Rendement en onderwijs

Onderwijs en rendement

Schoolklas

De afgelopen dertig jaar is het onderwijs veranderd van een sociale activiteit met als doel verheffing van haar deelnemers, tot een soort management speeltuin. Met die verandering is ook de houding ten opzichte van de uitkomsten van het onderwijs verandert. Vroeger was men blij als mensen tenminste basisonderwijs hadden en dus konden lezen, rekenen en schrijven. Tegenwoordig moet het liefst iedereen een universitaire opleiding cum laude afsluiten. Tenminste dat is het gevoel dat je krijgt met de voortdurende nadruk op het rendement van het onderwijs.

Rendement

Aandelen

Als begrip is rendement niet al te moeilijk te begrijpen. Het betekent eigenlijk heel simpel opbrengst. We gebruiken het dan ook vaak in samenhang met investeringen:

Ook op de aandelenbeurs is rendement een belangrijk begrip:

Waarmee dan zoveel gezegd wordt als:

We gebruiken het begrip rendement ook vaak in de combinatie met systemen die energie opwekken, bijvoorbeeld als we kijken naar het omzettingsrendement van een photovoltaïsche cel (zonnecel). Of we gebruiken het om aan te duiden dat ketels van centrale verwarmingsinstallaties met weinig brandstof heel veel warmte kunnen opwekken (HR-ketel).

Waar rendement dus vooral over gaat is:

In die zin kun je rendement dus op alles laten slaan waar je geld aan uitgeeft.

Hoewel iedereen dan gewoon zou zeggen:

Dat rendement al heel lang een begrip is in de Nederlandse taal, blijkt wel uit het spreekwoord:

Of wat zou u denken van het spreekwoord:

Beiden slaan op de wens om zoveel mogelijk terug te krijgen (hoog rendement) voor de inspanning die geleverd wordt.

Onderwijsrendement

Bij het rendement in het onderwijs is er echter iets vreemds aan de hand. Daar gaat het bij rendment vaak om de gedachtengang over het aantal leerlingen dat slaagt ten opzichte van het aantal leerlingen dat aan de opleiding begon. Terwijl er nog heel veel andere zaken gebeuren in het onderwijs, dan alleen maar leerlingen die afstuderen.

Diploma uitreiking

Gedachtengang

De reden dat we deze gedachtengang over rendement kunnen koppelen aan onderwijs heeft te maken met het feit dat we in het onderwijs voortdurend controle momenten hebben ingebouwd in de vorm van opstellen, opdrachten, overhoringen, proefwerken, schoolonderzoeken en examens. Door al die controles nemen we aan dat het slagingspercentage iets zegt over de kwaliteit van de leerlingen. Een zes is tenslotte voldoende terwijl een vijf onvoldoende is. Een leerling die niet genoeg voldoendes heeft kan niet overgaan naar het volgende schooljaar of slagen voor zijn examen. Dat deze gedachtengang niet langer blijkt te kloppen moeten we tegenwoordig steeds vaker ontdekken. Het aantal leerlingen dat slaagt ligt al vele jaren onder de 70% procent. De kwaliteit van de kennis waarmee de leerlingen van school lijken te komen komt voor de meeste niet verder dan een zes, de zogenaamde zesjes cultuur.

Impliciet

Er wordt in deze gedachtengang over onderwijsrendement namelijk impliciet uitgegaan van het feit dat iedere leerkracht en iedere school de belangen van de maatschappij voor ogen heeft. Wat weer betekent dat een leerkracht niet bereid is om de kwaliteit van zijn toetsen te verlagen om zo het aantal leerlingen dat slaagt te verhogen en dus het rendement. Maar dat is in een door managementregels gestuurd systeem niet logisch. In een management systeem geldt namelijk dat je op elke manier mogelijk het rendement van je productie verhoogt tegen de laagst mogelijke inspanning. Je wilt namelijk een zo groot mogelijk rendement op je investering, niet een zo groot mogelijk rendement op je productie.

Tegenstelling

Ondewijs en de managementgedachte over rendement gaan dus niet samen. Het doel van onderwijs is namelijk niet een zo hoog mogelijke productie van leerlingen die slagen, maar een zo hoog mogelijke kwaliteit van kennisoverdracht. Management gaat uit van de gedachte dat je met zo min mogelijk geld zoveel mogelijk geslaagden produceert, met impliciet de belofte dat ze ook nog een hoge kenniskwaliteit bezitten. Onderwijs gaat uit van de gedachte dat je zoveel mogelijk leerlingen levert die een hoge kwaliteit aan kennis bezitten of dat nu veel of weinig geld kost is niet van belang en of ze geslaagd zijn of niet.

De kunst van onderwijsmanagement is het bij elkaar brengen van die twee schijnbaar onverenigbare gedachtes. Hoe kun je met zo min mogelijk geld zoveel mogelijk leerlingen laten slagen met een hoge kwaliteit aan kennis?

Rendement en onderwijs

Onderwijs

Om in het onderwijs een hoog rendement te halen, moet je je eigenlijk richten op de kwaliteit van het kennisoverdrachtsproces. Dat is echter een kostbare activiteit, omdat kwaliteit nu eenmaal tijd kost. Je moet namelijk rekening houden met het feit dat het mensenwerk is. Je kunt onderwijs niet laten doen door machines die met 99,99% nauwkeurigheid werken en waar je 5% van je productie controleert op de gewenste kwaliteit. Onderwijs is een sociale activiteit waarbij iedere deelnemer zijn eigen kennis creëert. Maar om de kwaliteit van die kennis te garanderen moet je onderwijs aanbieden dat tot op zekere hoogte de individuele verschillen tussen leerlingen erkent en waardeert. Om dat te realiseren heb je mensen nodig die lesgeven, omdat mensen de flexibiliteit hebben om zich aan te passen aan de individuele leerling. Maar je moet ook 100% van je productie controleren, als je wilt kunnen garanderen dat de geleverde kwaliteit voldoende is.

Automatiseren

Het zou best kunnen met geautomatiseerde onderwijssystemen. De kosten van zo’n volledig op het individu ingesteld geautomatiseerd onderwijssysteen zouden astronomisch zijn in vergelijking met het huidige systeem. Je zou namelijk alle docenten die nu lesgeven moeten inzetten om de structuren binnen de geautomatiseerde onderwijssystemen te ontwikkelen zodat die instaat zijn om zich flexibel aan te passen aan de leerling die er gebruik van maakt. Waarbij je het systeem jaarlijks zou moeten aanpassen, omdat de gebruikers jaarlijks veranderen. Maar naast al die docenten zou je ook nog eens mensen in dienst moeten nemen om het systeem instand te houden en je zou het fysieke deel van het systeem moeten aanschaffen en onderhouden. Een volledig geautomatiseerd en flexibel systeem zou dus nooit goedkoper zijn dan het huidige systeem van onderwijs waarin computers gebruikt worden voor saai repetitief werk. Tenminst als je hetzelfde rendement wilt halen dat je nu haalt met docenten.

Je kunt in het onderwijs dus niet op dezelfde manier werken als in een volledig geautomatiseerde fabriek. Je hebt namelijk de flexibiliteit nodig van de docent die zich aanpast aan de leerling die hij voor zich heeft. Overigens lopen ook in volledig geautomatiseerde fabrieken nog steeds mensen rond omdat er altijd iets mis kan gaan, dat niet kan worden opgelost door de machines zelf.

Oplossing

Als je dus een manier zoekt om het rendement in het onderwijs te verhogen door het systeem te behandelen als een leerfabriek, kom je bedrogen uit. Wat je dan ook ziet gebeuren is dat het rendement in het onderwijs op peil gehouden wordt door het niveau van de controles aan te passen. Makkelijkere schoolonderzoeken om zo het gemiddelde van eindexamen en schoolonderzoeken boven een zes te houden.

Terwijl de meeste flexibele en beste oplossing, leerkrachten en docenten die steeds beter worden in hun vak en steeds betere resultaten leveren, nauwelijks wordt ondersteund.

Oplossing voor rendementsverhoging

Nu is de oplossing om het rendement van het onderwijs te verhogen eigenlijk vrij simpel. Het begint met de combinatie van regels en aandacht. Waarbij de regels voortkomen uit de aandacht en niet andersom. Het begint met het hebben van aandacht voor alle leden van het systeem, dus van de leerling die praktijkonderwijs nodig heeft tot en met de secretaris generaal van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Natuurlijk hebben ze niet allemaal dezelfde soort aandacht nodig, maar dat is dus wat je moet ontdekken door aandacht te geven

Doel

aan al die verschillende leden van het systeem. Vervolgens ontwikkel je regels op basis van wat je ontdekt door aandacht te geven. Zo zal een leerling uit het praktijkonderwijs regels moeten krijgen die duidelijk maken dat je rekening moet houden met andere mensen. Terwijl de secretaris generaal regels zal moeten krijgen die stellen dat hij of zij zijn werk doet om de anderen in het systeem te faciliteren.

De oplossing is dus niet meer regels, de oplossing is meer individuele regels die passen bij het individu en dat betekent dat iedereen aandacht moet geven aan wie zij leiding geven. Want alleen als je de ander kent, kun je regels maken die de ander kan begrijpen en realiseren. Want dat is ook het doel van regels, regels moet je niet naleven, want dan zijn ze van iemand anders. Regels moet je realiseren, want dat zijn de regels die betekenis hebben voor jou. Alleen noemen we ze dan vaak niet regels maar doelen. Maar als je doelen stelt die passen bij degene die ze moet halen, dan kan hij ze halen en bereik je vanzelf 100% rendement.