Alles is te verklaren
Mensen verklaren
Mensen vinden het niet moeilijk om alles te verklaren. Het wordt pas vervelend als we alles vanuit een bepaalde houding verklaren. Bijvoorbeeld iemand is gevaarlijk, omdat hij psychische problemen heeft. Of alles wat iemand doet is crimineel, omdat hij een crimineel is. Of iemands gedrag is altijd op zijn eigen belang gericht omdat hij narcistisch is. Maar daarmee gaat ons gedrag voorbij aan alle andere mogelijke verklaringen. Want een verklaring is geen uitkomst van onderzoek. Een verklaring is een mening gebaseerd op waarnemingen die geïnterpreteerd zijn vanuit een bepaalde houding. Ik verklaar dan ook dat we vaak te weinig onderzoek doen om een goede verklaring van iets te geven. Vandaar dat de wetenschap niet alleen werkt met verklaringen, maar haar verklaringen onderzoekt.
Verklaringen
Eigenlijk is het woord verklaring een vreemd woord. Als je het letterlijk neemt, dan staat er zo iets als duidelijkheid geven, het woordje klaar in de betekenis van helder zit er in. Zoals het spreekwoord zegt:
Klare wijn schenken.
Hoewel we verklaring tegenwoordig vaker gebruiken in de vorm van iets zeggen om iets af te sluiten. Dan krijgt het woordje klaar dus de betekenis van gedaan, achter de rug. Zo leggen politici vaak verklaringen af en mensen die iets willen uitleggen nadat er iets verkeerd is gegaan. Dit soort verklaringen, die eigenlijk bedoeld zijn om duidelijkheid te scheppen creëren vaker onduidelijkheid. Daarnaast wordt door de aflegger van de verklaring eigenlijk verwacht dat met de verklaring de hele situatie die de reden vormt voor de verklaring afgesloten is. Je mag tijdens het afleggen van de verklaring nog wat vragen stellen, maar dat is dan ook alles. Daarna moet het afgelopen zijn.
Je ziet dan ook vaak woordvoerders verklaringen afleggen voor bedrijven die iets verkeerds hebben gedaan of een ernstig bedrijfsongeluk hebben gehad. Of als het echt erg gevonden wordt, dan is het de directeur die de verklaring geeft. Vaak is de verklaring echter een reden om nieuwe vragen te stellen. Omdat er meer onduidelijkheid geschapen wordt dan duidelijkheid. Verder gebruiken we het woord verklaren natuurlijk nog in combinatie met een gebeurtenis. Een nieuwe brug wordt bijvoorbeeld open verklaard. Ook het beginnen van de olympische spelen gebeurd met een verklaring. Verklaren blijkt dus een soort officiële handeling te zijn in woorden.
Ik verklaar hierbij dat ik onschuldig ben aan de aan mij ten laste gelegde beschuldigen.
Alsof het niet voldoende is om te zeggen dat je het niet gedaan hebt om het niet gedaan te hebben. Maar woorden zijn geduldig en verklaringen zijn niet veel meer dan woorden. Vandaar dat we het zo makkelijk vinden om woorden te gebruiken om te verklaren wat er gebeurt of wat we doen. Zelfs als onze verklaringen op niets anders gebaseerd zijn dan onze eigen ideeën.
Mensen en verklaringen
Zo weten we vaak heel goed te verklaren waarom andere mensen bepaald gedrag vertonen. Zo gaat een narcist over lijken, omdat hij zijn zelfbeeld in orde wil houden. Politici zijn onbetrouwbaar omdat ze vooral het partijbelang nastreven en niet het landsbelang. Verkopers zijn bereid om alle vragen met ja te beantwoorden om de verkoop binnen te halen. Bankiers zijn bonus jagers en daarom bereidt om alles te doen wat nodig is om hun bank rijk te maken. Journalisten zijn nieuwsjagers die de schade die ze met hun artikelen veroorzaken recht praten met het recht van iedereen om te weten wat er gebeurd.
Verklaringen zijn vooral makkelijk, we hebben er dan ook een heleboel. Bijvoorbeeld zo’n discriminerende als:
Het enige recht van de vrouw is het aanrecht.
Het nadeel van deze makkelijke verklaringen is echter dat ze eigenlijk niet veel meer zijn dan de rook van een slecht brandend vuur. Ze zeggen niets over de inhoud. Maar wat nog veel erger is, ze zetten ons op het verkeerde been. Omdat ze ons het idee geven dat we weten hoe het zit en dus niet verder hoeven te denken. Zo is de uitspraak van Jan Peter Balkenende in de verkiezingscampagne van 2007 dat Wouter Bos een draaikont is een verklaring, die op iets oppervlakkigs is gebaseerd. Maar veel mensen geloofden Jan Peter Balkenende en verklaarden vanaf dat moment zelf dat Wouter Bos een draaikont was. Ook al wisten ze helemaal niet waarom Wouter Bos zijn mening wijzigde over het aanpakken van de hypotheekrente aftrek voor de inkomstenbelasting.
Verklaringen onderzoeken
Als we eerlijk met verklaringen zouden omgaan, dan zouden we ze gebruiken als startpunten voor onderzoek. Dan zou het niet voldoende zijn om de uitspraken van anderen te accepteren als verklaringen voor het gedrag van derden. Dan zouden we niet volstaan met te geloven dat islamieten terroristen zijn omdat iemand verklaart dat islamieten terroristen zijn. We zouden niet accepteren dat iemand verklaart dat christenen vrouwen minderwaardig vinden, omdat ze vrouwen uitsluiten van stemrecht. In plaats daarvan zouden we vragen stellen hoe iemand tot zijn verklaring komt. Of we zouden zelf op zoek gaan naar het antwoord op de vraag die voortkomt uit een verklaring:
Waarom vinden mensen dat leraren te weinig respect krijgen van leerlingen?
Wat is de reden dat vrouwen vallen voor verkeerde mannen?
Waarom denken wij dat psychologen altijd alles willen analyseren?
Bij veel verklaringen zouden we dan vast ontdekken dat onze verklaringen gebaseerd zijn op minimale gegevens en vooral de verklaringen van anderen. Wat natuurlijk vreemd is, want als andere mensen ons als persoon proberen te verklaren dan vinden we het vervelend als ze dat doen op een enkele ervaring of wat verklaringen van anderen. In dat geval verwachten we eigenlijk dat anderen ons eerst leren kennen voordat ze over ons verklaren.
Wat zeggen verklaringen over ons
In zekere zin laat het feit dat we zo makkelijk omgaan met verklaringen zien dat we voortdurend geen zin hebben om ons bezig te houden met waar we een verklaring over uitspreken. We hebben dus helemaal geen zin om ons te verdiepen in islamieten en terroristen. We hebben geen zin om uit te zoeken hoe het zit met leraren en leerlingen die geen respect tonen. We vinden het wel best dat vrouwen op verkeerde mannen vallen. Het kan ons niet zoveel schelen dat christenen vinden dat vrouwen minderwaardig zijn. Het interesseert ons niet echt dat psychologen altijd alles willen analyseren.
Want waaruit blijkt dat het ons allemaal niet echt bezighoudt als we een verklaring gebruiken om ons te uiten. Dat blijkt uit het feit dat zodra iemand een verklaring geeft over iets dat ons wel interesseert we er meteen bovenop springen als de verklaring niet klopt. Als iemand beweert dat we vooral met onszelf bezig zijn, dan zullen we met allerlei voorbeelden komen om duidelijk te maken dat we niet egocentrisch zijn. Als iemand verklaart dat wetenschappers vanuit een ivoren toren werken en wij zijn zo’n wetenschapper, dan zullen wij wel uitleggen waarom die verklaring niet waar is.
Indelen
Wat verklaringen dus duidelijk maken is dat we de wereld indelen naar belangrijk voor ons en voor dat is een verklaring voldoende. Maar is dat nu de beste manier om de wereld in te delen, dat kun je je afvragen.
Dat het eigenlijk niet goed werkt blijkt wel uit het feit dat we vaak niet goed begrijpen wat politici nu eigenlijk willen. Waardoor we op politici stemmen die er vervolgens een rommeltje van maken. Waarna we moeten vaststellen dat het onze eigen schuld is dat we nu meer belasting moeten betalen of harder moeten werken voor hetzelfde salaris.
Het blijkt ook uit het feit dat we moeten vaststellen dat de volgende generatie Nederlanders het waarschijnlijk economisch slechter zal hebben dan wij het de afgelopen twintig jaar hebben gehad.
Conclusie
Mensen vinden het geen enkel probleem om alles te verklaren. Dat verklaren eigenlijk twee dingen kan betekenen, namelijk duidelijk maken of afsluiten laten we hier even buiten beschouwing. Het punt met verklaren is namelijk dat het laat zien dat mensen in het ene geval gemakzuchtig zijn, terwijl ze in een andere situatie zich inspannen. Zo vinden mensen het in gevallen dat ze geen zin hebben om zich in te spannen het makkelijk om verklaringen te accepteren en gebruiken. Terwijl ze zich juist tegen een verklaring verzetten als ze iets belangrijk vinden waar een verklaring voor gebruikt wordt.
Extra
Afbeeldingen
- Narcis door Normyo
- Aanrecht door avlxyz
- Ontspannen door dMap Travel Guide