Wat is fairtrade - eerlijke handel

Eerlijke handel is een behoorlijk ruim begrip, waaronder niet iedereen hetzelfde verstaat. Een exacte omschrijving van het begrip ‘‘eerlijke handel’’ is dan ook moeilijk te geven. Je zou kunnen zeggen dat eerlijke handel, handel is die voor alle betrokkenen tot een beter leven leidt, maar dit is wel erg kort door de bocht. Handel kan banen scheppen, voor welvaart zorgen en de levensstandaard van mensen verhogen, maar handeldrijven gaat niet altijd even eerlijk. Oneerlijke handel kan bijvoorbeeld leiden tot schending van de mensenrechten.

Wat is eerlijke handel?

Miljoenen boeren zijn afhankelijk van de verkoop van hun producten om te overleven, maar het is een onzekere zaak. Wanneer de prijzen dalen is dat een ramp voor de boeren. Als de boeren minder geld verdienen dan het kost om hun boerderij te runnen, hebben ze het heel zwaar en vaak is het al lastig voor ze om eten te kopen of hun kinderen naar school te sturen. Ze kunnen zelfs – als de prijzen dalen – hun grond verliezen. Eerlijke handel zorgt ervoor dat de boeren en producentenorganisaties een eerlijke en stabiele prijs krijgen voor hun producten, om hen zo te ondersteunen met het onderhouden van hun familie en te investeren in een betere toekomst. Wat is fair trade, ofwel eerlijke handel nu precies? Hoewel dit dus een groot begrip is, is er wel een definitie mogelijk die in grote lijnen beschrijft wat men over het algemeen onder eerlijke handel verstaat:

‘‘Eerlijke handel of fair trade bevordert het volgen van sociale en ecologische regels bij internationale handel, in het bijzonder bij de export van arme landen naar het geïndustrialiseerde westen. Een belangrijk onderdeel hiervan is het bieden van een eerlijke prijs voor een product, waarmee een prijs bedoeld wordt die in verhouding staat tot de productiekosten, en niet een prijs die bepaald wordt door de verhoudingen op de internationale markt.’’

Hoe is eerlijke handel eigenlijk ontstaan? En hoe brengt men dit in de praktijk, hoe wilt men dit precies waarmaken? Deze vragen gaan we in dit hoofdstuk verder onderzoeken, onder andere aan de hand van doelstellingen, criteria en voorbeelden.

Ontstaan Het ontstaan van fairtrade als idee begon in de jaren ‘60. Met name toen in 1964 het principe ‘‘Trade not Aid’’ (‘‘Geen hulp maar handel’’) geïntroduceerd werd tijden de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD), die plaatsvond in Genève. Ter gelegenheid van deze Conferentie komt Oxfam Groot-Brittannië samen - met een paar partners - met een aantal andere manieren van handeldrijven. Drie jaar later, in 1967, wordt de eerste organisatie voor alternatieve handel in Nederland opgericht. Deze organisatie ‘Stiching SOS Wereldhandel’ wordt later omgedoopt tot de Fairtrade Organisatie. Het fairtrade-systeem op zich – dat producenten uit het zuiden en kopers uit het noorden bij elkaar brengt – ontstond in 1973. In Nederland moesten we wachten tot 1988, want in dat jaar werd het fairtrade-label ‘Max Havelaar’ opgericht. Een naam die overigens niet zomaar werd gekozen, aldus Francisco Van der Hoff: ‘‘Max Havelaar is de held uit de roman van Multatuli, geschreven in de 19de eeuw’’ . Het boek van Eduard Douwes Dekker was een beeld van verzet tegen het oneerlijke koloniale stelsel in Indonesië uit die tijd. Sinds de intrede van het Max Havelaar keurmerk heeft dit Nederlandse initiatief navolging gekregen in meer dan twintig ander landen. Een wereldwijd gebeuren werd het dus, waarbij koffie al lang niet meer het enige product was. Het keurmerk is intussen te vinden op veel producten zoals koffie, thee, chocolade, wijn, bier, suiker, rijst, fruit, noten, olie, katoen, bloemen, noem maar op.

Het blijkt dat mensen - en dus ook scholieren – zich meer en meer bewust worden van de problemen rondom de wereldhandel. Dit bewustzijn krijgt steeds meer invloed op het koopgedrag van consumenten. Omdat in winkels en supermarkten vaak moeilijk te achterhalen is of de dingen die je koopt op een eerlijke manier verhandeld zijn, zijn er in heel Europa en de VS organisaties actief om eerlijk verhandelde producten te voorzien van het Fair Trade-label.

Wat is Fair Trade? ‘‘Fair Trade pleit voor een eerlijke handel tussen producten en consumenten op basis van wederzijds respect die moet bijdragen aan het geluk van beide partijen.’’ Fair Trade is vooral actief in arme landen. Door mee te doen aan Fair Trade krijgen producenten in die landen een gegarandeerde eerlijke prijs voor het werk dat ze doen. Met de prijs die ze krijgen moeten ze in staat zijn de kosten te dekken en in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Fair Trade verschaft hen beter toegang tot de markten in rijke landen en moedigt producenten aan om op milieuvriendelijke wijze te werken en voor goede werkomstandigheden te zorgen. Op dit moment zijn er over de hele wereld meer dan 1 miljoen kleinschalige producenten die zijn aangesloten bij Fair Trade.

Keurmerk Fair Trade is een internationaal goedgekeurd en beschermd keurmerk. De Fair Trade Organisaties hebben in elk land een eigen logo dat verzekert dat het betreffende product voldoet aan de internationale Fairtrade-normen. Fair Trade Nederland is met nog 16 andere landen lid van de internationale Fair Trade Organisation die hele strenge eisen opstelt waar Fair Trade-producten aan moeten voldoen. De Fairtrade Labelling Organisations (FLO) houdt zich bezig met de toekenning van het Fair Trade Keurmerk. Deze organisatie heeft speciale inspecteurs in dienst die fabrieken en plantages bezoeken om te controleren of deze zich aan de voorwaarden houden. Organisaties Fair-trade-organisaties erkennen de volgende principes:

Ze werken rechtstreeks met de plaatselijke producenten.
Ze garanderen dat de producenten in goede omstandigheden kunnen werken, dat

ze zich bewust zijn van de milieuproblematiek en dat niemand uitgebuit wordt.

Ze geven vaak raad en zorgen voor opleidingen en steun om de producten te helpen ontwikkelen.
Ze werken meestal alleen met producenten uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika, die hun goederen niet kunnen verkopen op de wereldmarkt, of met bedrijven die een goede sociale en milieupolitiek voeren.

Een eerlijke toekomst? De meeste westerse mensen weten niet hoe eerlijke handel precies werkt. Ze denken vaak dat het kopen van fair-trade-producten zoiets is als geld geven aan liefdadigheidsinstellingen – je weet niet zeker waar het geld uiteindelijk terechtkomt en of het echt goed wordt uitbesteed aan de mensen voor wie het bestemd is. Dat kan komen doordat er nog geen groot aanbod van fair-trade-producten beschikbaar is in de gewone supermarkten. Het kan ook zo zijn dat fair-trade-bedrijven meer aandacht moeten besteden aan het overbrengen van de boodschap dat het kopen van hun fair-trade-producten een groot verschil maakt voor de plaatselijke producenten. Als eerlijke handel wil werken, moeten de mensen uiteindelijk het verband leggen tussen wat ze kopen en waar het vandaan komt.

Aan welke voorwaarden moet een fair-trade product voldoen? Het eerste waar aan gedacht wordt bij fair-trade producten is natuurlijk de eerlijke prijs. Maar dat is niet het enige waarnaar gekeken wordt bij fair-trade producten. Ook de omstandigheden en of er wel of geen sprake is van kinderarbeid, wordt gecontroleerd.

Wat zijn de eisen aan een fair-trade product?

De World Fair Trade Organisation heeft een lijst van tien punten opgesteld waaraan de productie van een fair-trade product moet voldoen. Deze tien punten gelden dus voor fair-trade producten in het algemeen. In 1991 is in Nederland op het Wereldwinkelcongres afgesproken aan welke eisen een product moet voldoen om in wereldwinkels verkocht te mogen worden.

Punt 1: Creëren van kansen voor economische kansarme producenten. Armoedebestrijding door middel van handel vormt een belangrijk onderdeel van de doelstellingen van de World Fair Trade Organisation (WFTO). Deze organisatie ondersteunt kleine producenten, ongeacht of de producenten gegroepeerd zijn in verenigingen of coöperatie, of het een familiebedrijf is. De bedoeling is dat een bedrijf ontwikkeld van een onzekerheid op het gebied van inkomsten en armoede tot een bedrijf dat economisch en zelfstandig draait. Handel moedigt gemeenschappelijke ontwikkelingen aan en WFTO heeft een ‘plan van aanpak’ om dit verder uit te voeren.

Punt 2: Transparantie en verantwoording. De organisatie is duidelijk in haar beheer en commerciële betrekkingen. De organisatie is verantwoording verschuldigd aan alle betrokkenen en respecteert de gevoeligheid en vertrouwelijkheid van de commerciële informatie die wordt verstrekt. De organisatie vindt geschikte, eerlijke manieren om werknemers, leden en de producenten in de besluitvorming te betrekken. Dit zorgt ervoor dat relevante informatie wordt verstrekt aan alle handelspartners. De communicatiekanalen zijn goed en open op alle niveaus van de toeleveringsketen.

Punt 3: Handelspraktijken. De organisatie handelt met zorg voor de sociale, economische en het ecologische welzijn van kleine producenten. Ze willen niet de winst maximaliseren ten koste van deze kleinere bedrijven. Ze gaan verantwoordelijk en professioneel om met het volbrengen van de verplichtingen. De leveranciers gaan met respect om met contracten en zorgen dat producten op tijd en met de gewenste kwaliteit geleverd worden. Mensen die ‘eerlijk’ kopen erkennen de financiële nadelen voor producenten en leveranciers. Orders worden betaald na ontvangst van de documenten en de bijgevoegde richtlijnen. Als er gevraagd wordt om een vooruitbetaling kan dit gebeuren van minstens 50%. Als Fair-Trade leveranciers een vooruitbetaling ontvangen, verzekeren ze dat het geld wordt doorgegeven aan de boeren die zorg dragen voor de fair-trade producten. De kopers van fair-trade producten overleggen eerst met de producent voordat ze producten weigeren of een bestelling annuleren. Als de bestelling wordt geannuleerd terwijl de producenten hier niets aan kunnen doen, is er een compensatie gegarandeerd voor het werk dat er al verzet is. Leveranciers en producenten overleggen met de kopers als er een probleem is met de levering. Ook zorgen zij voor een compensatie wanneer de geleverde hoeveelheden en kwaliteit niet overeenkomen met de afgesproken voorwaarden. De organisatie onderhoudt langdurige relaties die gebaseerd zijn op solidariteit, vertrouwen en wederzijds respect die bijdragen aan de promotie en de groei van Fair-Trade. Zij handhaaft effectieve communicatie met haar handelspartners. Alle partijen die betrokken zijn in een handelsrelatie streven naar verhoging van het volume van de handel tussen hen. Ze streven dus naar meer handel, maar ook naar waarde en diversiteit, om zo het inkomen van de producenten te kunnen verhogen. De organisatie werkt ook samen met andere Fair-Trade organisaties in het land en voorkomt oneerlijke concurrentie. Ze vermijden het dupliceren - ook wel kopiëren - van ontwerpen en patronen van andere organisaties zonder toestemming.

Punt 4: Betaling van een eerlijke prijs. Onder een eerlijke prijs verstaan we een prijs die bepaald is door gesprekken en participatie en die een eerlijke prijs aan de producenten betaald, die ondersteunt wordt door de markt. Soms bestaan er al prijsstructuren, als deze er zijn worden ze gebruikt als een minimum. Eerlijk betalen betekend het verrichten van maatschappelijk aanvaardbare vergoeding binnen de locale context. Ze houden rekening met het beginsel van een gelijke vergoeding voor man en vrouw. Fair Trade marketing en de importerende organisaties ondersteunen capaciteitsopbouw die nodig is om het mogelijk te maken voor de producenten om een eerlijke prijs te vragen.

Punt 5: Kinderarbeid en dwangarbeid. De organisatie houdt zich aan het VN-verdrag wat betreft de rechten van het kind en ze houdt zich aan de nationale en/of lokale wetgeving wat betreft het werk dat verricht wordt door kinderen. De organisatie zorgt er ook voor dat er geen gedwongen arbeid is, en ook dat er geen gedwongen thuiswerkers zijn.

Organisaties die fair-trade kopen, of het nu via tussenpersonen gaat of rechtstreeks, verzekeren dat er geen sprake is van gedwongen arbeid. Iedere betrokkenheid van kinderen in de productie van fair-trade producten wordt vermeden (met uitzondering van kinderen die traditionele kunst of ambacht leren). Dit wordt openbaar gecontroleerd en heeft geen negatieve gevolgen voor zowel het welzijn van de kinderen, het onderwijs, de veiligheid en de noodzaak om te spelen.

Punt 6: Geen discriminatie, gelijkheid tussen man en vrouw en vrijheid van vereniging. Binnen de organisatie is er geen sprake van discriminatie bij aanwerving, de beloning, de toegang tot een opleiding, promotie, ontslag of pensionering op basis van ras, kaste, nationale oorsprong, religie, handicap, geslacht, seksuele geaardheid, lidmaatschap van vakbonden, politieke gezindheid, HIV / aids-status of leeftijd.

De organisatie biedt ook kansen voor vrouwen en mannen om hun vaardigheden te ontwikkelen. Ze probeert te bevorderen dat er meer vrouwen in leidinggevende posities komen. Ze houdt rekening met de bijzondere behoefte aan veiligheid en gezondheid voor zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven. De organisatie probeert er voor te zorgen dat vrouwen zeggenschap krijgen binnen de besluitvorming, en de organisatie respecteert het recht van alle werknemers zich te voegen bij een vakbond van hun keuze en op deze manier dus collectief te onderhandelen. De organisatie draagt zorg voor de vertegenwoordigers van werknemers, en zorgt dat ze niet worden onderworpen aan discriminatie op de werkplek.

Organisaties die rechtstreeks met de producenten in contact staan zorgen ervoor dat vrouwen altijd worden betaald voor hun bijdrage aan het productieproces, en als vrouwen het zelfde werk doen als mannen, dat ze dan hetzelfde loon ontvangen als de mannen. Organisaties proberen er ook voor te zorgen dat de vrouwen werkzaamheden kunnen verrichten op basis van hun capaciteiten en dat hun werk gewaardeerd wordt.

Punt 7: Werkomstandigheden. De organisatie biedt een veilige en gezonde werkomgeving voor medewerkers. Het voldoet, aan het minimum, met nationale en lokale wetten en verdragen. Werktijden en voorwaarden voor werknemers voldoen aan de voorwaarden vastgesteld door de nationale en lokale wetten en verdragen. Fair-trade organisaties zijn zich bewust van de gezondheid en veiligheid in de groepen

die produceren - waar ze producten van kopen. De organisatie is op zoek naar een manier om het bewustzijn van de gezondheid en veiligheid en de verbetering van gezondheid en veiligheid binnen de producerende groepen wakker te maken.

Punt 8: Capaciteitopbouw De organisatie streeft naar een positieve ontwikkeling voor kleine producenten door middel van fair-trade. De organisatie ontwikkelt de vaardigheden en capaciteiten van haar eigen werknemers of leden. Organisaties werken direct samen met kleine producenten en ontwikkelen specifieke activiteiten om de producenten te helpen met het ontwikkelen van hun management vaardigheden, productie mogelijkheden en toegang tot de markten (lokale/regionale/internationale/fair-trade, afhankelijk van het geval). Organisaties die fair-trade producten kopen via fair-trade tussenpersonen in het zuiden, helpen op deze manier om fair-trade verder te ontwikkelen en de organisaties moedigen zo verdere productie aan.

Punt 9: Promotie van fair-trade. De organisatie maakt mensen bewust van het doel van fair-trade en van de behoefte aan meer rechtvaardigheid in de wereldhandel, door fair-trade. Het pleit voor de doelstellingen en activiteiten van fair-trade naar verhouding van het bereik van de organisatie. De organisatie biedt de klant informatie over zichzelf, de producten en de producenten of mensen die de producten maken/oogsten aan. Hierbij worden eerlijke reclame en marketing technieken gebruikt.

Punt 10: Omgeving Organisaties die fair-trade producten produceren, proberen het gebruik van ruwe materialen uit duurzaam beheerde bronnen te kopen/halen. Ze gebruiken productie technologieën die proberen het energieverbruik te verminderen. En waar mogelijk vernieuwde energie gebruikt, dat de broeikasgassen minimaliseert. Ze zoeken een manier om de impact van de verkwiste stroom zo klein mogelijk te houden voor de omgeving. Fair-trade agrarische producenten van basisproducten willen de milieueffecten minimaliseren met behulp van organische bestrijdingsmiddelen of weinig gebruik van deze middelen. Om zo te voorkomen dat ze een negatief effect hebben op het milieu. Alle organisaties maken gebruik van recycled of makkelijk afbreekbaar materiaal voor verpakking, voor zover dit mogelijk is. De goederen worden verplaatst per schip, waar mogelijk.

Werkt fair-trade?

Een vraag die vaak naar voren komt is hoeveel er nu daadwerkelijk bij de boeren terecht komt van het extra betaalde geld. In hoeverre werkt fair-trade nu eigenlijk? Heeft het wel nut om extra te betalen of komt het geld terecht op plaatsen waar al genoeg geld is? Hoe gaat dat nu in zijn werk?

Fair-trade is geen ontwikkelingshulp, maar ontwikkelingshandel. Wat inhoudt dat het niet om het geld geven gaat, maar om het eerlijke handelen. Daarbij proberen fair-trade afnemers de boeren te helpen om een goedlopend bedrijf op te starten. Nu hebben niet alleen de fair-trade boeren profijt van eerlijke handel, niet fair-trade boeren hebben ook profijt van fair-trade. Dit komt doordat de hele omgeving er op vooruitgaat bij fair-trade producten. Van het door de consument extra betaalde geld, komt namelijk een groot deel bij het dorp terecht, waardoor er meer geld is voor faciliteiten. 8 tot 10% wordt uitgegeven aan het dorp van de boeren. Zo kan de infrastructuur verbeterd worden, scholen gebouwd worden een waterput geslagen of elektriciteit aangelegd worden. Het extra betalen voor een fair-trade product treedt bij ons in de media meer naar voren dan het zou moeten doen. Want waar bij fair-trade het belang ligt, is een inkomen dat op tijd betaald wordt en een handelscontract dat op de lange termijn loopt. Zodat de producenten zeker zijn van een inkomen, en ze het hele jaar door geld hebben om te investeren en hun familie te voeden. Een probleem bij fair-trade is op dit moment dat het aantal gecertificeerde leveranciers/handelaren beperkt blijft. Dit moet uitgebreid worden zodat fair-trade een groter aandeel krijgt binnen de handel en eerlijke handel meer invloed kan krijgen binnen de wereldhandel.

Handel is in principe gebaseerd op het benutten van relatieve kostenverschillen tussen verschillende handelspartners. Kostendeling, co-investering en transparante kwaliteitsnormen zijn daarbij centrale voorwaarden voor een succesvolle samenwerking. Dit zijn ook de principes waarop fair-trade gebaseerd is, het is nu zaak dat de fair-trade handel uitgebouwd is.

Even wat cijfers over fair-trade: In 1994 lagen de eerste fair-trade producten in de winkels, nu zijn er al meer dan 3.000 producten gecertificeerd. Bij fair-trade zijn ondertussen 600 organisaties betrokken, deze organisaties zijn verspreid over 55 landen. Ongeveer één miljoen boeren werken mee, dit levert een omzet van 1,6 miljard op. In Nederland produceren 80 bedrijven fair-trade producten.

Conclusie

Eerlijke handel is erop gericht om producten op de markt te brengen, waarvoor een rechtvaardige prijs wordt betaald aan de producenten in het land van herkomst. Tussenhandelaars worden bij fair-trade vermeden, zodat de producent een groter aandeel van de prijs krijgt. Naast de afspraken over prijszekerheid, wordt bij de productie van eerlijke handel ook gelet op de ecologische en de sociale omstandigheden waarin de producenten werken. Eerlijke handel is ontstaan als antwoord op de ongerechtigheid, dat voor komt in het gebruikelijke handelsmodel. Bij fair-trade wordt een minimumprijs gehanteerd die minstens de productie- en overlevingskosten moet dekken. Aan de andere kant worden eisen gesteld aan de producenten zodat zij niet in de verleiding komen onrecht te doen. Om het Fair Trade Keurmerk te krijgen worden eisen gesteld op de volgende vlakken:

Eerlijke prijzen
Eerlijke werkomstandigheden
Directe handel
Transparantie
Democratische organisaties
Gemeenschapsontwikkeling
Duurzame milieuzorg