Wat is het Vasa syndroom

Een ramp

In een Arte documentaire over het Zweedse oorlogschip de Vasa uit de zeventiende eeuw komt mooi naar voren hoe belangrijk de juiste doelgerichte communicatie is. Maar ook wordt duidelijk wat het gevaar is van  machtsmisbruik door machthebbers, het feit dat veel mensen zich schamen voor het maken van fouten en ritueel gedrag. Het gevolg van dit samenkomen van slechte communicatie, machtsmisbruik en schaamte leidt tot gevaarlijke situaties, waarbij in het geval van de Vasa mensenlevens verloren zijn gegaan.

De Vasa

Het Zweedse oorlogsschip de Vasa, genoemd naar de Zweedse koninklijke familie uit de zestiende en zeventiende eeuw, verging in 1628 op ruim een kilometer van de kade. Een gevolg van het feit dat het schip water maakte door openstaande geschutspoorten, toen het door een windvlaag slagzij maakte.

Koninklijk saluut

Het feit dat de geschutspoorten openstonden was weer het gevolg van het feit dat de scheepskanonnen waren gebruikt om een saluut te geven in het voorbij varen aan het paleis van de koning.

Eisen

Het feit dat de geschutspoorten zo laag bij het water lagen, dat bij slagzij het schip water kon maken, was weer een gevolg van het feit dat de koning voortdurend zijn eisen voor het schip had bijgesteld. Dit had tot gevolg dat het schip de eerste van zijn soort was, maar gebouwd volgens eisen voor veel kleinere schepen. Daarnaast was het voor zijn tewaterlating niet grondig getest was, zodat onduidelijk was wat de effecten zouden zijn van de voortdurend bijgestelde eisen op het vaargedrag.

Dit alles bij elkaar leidde bij een tweede windvlaag tot zo’n sterke slagzij, dat het schip zonk met het verlies van 30 tot 50 opvarenden.

Syndroom

Het hele proces rond de Vasa wordt tegenwoordig gezien als een voorbeeld van het belang van open communicatie en goed management van innovatie processen. Het slecht managen van innovatie processen en slechte communicatie wordt dan het wasa syndroom genoemd. Wat het wasa syndroom echter niet duidelijk maakt is wat nu de oorzaak is voor die slechte communicatie en management.

Slechte communicatie en management

In zijn nieuwste boek probeert Aart Broek wel een verklaring te geven voor het menselijke gedrag om slecht te communiceren en managen. In zijn boek met de titel: Dwarsliggers; Tegenspraak onder schaamteloos leiderschap, legt Aart Broek de verklaring voor ons menselijke gedrag om slecht te communiceren bij onze angst voor uitsluiting, in een woord: schaamte. Anders gezegd omdat we ons schamen voor onze fouten, zijn we bereid te liegen en de waarheid te verdraaien om zo te voorkomen dat onze fouten zichtbaar worden. Vandaar dat bankiers als Nick Leeson hun gang kunnen gaan tot het te laat is.

Voorbeelden

Naast het Barings bank schandaal van Nick Leeson uit de negentiger jaren van de twintigste eeuw zijn er nog meer voorbeelden te geven. Zo heeft het bedrijf van Jacqueline Zuidweg haar bestaansrecht omdat ondernemers zich schamen voor het feit dat het hun niet lukt om hun onderneming tot een financieel succes te maken.

De banken crisis van 2008 kon gebeuren omdat managers van specialisten in derivaten en de medewerkers van controlerende organen als de Nederlandse bank, zich schaamden voor het feit dat ze niet goed begrepen hoe die derivaten nu eigenlijk werkten. Wat er toe leidde dat zij niet op tijd ingrepen en het werken met derivaten de vrije loop lieten.

Politici schamen zich voor het feit dat het hun niet lukt om de economische crisis op te lossen en zijn bereid dat te verbergen met wazig en vaag taalgebruik dat beslist en overtuigend moet overkomen. Waardoor de economische crisis nu al weer 5 jaar voortduurt.

Gemeentelijke ambtenaren schamen zich voor het feit dat het hun niet lukt om alle opdrachten die ze krijgen op een kwalitatief goede manier uit te voeren. Met als gevolg dat ze met technische en hoogdravende taal verbergen hoe goed of slecht ze hun werk hebben gedaan.

Samenvallende schaamte

Het punt met schaamte is echter niet het feit dat het bestaat. Het punt met schaamte is dat het op bepaalde momenten samenkomt in een proces met meerdere partijen die zich elk voor iets anders schamen.

Samenkomende schaamte

Zo is het werk van Jacqueline Zuidweg, zakenvrouw 2012, het helpen saneren van schulden van ondernemers. Dit doet zij door met alle partijen te gaan praten die belangen hebben bij een ondernemer met schuld. In zekere zin treedt zij namens de zich schamende ondernemer op als ambassadeur naar alle schuldeisers toe, nadat zij in samenspraak met de ondernemer een plan heeft gemaakt over wat nog mogelijk is. Vervolgens probeert zij met alle schuldeisers te komen tot een afbetalingsregeling voor alle schulden, zodat de ondernemer door kan gaan met zijn bedrijf.

Maar vreemd is het natuurlijk wel dat de ene ondernemer namens een andere ondernemer moet gaan praten met schuldeisers. Als een werknemer te veel schulden krijgt, waardoor hij door de rechter failliet wordt verklaard, dan krijgt hij een bewindvoerder en moet drie jaar tot vijf jaar zijn best doen om zijn schuldeisers te betalen. Een ondernemer die failliet verklaard wordt kan bijna zijn hele leven bezig zijn met afbetalen, tenminste als hij of zij nooit meer een betaalde baan vindt. Waar er voor werknemers een regeling is, ontbreekt die voor ondernemers en hun onderneming. Terwijl al heel lang duidelijk is dat juist ondernemers die de kans krijgen om door te starten na het maken van een fout het beter doen dan starters. In de Verenigde Staten heerst zelfs de cultuur dat iemand pas een goede ondernemer is, als hij na een faillissement nog een bedrijf begint en dat tot een succes maakt.

De enige echte verklaring voor het feit dat er geen regeling is voor ondernemers met een naderend faillissement is het feit dat we ons schamen. De ondernemers schamen zich voor het feit dat ze geen succes zijn. De overheid schaamt zich dat ze geen effectieve regeling heeft getroffen voor ondernemers die failliet gaan en door een ondernemer gewezen moet worden op haar verantwoordelijkheid. De samenleving schaamt zich dat ze er niet voor gezorgd heeft dat een ondernemer met problemen hulp kan krijgen en dat ze mensen afrekent op het feit dat ze fouten maken en niet alleen maar succesvolle ondernemers voortbrengt. Het is deze collectieve schaamte over steeds andere fouten, die ertoe leidt dat “mislukkende” ondernemers het moeten doen met het bedrijf van Jacqueline Zuidweg.

Nog een voorbeeld

Ook het zinken van de Vase in 1628 is waarschijnlijk het gevolg van samenvallende schaamte. Omdat koning Gustav II zich schaamde zonder een vlaggenschip, ook al beweerde hij natuurlijk dat het vlaggenschip een belangrijk oorlogsinstrument was, legde hij te veel druk op zijn omgeving om de Vasa zo snel mogelijk te bouwen onder ongeteste eisen. Omdat de scheepsbouwer zich schaamde voor zijn onvermogen om het schip volgens de door de koning gestelde eisen op tijd klaar te hebben, durfde hij niet tegen de koning te zeggen dat er nog zeetests nodig waren. Omdat vice-admiraal Klas Fleming zich waarschijnlijk schaamde voor het feit dat hij niets afwist van scheepsbouw en niet had bijgedragen tot een tijdige oplevering durfde hij niet tegen zijn koning te zeggen dat het schip nog niet zeewaardig was. Omdat de kapitein zich schaamde voor het feit dat hij onbekend was met het schip, durfde hij niet de opdracht te geven om de onderste rij geschutspoorten te sluiten en alleen het bovenste dek kanonnen te gebruiken voor het saluut aan het koninklijke paleis.

Het gevolg

Wat je ziet gebeuren bij al die samenkomende schaamte is dat ze ernstige gevolgen hebben. Omdat alle partijen bezig zijn om hun falen en hun daaruit voortkomende schaamte te verbergen, wordt er niet meer gezocht naar oplossingen voor de fouten of problemen. In plaats daarvan wordt er gezocht naar methoden om te voorkomen dat anderen kunnen vaststellen dat er fouten zijn gemaakt en dat er mensen zijn die zich moeten schamen. Met als gevolg dat de fouten de kans krijgen om bij elkaar te komen en tot een ramp kunnen leiden. De ramp van het schuldenaar zijn, waardoor mensen jarenlang in de schulden zitten en geen bijdrage meer leveren aan de economie. Of een ramp zoals met de Vasa, waarbij 30 tot 50 mensen om het leven kwamen. Maar ook het faillissement van de Barings bank in 1994 ten gevolge van gokgedrag van Nick Leeson is een ramp voor iedereen die er bij betrokken was.

Afbeeldingen

• de Vasa door Javier Kohen
• Schaamte door amuchmoreexotic
• Vuur door mikrash