Kijken wij wel naar onszelf

Advies

Hoe vaak krijgen we dit advies wel niet: Jij moet eens naar jezelf kijken. Waarschijnlijk veel te vaak. Want wat bedoelen ze eigenlijk met ‘kijk naar jezelf’? Is dat even in de spiegel gaan kijken hoe je kleren zitten en of er niets tussen je tanden zit. Of bedoelen ze kijk naar wat je motiveert en wie je bent. Of is het gewoon een verbloemende uitspraak voor: “Ik vind het niet leuk hoe jij je gedraagt.” Is de ‘kijk naar jezelf’ uitspraak bedoeld om ons naar ons gedrag te laten kijken en hoe dat van invloed is op anderen. Maar waarom kijkt de ander dan niet naar zichzelf, als hij zo’n probleem heeft met ons gedrag.

Kijk naar jezelf

Mensen nemen in bepaalde situaties vrij makkelijk de uitspraak ‘kijk naar jezelf’ in hun mond, dat kan in verschillende vormen gebeuren:

Kijk eens naar jezelf.
Spring jij ook in het water als je vriend in het water springt.
Het zou goed zijn als jij eens wat vaker naar jezelf keek.
Weet jij wel wat je doet.
Doe niet zo irritant.
Gedraag je.
Ga jij maar naar je kamer en nadenken over wat je hebt gedaan.
Hou eens rekening met andere mensen.

Op dit principe van ‘kijk naar jezelf’ worden tegenwoordig zelfs hele trainingen gegeven in alle soorten en maten. Trainingen die gaan over persoonlijke effectiviteit, maar die eigenlijk gaan over hoe manipuleer ik mensen met mijn gedrag. Trainingen over hoe om te gaan met de pers, maar die eigenlijk gaan over hoe manipuleer ik de lezers met de woorden die ik gebruik. Trainingen hoe geef ik een goede presentatie, maar die eigenlijk gaan over hoe laat ik mensen geloven dat ik weet waar ik over praat door ze met uiterlijkheden te manipuleren.

Waar het echter om gaat is niet ‘kijken naar jezelf’, maar kijken hoe jouw gedrag anderen beïnvloedt. Het gaat dus niet over kijken naar jezelf, maar kijken naar je gedrag en de effecten van je gedrag op anderen. Alsof een mens zijn gedrag is. Ik ben geen mens, maar bakker omdat ik brood bak. Ik ben geen mens, maar advocaat omdat ik bij de rechter zaken bepleit. Ik ben geen mens, maar minister omdat ik de politieke leiding heb over een ministerie.

Kijken naar mijn gedrag

Maar als ‘kijken naar jezelf’ gaat over kijken naar je gedrag en de invloed daarvan op anderen, waarom zeggen we dat dan niet. Waarom zeggen wij niet ‘kijk naar je gedrag’ maar wel ‘kijk naar jezelf’, daarmee beweer je toch eigenlijk dat een mens zijn gedrag is. Want welk doel heb ik met kijken naar mijn gedrag, als het er alleen maar om gaat mijn gedrag te veranderen. Dan heb ik toch slechts als doel om mijn gedrag zo aan te passen dat anderen er geen aanstoot aan kunnen nemen. Maar dan zeg ik eigenlijk dat ik mijn gedrag ben. Want het enige dat anderen kunnen zien is mijn gedrag. Maar dat is niet waar. Een mens is niet zijn gedrag. Ons gedrag komt tenslotte voort uit innerlijke beweegredenen. Zo willen we bijvoorbeeld de armoede ontvluchten en zijn daarom bereid om crimineel gedrag te vertonen. Terwijl we op een ander moment onze kinderen liefde willen tonen, waardoor we ze knuffelen en aaien. Dan zouden we op het ene moment een crimineel zijn en het volgende moment een liefdevolle ouder. Terwijl dat vanuit het idee dat wij ons gedrag zijn, niet zou kunnen. Want hoe kan een crimineel nu van zijn kinderen houden.

Kijken naar mijn gedrag heeft dan ook eigenlijk pas zin als ik bereid ben om tegelijkertijd te kijken naar mijn innerlijke drijfveren. Waarom vertoon ik dat gedrag tegenover de ander? Helemaal als je zegt: Kijk naar jezelf.

Hoe kijk je naar jezelf

Deze vraag kun je op twee manieren beantwoorden. Ten eerste kijk je naar jezelf om te zien welk gedrag je vertoont en welke invloed het uitoefent op anderen. Ten tweede kijk je naar je zelf om te zien wat je motivatie is voor je gedrag en wat je daarvan vindt.

De eerste manier van kijken naar jezelf is hoogst manipulatief. Dan gaat het er om door je eigen gedrag aan te passen het gedrag van de persoon tegenover je te veranderen. Eigenlijk geef je met je eigen gedrag aan, dat je vindt dat de ander niet mag zijn zoals hij is, maar moet zijn zoals jij vindt dat hij moet zijn. In alle eerlijkheid zou je dan moeten toegeven dat je de vrije wil van de ander beperkt.

Dit manipulatieve gedrag zie je sterk terug in de marketing, waarin met reclame, de manier waarop producten worden beschreven en de aankleding van winkels kopers worden gemanipuleerd om te kopen. Het gaat dus niet langer over de inhoud van het product, de kwaliteit, maar over de verkoop van het product.

Je motivatie

De tweede manier van kijken is veel moeilijker, omdat je dan jezelf onder de loep moet nemen en eerlijk moet durven zijn. Je moet durven toegeven dat je gedrag vertoont dat manipulatief is. Je moet durven toegeven dat je gedrag vertoont dat gebaseerd is op egocentrische wensen. Je moet durven toegeven dat je gedrag vertoont dat voortkomt uit negatieve gevoelens als boosheid, angst en verdriet. Waarmee je moet toegeven dat je geen perfect mens bent en slechts een mens met goede en slechte motieven.

Zo moeten veel bankiers nu toegeven dat ze gespeeld hebben met het geld van hun klanten, niet om hun klanten rijker te maken, maar om zichzelf rijker te maken. Je zou bijna kunnen zeggen, dat bankiers vertoonden de laatste twintig jaar hetzelfde gedrag als die acteurs in de film Boilerroom.

Voor veel van ons gedrag geldt eigenlijk dat de motivatie er achter vaak niet overeenkomt met het gedrag dat we vertonen. Zo zijn we beleefd tegen elkaar, niet omdat we de ander respectvol willen behandelen, maar omdat we bang zijn voor ruzie met anderen. Want zodra we denken dat we geen respect hoeven te tonen tegenover anderen, vertonen we opeens respectloos gedrag. Kijk bijvoorbeeld naar het gedrag van mensen tegenover daklozen.

Maar om dit negatieve gedrag tegenover anderen te zien, moet je bereid zijn om naar je gedrag en je motivatie daar achter te kijken.

Ik wil naar mezelf kijken

Waar gaat het dus om bij kijken naar jezelf? Ten eerste gaat het er om dat je durft te kijken naar je gedrag, maar dan ook al je gedrag tegenover jezelf en tegenover anderen. Daarbij moet je niet de ander als uitgangspunt nemen, maar jezelf. Bij kijken naar jezelf gaat het er dus niet om of de ander voor zichzelf opkomt of belangrijk is, maar of je jezelf belangrijk vindt. Want als je dat niet doet, dan ben je bereid om je gedrag tegenover mensen die je belangrijk vindt wel te onderzoeken, terwijl je je gedrag tegenover mensen die in jouw ogen onbelangrijk zijn laat voor wat het is. In zekere zin vertoon je dan het gedrag van een mens met een gespleten persoonlijkheid. Waarbij je je laat leiden door de ander. Je zou kunnen stellen dat je als je niet al je gedrag onderzoekt, je je vrije wil aflegt en ervoor kiest om je te laten leiden door het gedrag van anderen.

Motivatie

Ten tweede gaat het er om dat je durft te kijken naar de motivatie voor je gedrag. Je moet dus vragen durven stellen als:

Waarom behandel ik mijn baas anders dan mijn secretaresse?
Is dat wel wat ik wil.
Welk gevoel heb ik als ik dat gedrag vertoon?
Wat is de oorzaak voor dat gevoel?
Wat kan ik daar aan doen?

Het gaat er dus om dat je onderzoekt waarom je tegenover je baas ja en amen zegt, maar van je secretaresse verwacht dat ze ja en amen tegen jou zegt. Waarbij het niet voldoende is om te zeggen:

Dat doet mijn baas toch ook.

Of:

Zo doen wij dat hier nu eenmaal.

Dat is geen onderzoek van je motivatie, dat is vluchten voor het antwoord. Als je dit soort antwoorden geeft, dan kun je er wel vanuit gaan dat je negatieve redenen hebt om je te gedragen zoals je je gedraagt. Mensen kiezen er namelijk vaak voor om het makkelijke antwoord te geven op een vraag als ze aanvoelen dat ze een negatieve reden heb. Het is tenslotte niet leuk om voor jezelf te moeten toegeven dat de motivatie voor je gedrag negatief is. Dat heet met een mooi woord ook wel cognitieve dissonantie voorkomen.

Erkennen

Ten derde gaat het om het erkennen van je motivatie en je gedrag. Want wat is er erg aan als je gedrag vertoont dat veroorzaakt wordt door het gedrag van anderen. Dat betekent slechts dat je minder vrije wil hebt dan je eerst aannam. Maar het is wel jouw gedrag. Je hebt er tenslotte op een bepaald moment wel voor gekozen om je op die manier te gedragen. Pas als je die erkenning kunt opbrengen voor je eigen verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag, kun je ook werkelijk iets gaan doen aan je motivatie en je gedrag.

Doe je dat namelijk niet, dan treedt het mechanisme achter cognitieve dissonantie in werking. Dan ga je je gedrag en je motivatie rationaliseren in plaats van onderzoeken. Dan ga je verklaren in plaats van onderzoeken en veranderen. Dan blijf je steken in wat moet ik in mijn gedrag veranderen om geen commentaar te krijgen van anderen op mijn gedrag, want ik ben mijn gedrag.

Conclusie

We krijgen vaak genoeg te horen dat we naar onszelf moeten kijken. De meeste mensen bedoelen daarmee dat we moeten kijken naar wat ons gedrag bij hun veroorzaakt. Ze hebben het dus niet over kijken naar onszelf, maar kijken naar ons gedrag en de gevolgen bij anderen. Wat we dan ook zien is dat veel mensen tegenwoordig vooral bezig zijn met allerlei trainingen om hun gedrag te veranderen. Het gevolg daarvan is echter dat ze zichzelf verstoppen achter allerlei vaardigheden en technieken, die niet voortkomen uit hoe ze zich voelen en wat hun werkelijke motivatie is.

Als je dat niet wilt dan zul je je gedrag onder ogen moeten durven nemen en moeten durven onderzoeken wat je motivatie is achter dat gedrag. Zonder je druk te maken over het feit of de motivatie negatief of positief is. Waarna je zult moeten erkennen dat je het gedrag vertoont, zodat je of je motivatie kunt veranderen of je gedrag.