In-Formeel

Mensen kennen in principe twee vormen van opleiden. De ene vorm is theoretisch of zoals het officieel heet formeel leren of zoals het door leken genoemd wordt klassikaal opleiden. De andere vorm is praktisch of zoals het officieel heet informeel leren of door leken genoemd ervaring. Beide vormen hebben voor- en nadelen. Zeker bij praktische beroepen is een scheiding van theorie en praktijk nadelig.

Opleiden

Op zich is opleiden de slimste uitvinding die de natuur heeft gedaan. Mochten er mensen zijn die denken dat alleen mensen opleiden dan geldt dat alleen voor theoretisch opleiden of formeel leren. De natuur is de grote praktische opleider. Dat doet ze onder andere door het creëren van genetische veranderingen die beter geschikt zijn voor een bepaalde situatie. Maar dat doet ze ook door het brein flexibel te maken, zodat het zich kan aanpassen aan plotselinge veranderingen. Wat betekent dat heel veel jongen van hun ouders leren hoe ze beer kunnen zijn in een bepaald gebied of tijger of hond.

Nadelen informeel leren

Hier komt ook het eerste nadeel van praktisch opleiden naar voren. Je kunt alleen kennis ontwikkelen op basis van de situatie waarin je je bevindt. Dus een aap die een stok pakt om termieten uit hun hol te vissen, doet dat omdat hij honger heeft en meer termieten wil, dan wat hij van de stam kan likken. Het ontstaan van het idee van de stok en de termieten komt waarschijnlijk uit een andere situatie waarin de aap vaststelde dat lichte voorwerpen aan een natte stok blijven plakken.

Helaas leidt praktisch leren niet tot snel veranderen en al helemaal niet tot radicale veranderingen. Dat is ook het nadeel van praktisch opleiden. Je leert hoe het was en niet hoe het zou kunnen zijn.

Een tweede nadeel van informeel leren is ook dat je altijd zelf aanwezig moet zijn als het lesgeven plaatsheeft. Je kunt dus niet aan de andere kant van de wereld zitten en plots iets leren wat aan deze kant onderwezen wordt. Dan zul je het zelf moeten ontdekken.

Voordeel ervaringsleren

Het voordeel van ervaringsleren is echter dat je direct toepasbare kennis en vaardigheden ontwikkeld. Je kunt dus meteen aan de slag met de kennis die je hebt en hoeft er niet veel tijd aan te besteden om het te kunnen gebruiken, behalve het leerproces zelf.

Formeel opleiden

Tegenover praktisch opleiden heb je dan formeel opleiden of leren. Ook formeel leren heeft voor- en nadelen.

Het nadeel tijd

Zo kost het veel meer tijd om een formele opleiding te creëren dan een informele. Waar ik bij een informele opleiding een ervaringsdeskundige samen kan zetten met een leek en tegen de leek kan zeggen kijk het maar af, daar moet ik bij een formeel leren nadenken over wat belangrijk is om te leren. Daarnaast moet ik kijken wat de rode draad is van het te onderwijzen vak. Ik moet een rangschikking aanbrengen in de kennis die ik wil overdragen. Maar ik moet ook

rekening houden met hoe de lerende straks de kennis tot zich moet nemen om er mee aan de slag te kunnen. Een formele opleiding creëren kost dus vooral tijd en geestelijke inspanning. Verder moet je vaak eerst een aantal praktijk deskundigen ondervragen of volgen om vast te stellen wat de rode draad is in hun praktijk, zodat je niet per ongeluk overbodige kennis overdraagt. Hoewel veel experts zullen beweren dat zij geen overbodige kennis en vaardigheden hebben.

Het voordeel tijd

Het voordeel van een formele opleiding is echter dat ik met weinig mensen veel mensen snel een kennis- en vaardighedenbasis kan meegeven waarmee ze in de praktijk meteen aan de slag kunnen. Waar ik bij praktisch opleiden een één op één leersituatie heb, daar kan ik in formele situatie een één op tien of twintig situatie creëren. Dat onderwijst natuurlijk sneller en is dus goedkoper en efficiënter.

Een tweede voordeel aan formeel opleiden is het feit dat ik een rode draad kan presenteren. De meeste mensen noemen dat een theoretische opleiding, maar die theorie komt natuurlijk voort uit de praktijk. Die theoretische benadering heeft weer twee voordelen. Het eerste voordeel heb ik al genoemd je kunt in minder tijd mensen de belangrijke punten van het vak leren. Het tweede voordeel is echter dat mensen leren nadenken over hun vak, omdat ze de kern gepresenteerd krijgen. Dat maakt het vak inzichtelijk en leidt bijna automatisch bij sommige mensen tot oplossingen voor problemen in de praktijk en dat leidt weer tot vernieuwing van de kennis en vaardigheden. Die vervolgens weer veel eenvoudiger aan een grote groep nieuwe leerlingen overgedragen kan worden.

Ons opleidingsprobleem

Ons systeem van formeel en informeel opleiden kent echter een belangrijk probleem. Het menselijk brein is misschien wel flexibel als het gaat om leren in noodsituaties, maar erg star in situaties die niet als bedreigend worden ervaren. Vernieuwingen van kennis en vaardigheden hebben dus moeite om vaste voet aan wal te krijgen of post te vatten binnen het formele opleidingssysteem. Maar nieuwe kennis en vaardigheden ontwikkeld in de praktijk hebben vaak ook moeite om binnen de praktijk zelf vaste grond onder de voeten te krijgen. De experts binnen de praktijk zien vaak niet het belang van een verandering in, totdat zij zelf in de situatie komen de nieuwe kennis nodig te hebben.

Zowel het formele als het informele leersysteem heeft dus een bepaalde weerstand tegen vernieuwing en vernieuwende ideeën. Dit wordt nog eens versterkt door het feit dat het formele onderwijssysteem veel overleg kent en werkt met argumentatie en debat om verandering door te voeren.

Ons opleidingsprobleem is dan ook de trage manier waarop vernieuwingen doorgevoerd worden. Hoewel nu veel mensen denken dat sommige vernieuwingen razendsnel gaan. Maar dat lijkt alleen maar zo. Zo heeft de invoering van de Mammoetwet of de wet op het voortgezet onderwijs er vijftien jaar over gedaan om goedgekeurd te worden en toen moest het binnen drie jaar ingevoerd zijn. Het voorbereidingsproces voor een vernieuwing is vaak zeer traag, waarna de vernieuwing zelf razendsnel moet gebeuren. Dat is meteen ons andere opleidingsprobleem, we denken dat mensen razendsnel, naast hun werk, zullen veranderen zonder dat hun duidelijk is wat het voordeel voor hun is of er behoefte aan hebben omdat het noodzakelijk is.