Gebruiksvriendelijkheid
Omschrijving
Hoewel niemand een precieze omschrijving zal kunnen geven van wat hij bedoelt met gebruiksvriendelijkheid, weten we altijd wel wat het is als we het tegenkomen. Zo was de strippenkaart een redelijk gebruiksvriendelijk systeem. Zo is de OV-chipkaart dat helemaal niet. Zo is een televisie in het gebruik eenvoudig. Maar als je de zenders wilt programmeren in de volgorde die jij wilt dan lijkt het wel alsof je een universitaire studie moet hebben gevolgd in het door de fabrikant bedachte systeem om het te kunnen gebruiken.
Gebruiksvriendelijkheid
Als je een definitie zou moeten geven van gebruiksvriendelijkheid, dan kom je al snel in de moeilijkheden. Iets zeggen als:
"Dat is een apparaat dat makkelijk in het gebruik is."
is geen goede definitie, omdat er een tautologie in zit. Want ik pas gebruik toe om gebruik uit te leggen. Nu moet ik dus even nadenken over wat ik bedoel met gebruik. Is dat het hanteren van een apparaat of het toepassen van een stuk gereedschap. Maar niet alleen gebruik is een moeilijk begrip, want is vriendelijkheid hetzelfde als makkelijk. Sommige mensen zullen beweren dat iets wat zij makkelijk vinden door anderen helemaal niet makkelijk gevonden wordt. Zo zijn er genoeg mensen die het programmeren van televisiezenders in de gewenste volgorde geen enkel probleem vinden. Toch zijn er genoeg mensen die helemaal gek worden van de gebruikte werkwijze voor hun merk televisie.
Het vinden van een goede definitie voor gebruiksvriendelijkheid blijkt dus al te verschillen per persoon. Wikipedia geeft bijvoorbeeld als defintie:
... een beoogde eindgebruiker van een product (kan) het effectief, efficiënt en naar tevredenheid ... gebruiken.
In deze definitie wordt al iets gezegd over de eindgebruiker. De kwaliteit van de definitie is echter niet geweldig door het toevoegen van het begrip beoogde. Als ik als fabrikant nu een klacht krijg over de gebruiksvriendelijkheid van mijn apparatuur, dan geef ik simpelweg als antwoord:
"Maar u was niet de beoogde eindgebruiker! Stuur het maar terug."
Gesprek afgelopen.
Gebruiksgemak
Misschien zou het beter zijn om gebruiksvriendelijkheid te definiëren in de vorm van gebruiksgemak.
- Hoe makkelijk is het voor de gebruiker om het apparaat werkbaar te krijgen volgens zijn verwachtingen of de verwachtingen die de fabrikant heeft gewekt?
Als je van gebruiksgemak uitgaat dan heb je natuurlijk wel weer een ander probleem, want wat bedoel ik nu weer precies met gebruiksgemak. Is dat echt hetzelfde als gebruiksvriendelijkheid. Eigenlijk is gemak een beter begrip dan vriendelijkheid. Een apparaat kan namelijk vriendelijk zijn als het al het werk voor de gebruiker doet. Zo heb je bijvoorbeeld koffiezetapparaten die werken met koffiebonen, die bij iedere keer dat er koffie wordt gezet zelf de juiste hoeveelheid maalt en dan heet water door het maalsel laat lopen. U hoeft zelf alleen nog maar een kopje te plaatsen of een kan en op de knop 'koffie zetten' te drukken. Helaas moet u ook nog steeds zelf de koffiebonen gaan kopen en bijvullen. Maar dat is vriendelijk. Gemakkelijk is het natuurlijk niet. Want wat nu als je van sterkere koffie houdt en je dus na acht kopjes alweer bonen bij moet vullen. Kun je dat wel instellen die wens voor een bak koffie met een sterkere smaak. Hoe makkelijk is dat dan om in te stellen?
Een definitie van gebruiksgemak zou kunnen zijn:
-
-
-
-
-
-
- De eenvoud waarmee een apparaat toegepast kan worden om te doen waarvoor het is gemaakt.
-
-
-
-
-
Vriendelijk en gemak blijken dus niet hetzelfde te betekenen. Bepaalde definities vinden zelfs dat gemak ondergeschikt is aan vriendelijkheid.
Gebruiksonvriendelijkheid
In sommige situaties kan het zelfs zo zijn dat gemak en vriendelijkheid onvriendelijk worden. Een mooi voorbeeld van gebruiksonvriendelijkheid is een auto waarbij je als gebruiker niet zelf de lampen kunt vervangen. Of waarbij je eerst allerlei onderdelen moet verwijderen, voordat je met het vervangen van de lampen kunt beginnen. Dat is hoogst onvriendelijk van de fabrikant, omdat je een boete kunt krijgen voor het rijden met kapotte verlichting. Maar het is ook nog eens hoogst onvriendelijk omdat je dat vervangen vaak moet doen als het regent of als het koud is. Zomers heb je tenslotte veel langer daglicht en gebruik je dus je autoverlichting veel minder.
Maar ook telefonische hulplijnen van banken zijn hoogst gebruiksonvriendelijk. Of je nu een menu moet doorlopen of je vraag moet inspreken het veroorzaakt vaak allerlei problemen. Problemen als hoort dit probleem nu bij overschrijvingen of spaarrekeningen of tot drie keer toe:
"Uw opdracht werd niet verstaan, spreek hem nogmaals in."
Gebruiksgemak en -vriendelijkheid
Het probleem met gebruiksgemak en -vriendelijkheid is dan ook eigenlijk niet de definitie. Het is de uitvoering in de praktijk. Zo is het bijvoorbeeld helemaal niet mogelijk om een cockpit van een passagiersvliegtuig zo gebruiksvriendelijk te maken dat iedereen er mee kan vliegen, daarvoor is een passagiersvliegtuig veel te complex. Het enige wat je eigenlijk alleen maar kunt doen is de cockpit logisch in gebruik te maken voor een piloot.
Voor een televisie zou echter moeten gelden dat het programmeren van zenders in de volgorde die jij wilt stront vervelend is. Het is zo makkelijk dat het niet uitmaakt hoe dom je bent, je zult het altijd kunnen. Helaas blijkt dat niet te kunnen als je ziet welke systemen fabrikanten allemaal bedacht hebben om zendervolgorde te programmeren. Overigens ligt bij dit soort systemen het probleem vaak niet bij de fabrikant maar bij hun afhankelijkheid van de eigenaren van televisiezenders. Die eigenaren hebben er namelijk een belang bij dat hun zender vooraan in de lijst van zenders komt te staan, waardoor zij bereid zijn om daarover in overleg te gaan met televisiefabrikanten en beheerders van kabelnetwerken.
Soms kun je dus als fabrikant wel een gebruiksvriendelijk apparaat willen maken, maar als dan de maker van de inhoud die jouw apparatuur moet afspelen niet wil meewerken, dan ben je nog nergens. Aan de andere kant als je een gebruiksonvriendelijk apparaat maar vaak genoeg moet gebruiken, dan wordt het vanzelf gebruiksvriendelijk, zo werkt ons brein nu eenmaal. Hoe meer je met iets complex oefent hoe makkelijker het in het gebruik wordt. Kijk maar eens hoe moeilijk we het vinden om te leren lopen, maar als we het eenmaal kunnen dan zijn we heel snel vergeten hoe moeilijk het was om het te leren.
Uiteindelijk blijkt gebruiksgemak en -vriendelijkheid niet een definitie- of fabricageprobleem te zijn, maar een oefen probleem. Hoeveel moeite en tijd kost het je om een apparaat te leren gebruiken?
Extra
Afbeeldingen
Index van koppen
Omschrijving
Gebruiksvriendelijkheid
Gebruiksgemak
Gebruiksonvriendelijkheid
Gebruiksgemak en -vriendelijkheid