Reflecteren op alles
Reflectie
Er zijn een heleboel adviezen om te reflecteren over alles wat je doet. Om te beginnen mediteren waarbij het advies is om alles wat in je opkomt vrij langs te laten komen en het niet vast te houden tot het advies van David Allen de time management guru. Maar ook alles daartussen van de wetenschappelijk empirische cyclus en de Demming circle met plan, do, control, act tot en met god dagelijks in het gebed danken voor zijn gaven. Reflectie is belangrijk, maar toch doen we het niet echt goed als het om reflecteren gaat. We blijven namelijk dezelfde fouten maken, alsof we wel over de goede kanten van het leven reflecteren, maar niet over wat beter kan.
⬇ Index
Beoordelen op goed of slecht
Het punt met reflecteren is natuurlijk dat we het idee hebben dat we vooral de goede kanten van wat ons overkomt moeten bekijken. Zie daar de positieve verhalen die we aan anderen vertellen, zeker als we solliciteren of als we gezellig met vrienden zitten te praten. Of tijdens functioneringsgesprekken waarin we ook zouden moeten kijken naar wat we kunnen verbeteren, bijvoorbeeld de manier waarop we naar onze eigen manier van werken kijken. We zien het feit dat we beoordelen niet leuk vinden ook terug in de manier waarop in het onderwijs toetsen en proefwerken gebruikt worden. Ze kunnen zowel formatief (gericht op verbetering) als summatief (gericht op beoordeling) gebruikt worden. Maar toetsen worden eigenlijk altijd summatief gebruikt en het is aan de leerling of student om te bepalen of hij nog eens naar de stof wil kijken die hij niet heeft begrepen. We zien het ook terug in de opvoeding, waar veel kinderen leren om vooral niet naar het eigen gedrag te kijken en welke gevolgen dat heeft, maar vooral naar anderen te kijken en de schuld bij de ander te leggen. De ander moet niet zo kleinzerig doen, de ander moet zich aanpassen. Maar we zien het ook in de manier waarop we ons bezig houden met het spirituele. We vinden dat onze religieuze leiders niet beoordeeld hoeven te worden, maar dat de religieuze leiders van anderen wel beoordeeld mogen worden. Dus het christendom is “goed” terwijl de islam slecht is. We vinden het katholicisme “slecht” maar nog niet zo slecht als de islam. Reflectie en beoordelen zijn dan ook vaak maar oppervlakkige gebeurtenissen, die niet verder gaan dan dat wat direct zichtbaar is. Dus als sommige islamieten morgen stoppen met het gebruik van geweld om hun doelen te realiseren dan betekent dat nog niet dat overmorgen de islam goed is. Maar het christendom is wel goed, ook al roept de katholieke kerk op tot seks zonder condooms in een wereld waarin seksueel overdraagbare ziektes bestaan.
⬇ Index
Reflecteren
Toch is het belangrijk dat we reflecteren, want alleen door te reflecteren kunnen we wijsheid en inzicht ontwikkelen. Alleen door te reflecteren komen er nieuwe vragen bij ons op die ons meer inzicht kunnen geven. Niet voor niets zijn het juist de bedrijven die voortdurend reflecteren op wat ze goed doen en wat beter kan, die overleven. Niet voor niets zijn het de mensen die reflecteren op wat ze denken, doen en ervaren die tevreden zijn met hun leven. Terwijl de mensen die nooit zien dat ze altijd de schuld buiten zichzelf zoeken, nooit gelukkig worden en altijd maar moeten blijven zoeken naar hun geluk.
Maar het is dus niet voldoende om te willen reflecteren, want dat leidt slechts tot de vraag waarom je er niet toe komt om te reflecteren. Reflecteren vraagt om het vermogen om vragen te stellen over alles wat je overkomt, dat betekent dus jezelf een aantal vragen stellen. Vragen als:
- Wat heb ik meegemaakt?
- Wat was de situatie?
- Wie waren er nog meer aanwezig?
- Wat was hun invloed op de situatie?
- Wat vond ik van hun invloed?
- Wat was mijn invloed?
- Wat was er in de situatie aanwezig?
- Wat vond ik daarvan?
- Vond ik het goed of slecht of was het wel oké?
- Waarom vond ik dat?
- Hoe voelde ik me?
- Waarom voelde ik me zo?
- Wat had ik kunnen doen om me anders te voelen?
Zo zijn er nog wel meer vragen te bedenken om te reflecteren op een situatie. Het belangrijkste zou je kunnen zeggen is dat je kijkt naar het geheel van de situatie, dus niet alleen naar wie er aanwezig waren, maar ook wat. Want je kunt natuurlijk boos zijn op iemand omdat hij je omver loopt, maar als hij plots moest uitwijken omdat iemand hem bijna omver liep en de stoep waarop je liep net breed genoeg was voor twee personen, dan heeft boos zijn alleen zin als je boos wordt op de persoon die zonder te kijken de stoep opstapt. Maar dat betekent dat je je dus bewust moet zijn van de gehele situatie en niet alleen het feit dat je omver gelopen werd door iemand. Maar als je je bewust bent van de gehele situatie loopt de ander je waarschijnlijk niet omver. Omdat je op tijd ziet dat het mis zal gaan als je doorloopt, omdat je ziet dat de persoon die de stoep op wil niet oplet.
Reflecteren gaat dus vooral over het bekijken van de gehele situatie en niet alleen die punten die je irritatie of emoties oproepen. Want als je alleen kijkt naar de directe oorzaken voor wat je overkomt, dan loop je het gevaar de indirecte werkelijke oorzaken over het hoofd te zien. Zo vinden we het tegenwoordig bijvoorbeeld verschrikkelijk als onze kinderen eerder overlijden, terwijl onze voorouders dit vroeger heel normaal vonden. Op de negen kinderen die bleven leven waren er vast twee of drie overleden nog voor ze de leeftijd van drie hadden bereikt. Maar nu zien we het overlijden van onze kinderen niet langer als iets natuurlijks, maar als een negatieve aantijging voor de kwaliteit van ons ouderschap of een schending van de afspraak tussen mens, natuur en medische wetenschap. Vervolgens hebben we jaren nodig om deze gebeurtenis een plaats te geven omdat we er alles aan doen om er niet mee geconfronteerd te worden. Omdat anderen vinden dat we hun niet lastig mogen vallen met ons leed. Terwijl ons lichaam ons in een depressie dwingt en ons zo de tijd geeft om te reflecteren op wat ons is overkomen.
⬇ Index
Onnatuurlijk
Blijkbaar is echt reflecteren meer dan nadenken over hoe we ons voelen. Het is ook onszelf afvragen waarom we iets doen en waarom we ons zo voelen. Het is ook onszelf afvragen of we het wel echt hebben begrepen wat ons is overkomen en wat we er van kunnen leren. Maar het is ook je afvragen of je wel de juiste vragen hebt gesteld. Reflectie omhelst dus niet alleen het onderzoeken van de ervaring, maar ook het onderzoeken van je onderzoek van je ervaring.
Dat voelt voor ons heel onnatuurlijk aan, omdat we dat vaak niet hebben meegekregen van onze ouders en opvoeders. Hoeveel ouders vragen hun kinderen bijvoorbeeld hoe ze zich voelen en waarom ze zich zo voelen. Dat zijn er heel veel. Maar hoeveel van die ouders vragen dan vervolgens of dit nu alles was of dat er meer was. En hoeveel van die ouders stellen de vraag of het zin had al dat vragenstellen. Het lijkt wel alsof het voldoende is om de ander te vragen hoe het met hem gaat, zonder je af te vragen of de ander er ook werkelijk iets aan had. Net zoals er veel leerkrachten zijn die hun leerlingen zullen vragen waarom ze hun huiswerk niet hebben gemaakt, maar zelden zullen vragen of er misschien een andere oplossing is om het huiswerk wel te maken. Maar ze zullen helemaal niet vragen of de leerling het een vraag vond waar hij wat aan had. Ook werkgevers en managers hebben niet de neiging om hun ingrepen te evalueren op het vlak van effectiviteit. Meestal wil men nog wel kijken naar de doelgerichtheid, maar als het gaat om doeltreffendheid dan laat men het meestal liggen. Alsof het belangrijker is om efficiënt te zijn dan effectief. Alsof tijd in dit leven belangrijker is dan nut.
We vinden het onderzoeken van onszelf en onze manier van reflecteren dus niet bepaald belangrijk. Terwijl het dat eigenlijk wel is, omdat het ons niet alleen dichterbij onszelf brengt, maar het biedt ons ook de mogelijkheid om beter te accepteren wat ons overkomt. Zeker als we ons niet alleen beperken tot wat ons overkomt, maar ons ook afvragen waarom we het op de manier ervaren zoals we het ervaren. En helemaal als we ons afvragen of het zin had om onszelf te vragen wat ons is overkomen en hoe we het hebben ervaren. Want daardoor kunnen we opzoek naar andere reflectievormen, die ons misschien beter passen.
⬇ Index
Extra
Afbeeldingen
Index van koppen
Reflectie
Beoordelen op goed of slecht
Reflecteren
Onnatuurlijk
Extra
Afbeeldingen
Index van koppen