Journalistieke absoluutheid
Inleiding
Als je de krant leest of andere media volgt, dan krijg je bij veel rapportages het gevoel dat je naar de waarheid zit te kijken. Het lijkt wel alsof journalisten met een absolute zekerheid mogen praten over wat ze te rapporteren hebben. Nu is dat in veel gevallen niet al te erg. Je kunt er tenslotte zelf wel bij bedenken dat het niet zo waar is als de media het brengen. Vaak ook omdat de rapportage gaat over twee of meer partijen en die hebben natuurlijk allemaal hun eigen standpunt.
Media
Er zijn eigenlijk maar weinig media rapportages die je niet het gevoel geven dat de informatie die verstrekt wordt absoluut is. Zo weet men vaak heel precies te melden hoeveel slachtoffers er zijn door een natuurramp. Het zijn er toch altijd weer driehonderdduizend of vier miljoen. Je moet er maar even zelf bij bedenken dat die nauwkeurigheid helemaal niet kan.
Maar dit soort absoluut rapporteren wordt eigenlijk vervelend als je informatie verstrekt over wetenschappelijke onderzoek. Want het meeste wetenschappelijke onderzoek is niet absoluut. Dat kan ook niet omdat het onderzoek altijd maar op een beperkt groepje mensen of een deel van de wereld wordt uitgevoerd. Zo meet een wetenschapper bijvoorbeeld niet bij de hele wereldbevolking hoeveel mensen AIDS hebben of hoe HIV werkt. Dus zijn de uitkomsten vooral een verwachting voor hoe het onder de rest van de wereldbevolking zal zijn. Maar ze zijn niet absoluut. Helaas maken journalisten dat onderscheidt niet in hun algemene rapportages.
Vervelend
Nu moet ik wel toegeven dat het hoogst vervelend lezen is als in iedere journalistieke melding
Wetenschapper X heeft vastgesteld dat er een kans van 95 procent bestaat dat u geen miljonair zult worden. Dat betekent dat maar vijf van de honderd mensen een kans maakt om miljonair te worden of door het meedoen aan een kansspel of door een succesvol bedrijf op te richten.
In plaats daarvan lezen we veel liever:
Wetenschapper stelt vast dat vijf op de honderd mensen miljonair wordt. Als u een eigen bedrijf begint of meedoet aan een kansspel maakt u kans om miljonair te worden.
De laatste is natuurlijk veel hoopvoller, terwijl de eerste ietwat demotiverend is. Waarom zou je nog ergens aan beginnen als je maar zo weinig kans maakt?
Informatie
Overigens maakt de manier waarop de media rapporteert over de werkelijkheid wel iets duidelijk over onszelf. We blijken niet meer naar de werkelijkheid te willen kijken zoals zij is, maar door een roze bril. We lezen liever een verdraaid verhaal, dat een positief beeld creëert, dan een realistisch verhaal dat ons een negatief gevoel geeft. Dus horen we liever dat vier miljoen mensen slachtoffer zijn van een ramp, dan dat er honderdduizend mensen overleden zijn tijdens de ramp. We horen liever dat de kans om AIDS te krijgen 3 procent is, dan dat we horen dat in Nederland tussen 1983 en 2007 4344 mensen aan de gevolgen van AIDS zijn overleden.
Het lijkt wel alsof we de werkelijkheid niet meer willen zien zoals hij is, maar zoals wij hem willen zien. We kopen dan ook geen tijdschriften die ons een werkelijkheid voorspiegelen die we niet leuk vinden. In plaats daarvan kopen we kranten die ons wereldbeeld bevestigen. Dus is het wel logisch dat media ons de werkelijkheid voorhouden die wij willen ervaren. Zij moeten tenslotte ook geld verdienen om te kunnen leven. In zekere zin geldt voor media, ook al beweren ze iets anders, het spreekwoord:
Je bijt de hand niet, die je voedt.
of dat andere spreekwoord:
Huilen met de wolven in het bos.
Opvoeden
Maar waar wij de media beïnvloeden door ons gedrag om alleen die media te gebruiken die ons aanstaan, daar heeft de media zichzelf wel een verantwoordelijkheid opgelegd. Ze stelt namelijk zelf dat zij naar haar beste weten en in waarheid wil rapporteren. Niet voor niets meent zij hoor
In zekere zin zou je dan verwachten dat alle media en haar medewerkers voortdurend bezig zijn om hun klanten op te voeden om de werkelijkheid te aanvaarden zoals zij is. Het is tenslotte niet meer dan logisch dat de expert de leek correct probeert voor te lichten. Waarvoor ben je anders expert? Of is het zo dat de leden van de media vooral lid zijn van dit vakgebied om geld te verdienen en het verkrijgen van aandacht en waardering voor het feit dat zij ons op hun manier informeren over de werkelijkheid. Tja, dan kun je waarschijnlijk wel verwachten dat ze ons niet willen opvoeden om eerlijk naar de werkelijkheid te kijken. Of is hier sprake van het scheermes van Hanlon:
• Wijs niet alles toe aan boze opzet, als het evengoed te verklaren is door domheid.
Dat zou overigens geen goede zaak zijn voor de media, want je wilt als lid toch niet van domheid verweten worden bij het rapporteren over de werkelijkheid.