Wat is achter glas reclame
Een introductie met decoratieve glaspanelen.
Kent u ze nog? Die versierde glaspanelen aan winkelpuien? Ze werden rijkelijk gedecoreerd met bladgoud en zilver. Rond 1800 waren dit soort glaspanelen een bekend verschijnsel in het Nederlandse straatbeeld. De panelen werden gemaakt om reclame te maken voor bijvoorbeeld drank, tabak, koffie, thee, of chocolade. De sierlijke afbeeldingen waren als sprookjes op glas en lieten de kijker even wegdromen in een fantasiewereld. Wie maakten die glaspanelen? Wie hadden deze kennis en vaardigheid in de vingers? Wist u dat dit schilders waren? Misschien zelfs wel bij u in de buurt.
Er was eens een reclameschilder.....
Wat deed een schilder in ‘die goeie ouwe tijd’? Buiten onderhoud van houtwerk in en om het huis bestond er eigenlijk al vanaf de Romeinse tijd, of zelfs al eerder, ook het reclameschilderen. In een tijd waar nog geen straatnamen bestonden werden huizen en winkels gekenmerkt door gevelstenen en/of uithangborden. Zo woonde iemand bijvoorbeeld in ‘het derde huis links van de vergulde gaper’. Deze traditie, om door middel van decoratieve technieken herkenbaarheid te creëren, werd vooral toegepast op hout, steen en af en toe een smeedijzeren uithangbord, al dan niet rijkelijk beschilderd en verguld. Pas toen begin negentiende eeuw glas door massaproductie in grote oplagen beschikbaar werd, en daarmee voor een veel groter publiek betaalbaarder, kon en werd het ook als reclamemedium gebruikt. De eerste uitingen werden voorzien van letterschilderen en vergulden. Al snel werd hier een extra dimensie aan toegevoegd door het glas te etsen met zuur. Hiermee konden mateffecten in verschillenden tinten en hoogteverschillen bereikt worden. Deze oppervlaktebehandeling van het glas kon vervolgens extra versierd worden door het te vergulden of eventueel te verzilveren.
Schilder maar gewoon....
In Nederland en België werd glas voornamelijk eenvoudig gedecoreerd door het te letterschilderen en te vergulden. Ontwerp en uitvoering waren weinig extravagant; Door de calvinistische inslag van Nederland en de, sinds de teloorgang van de VOC, constante geldnood gebruikten Nederland en België gedecoreerde glaspanelen alleen als reclamemiddel voor exclusieve goederen. De bakker op de hoek bijvoorbeeld, die zijn ‘dagelijks brood’ wilde aanprijzen, deed dat niet met een luxe glasfaçade. Hij zou dan al snel met ‘te duur’ geassocieerd worden. Als vanzelf kwamen daardoor alleen luxeartikelen zoals drank, tabak, koffie, thee en chocolade in aanmerking voor gedecoreerd vlakglas.
Achterglas reclame als zoete broodjes over de toonbank
In Frankrijk en Duitsland werden daarentegen juist nog meer verschillende decoratietechnieken op glas toegepast, zoals polychromie en appliceren van schilderijen-achter-glas. Dit kwam vooral tot uiting bij boulangeries en patisseries. Door het plaatsen van een luxe glasfaçade liet de bakker op de hoek juist zien dat hij trots was op de hoge kwaliteit van zijn brood. Hij probeerde zijn producten en ambacht door een onderscheidend glaspaneel naar een hogere status te verheffen. De rijkelijk gedecoreerde glaspanelen werden meer en meer zichtbaar in het dagelijkse straatbeeld omdat men niet onder wilde doen voor de concurrent.
Mooi, mooier, mooist
In Groot-Brittannië werden aan de hierboven genoemde technieken nog eens het glas graveren en slijpen toegevoegd. Deze traditie vond zijn oorsprong in respectievelijk de antieke oudheid en sinds de Middeleeuwen in het Boheemse Rijk. Door het graveren en slijpen van glas werden decoratieve glaspanelen tot een nog hoger plan uitgewerkt. Je kwam deze glasjuwelen vooral tegen in publieke drankgelegenheden (‘pubs’). De Engelse en Ierse kolonisten namen vervolgens vanaf circa 1850 al deze door- ontwikkelde glastechnieken mee naar de Verenigde Staten van Amerika, waarbij dat de basis werd voor de indrukwekkende Amerikaanse reclamecultuur zoals wij die nu kennen.
De vergeten technieken van het schildersvak
Vanaf de WOII verdween de kunstige manier van glas decoreren steeds meer uit het straatbeeld. Vanzelfsprekend was de oorlog hier debet aan, maar waarom keerde het dan niet terug? Na de oorlog was iedereen druk met de herbouw van het land en dat moest zo snel en goedkoop mogelijk. De ambachtslieden konden hun kennis daardoor niet meer praktisch doorgeven aan de volgende generaties en zo raakte het ook in Nederland bijna in de vergetelheid. Bijna, maar gelukkig niet helemaal. Erik Winkler uit Diemen heeft zich de afgelopen jaren verdiept in het brede palet van technieken die de oude meesters voor hun decoratieve glaspanelen gebruikten. Hij bestudeerde daartoe oude boeken, sprak met enkele nog in leven zijnde ambachtslieden (uit binnen- en buitenland) en leerde proefondervindelijk door jarenlang te studeren en experimenteren. Onder de toepasselijke naam ‘Schitterend’ vervaardigt hij inmiddels met oog voor detail en vaste hand de schitterendste decoratieve glaspanelen. Hoogstwaarschijnlijk als enige in Nederland beheerst hij nu het complete palet aan technieken.
Tipje van de sluier
In deze en de volgende artikelen over 'Achter glas Schilderen' licht Erik een tipje van de sluier op en geeft uitleg over de verschillende technieken, waaronder zandstralen, slijpen, etsen, vergulden en verzilveren. Hij doet dit aan de hand van prachtige voorbeelden van zijn inspiratiebronnen en vanzelfsprekend uit zijn eigen Schitterend-collectie.
http://www.olnsmeesterschilders.nl/fileadmin/content/periodiek/2012/0009_Periodiek_03_12.pdf