Interviewen Hoe Wat Waarom

Inleiding

Het woord "interview" kent vele betekenissen. Het kan een enquête zijn, een diepte-interview, een sollicitatiegesprek of een therapeutische sessie. In de journalistiek kan de term gebruikt worden voor een vraaggesprek varierend van enkele minuten tot vele uren verspreid over verscheidene dagen. In dit voor het gebruiksgemak schematisch opgestelde artikel ligt de nadruk op het langere journalistieke interview, al kunnen sommige besproken technieken en tips soms evengoed van pas komen bij andersoortig genoemde gesprekken.

Criteria

Een interview behoort aan de volgende criteria te voldoen

Duidelijkheid

de lezer moet uit het interview kunnen opmaken waar het over gaat en wat de kern is

Betrouwbaarheid

namen, feiten en cijfers moeten kloppen

Informatief zijn

• het interview dient cijfers, feiten, namen en achtergronden te bevatten die het de lezer mogelijk maakt het onderwerp volledig te doorgronden
• bij een portretinterview moet de lezer voldoende geïnformeerd zijn over de persoon van de geïnterviewde opdat die diens denken en handelen kan plaatsen

Kritisch zijn

• de interviewer laat zich niet gebruiken als doorgeefluik van de geïnterviewde
• vraag door, diep uit, biedt tegenwicht en confronteer

Bronvermelding

• citaten moeten worden toegeschreven
• doe aan double-check; pleeg wederhoor
• alles moet controleerbaar zijn 

Opbouw

• het interview moet kop en staart hebben
• het moet de aandacht van de lezer trekken middels een pakkende lead en dito intro
• het dient de aandacht tot het einde vast te houden
• spanningsopbouw en de kern van het verhaal moeten op ongeveer 2/3 van het artikel samenkomen

Vorm

de gekozen vorm (straight quote oftewel alleen maar aan elkaar geschreven quotes, vraag-antwoord, montage of een combinatie van die technieken) moet bij het interview passen en volgens de spelregels worden gehanteerd

Lezersgericht zijn

• de interviewer is het intermediair tussen de geïnterviewde en de lezer en die schakelfunctie dient tot in de puntjes vervuld te worden
• geef uitleg van jargon, geef voorbeelden, plaats de woorden van de geïnterviewde in de juiste context of in een breder perspectief
• Let op alles wat bijdraagt tot een beter begrip van het onderwerp en/of de geïnterviewde

Eigen waarneming

beschrijf interviewsituatie en persoon op een functionele en oorspronkelijke wijze

Taal en Stijl

• dit moet zonder meer deugen, want dit is het gereedschap van de journalist
• al is een timmerman nog zo vakkundig; met beroerd gereedschap brengt hij er geen spaander van terecht

De vragenlijst

Voorbereiding

• lees je in (schriftelijk research)
• praat je in (mondeling research)
• leef je in

opstelling

• Na het vergaren van informatie en het vaststellen van je doelstelling (de kern, de rode draad van het verhaal) wordt het tijd voor het bedenken van concrete vragen en aandachtspunten.
• Hou er rekening mee dat de vragenlijst al in grote lijnen de structuur van het vraaggesprek vormt.
• Rubriceer je vragen in trefwoorden en maak daarbij een onderscheid tussen hoofdvragen en subvragen
• zorg voor een beginvraag en een eindvraag
• zorg voor alternatieve vragen voor het geval het gesprek onverwacht een andere kant uitgaat
• hanteer de vragenlijst niet te star, dat frustreert de spontaniteit van het gesprek
• je vragenlijst dient eerder als een geheugensteuntje

Tips voor het bedenken van goede vragen

• hanteer altijd de 5 W's + H (wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe?)
• vragen naar kennis: wat weet u er van?
• vragen naar mening: wat vindt u er van?
• vragen naar ervaringen: heeft u ooit zelf zoiets meegemaakt?
• vragen naar gevoelens: hoe voelde u zich toen?
• vragen naar drijfveren: waarom denkt/handelt u zo?
• reacties op uitspraken van anderen: die persoon/instantie zei...

Checklijst

het is zeer handig om aan het eind van het vraaggesprek een lijstje bij de hand te hebben met detailvragen: vragen waarop het antwoord belangrijk is, maar die het vloeiend verloop van het gesprek zouden verstoren zoals:

• voorletters
• voornamen
• kwalificaties
• leeftijden
• gezinssamenstelling
• opleidingen
• banen
• functies
• maatschappelijke bezigheden
• plaatsnamen en hun juiste spelling
• titels (van publicaties, producties etc.)
• uitleg (van kwalificaties, afkortingen, titels, functies etc.)

Het gesprek

Binnenkomers

• stel je eerst vriendelijk voor
• praat wat over koetjes en kalfjes
• ga niet onmiddelijk tutoyeren, laat het initiatief aan de geïnterviewde over of vraag het desnoods op de man/vrouw af
• probeer je alvast een beeld te scheppen van de geïnterviewde
• kaart eventueel alvast wat thema's aan die je in het interview wenst te behandelen

Vragen

• luister goed, beantwoordt de geïnterviewde je vraag goed, is hij/zij duidelijk?
• let op tegenstrijdigheden in de antwoorden en ga erop in
• vraag net zo lang door tot je een bevredigend antwoord hebt
• prik vakjargon door
• vraag om zo concreet mogelijk te zijn
• vraag voorbeelden
• vraag om moeilijke woorden te vertalen in gewone-mensen-taal
• vat sommige antwoorden samen en vraag of het zo klopt
• aarzel niet om uitleg te vragen als je iets niet begrijpt
• vermijdt dubbele of driedubbele vragen; het biedt de geïnterviewde te antwoorden wat hem/haar het beste uitkomt
• gebruik je eigen ervaringen, meningen of visie
• voorkom dat je in gezellig gebabbel of een persoonlijke discussie terecht komt
• wees niet bang voor stiltes - een korte denkpauze bij de geïnterviewde kan interessant materiaal opleveren
• aarzel ook niet om zelf even na te denken voor je een vraag stelt
• een handige afronding kan zijn dat je je vragenlijstje even bekijkt en dan vaststelt dat je "rond" bent
• vraag vervolgens of de geïnterviewde nog iets heeft toe te voegen - daar komen vaak interessante dingen uit voort
• ook handig: vraag of je hem/haar later nog even mag opbellen mochten er nog vragen rijzen

De uitwerking

Ordenen

• na het interview ga je met materiaal ordenen
• geef in de kantlijn met steekwoorden aan waar de verschillende onderdelen over gaan
• loop de hele tekst na, kijk welke steekwoorden thematisch bij elkaar horen en breng een rangschikking aan

Selecteren

• bepaal wat er in elk geval in je artikel moet komen te staan
• welke feiten, argumenten en citaten heb je nodig om je stelling te onderbouwen
• wat dient de lezer te weten en waarin is hij/zij geïnteresseerd
• hou rekening met andere artikelen die eerder over dit onderwerp verschenen zijn en vermijdt onnodige overlappingen
• een dergelijke manier van selecteren kan ertoe leiden dat wat jij het mooiste deel vond toch afvalt; dat is onvermijdelijk en een noodzakelijk kwaad om tot een goed artikel te komen

Rangschikken

• selecteer de kern cq doelstelling en plaats die op 2/3 van het vehaal
• dat is de climax waar je naar toe werkt
• stel vast hoe je dat doet
• zorg voor een logische opbouw
• maak het spannend
• je wilt dat de lezer aan je lippen hangt

Voorbeeld drie pagina verhaal

• drie alinea's met de opening waarin je in herkenbare beelden de problematiek of het kenmerkende van de persoon die spreekt uiteenzet zodat de lezer zich hierin kan verplaatsen
• drie alinea's waarin je de problematiek of het kenmerkende van de persoon die je spreekt uiteenzet - staaf indien nodig een en ander met feiten en cijfers - werk toe naar een climax; de doelstelling in een treffend, goed onderbouwd en emotioneel citaat
• drie alinea's waarin je afbouwt om de opgeroepen spanning weer kwijt te raken - eventueel door een voorbeeld hoe het ook kan elders op de wereld of in andere tijden of je blik te richten op de toekomst - de slotalinea bevat de afronding 

De afwerking

• als de platte tekst gereed is maak je kop evt. met chapeau (kleine kop boven de eigenlijke kop) en tussenkopjes
• laat de tekst enige tijd (als het kan een dag) liggen om er enige afstand van te nemen
• zo haal je er gemakkelijker fouten uit en krijg je een betere kijk op ingewikkelde of onlogische zinsconstructies

VEEL SUCCES!