruimte scheppen. Dit houdt in dat de ander niet alleen op vragen van de hulpverlener hoeft te antwoorden, niet alleen de lijstjes hoeft in te vullen, maar dat die ander zichzelf kan tonen zoals hij is. Vanuit zichzelf.

Sturen en inrichten

Hoe gaan we dit praktisch gezien allemaal vormgeven? Ten eerste is het erg belangrijk dat een professional relatiegericht werkt. Vanuit de relatie met de cliënt moeten we leren wat gedaan kan/moet worden. We dienen niet alleen praktische, nuttige en noodzakelijke handelingen te doen, die maar koud blijven, maar we moeten ook in laten zien dat iemand onze handelingen, ondanks alles, waard is! Onvoorwaardelijk werken. We moeten koersen op de vraag en het verlangen van de cliënt en niet op de klacht. Niet overal zijn oplossingen voor te bedenken, toch dienen we de cliënt de nodige aandacht te bieden met respect en erkenning. We moeten weten waar het eigenlijk om draait, het doel, en vervolgens improviserend handelen. Zo brengen we vakkennis en liefde bij elkaar. Want beide waarden zijn van onmetelijk belang voor de cliënt en daar moet onze zorg op gericht zijn.

Om in praktijk te brengen wat in bovenstaande wordt behandeld dienen we volgende voorbeelden in ogenschouw te nemen:

Praktisch gezien houdt ‘present zijn’ in dat we niet alleen de handeling doen vanuit fysieke (d.i. functionele) noodzaak. Juist daar dient een professional zich te onderscheiden van een amateur! We kunnen dieper kijken, maar doen dat niet alleen vanuit vakkennis. Existentiële en sociale betekenis krijgen vorm door liefde. Onze vakkennis krijgt vorm door liefde. Als zowel fysieke, existentiële en sociale noodzaak worden ingezien, is men present professional. Als men present professional is, is de zorg gericht op de cliënt.