Liber

In het begrip libertarisch gaat het om het Latijnse liber wat vrij betekent. Dit Latijnse woordje liber komen we in verschillende talen tegen in de vorm van een zelfstandig naamwoord dat overeenkomt met het Latijnse libertas oftewel vrijheid. Zo kent het Frans het woord liberté. Het Engels schrijft het woord liberty. Het Spaans spreekt van libertad. Het Italiaans zegt libertà. In al die talen betekent het woord vrijheid. Verder komen we het woord liber ook tegen in de naam van het land Liberia en in woorden als liberaal, liberalisme en libertarisch. Maar waar staat nu eigenlijk libertarisch voor?

Libertarisch

Tegenwoordig is libertarisch of libertarisme een politieke stroming die het principe aanhangt dat ieder mens vrij is om zelf over zijn leven te beslissen, zolang die vrijheid niet uitmondt in het gebruik van geweld jegens anderen. Dit in tegenstelling tot het eerste bekende gebruik van het woord door de Engelse politieke schrijver en geschiedkundige William Belsham in een tekst in de achttiende eeuw. William Belsham gebruikte het woord om het verschil tussen determinisme [1] en het geloof in een vrije wil aan te duiden.

De volgende persoon die het woord gebruikte in een tekst was de Franse anarchist Joseph Déjacque in de negentiende eeuw, om zijn standpunt te onderscheiden van het mutualisme [2].

Iemand die het tegenwoordige libertarisme, of in het Engels libertarianism, aanhangt spreekt zich tot op zekere hoogte uit voor het idee uit de jaren zeventig van de twintigste eeuw:

• "Mijn vrijheid eindigt, waar dat van anderen begint."

Ook al zou je kunnen stellen dat dit wat erg ver gaat. Want je zou de uitspraak:

• Iedereen is vrij, zolang die vrijheid niet gepaard gaat met geweld jegens anderen;

ook anders uit kunnen leggen. Want in het idee “mijn vrijheid eindigt”, zit verantwoordelijkheid tegenover anderen omvat.

Terwijl met het idee “iedereen is vrij” alleen maar een recht beschreven wordt.

Toch niet echt

Natuurlijk kun je over dit verschil tussen de twee zinnen vallen. Omdat het libertaire idee van zelfsbeslissingsrecht en de plicht om van geweld af te zien iets anders is dan het idee dat de eigen vrijheid bestaat bij de gratie van de vrijheid van anderen.

Maar goed bezien klopt dat natuurlijk niet. Als ik mezelf libertair noem en dus vind dat ieder mens vrij is om zelf te beslissen zolang dat niet gepaard gaat met geweld, dan vind ik dus ook dat mijn vrijheid nooit verder kan gaan dan de vrijheid van anderen. Daarnaast moet ik natuurlijk nog wel even omschrijven wat ik bedoel met geweld. Want je kunt geweld heel nauw formuleren als:

• ieder actief fysiek middel dat de fysieke integriteit van jezelf en anderen bedreigt of aantast.

Maar je kunt geweld ook heel breed formuleren als:

• Iedere vorm van fysiek en mentaal gedrag dat een bedreiging vormt voor of een aantasting van de fysieke en mentale integriteit van jezelf en anderen.

In de tweede definitie is geweld in de vorm van het blokkeren van een waterbron, waardoor mensen sterven van de dorst een vorm van geweld, omdat die tweede formulering ook passief geweld omvat. Ook het verbaal bedreigen van mensen met het dreigement een waterbron te blokkeren is dan een vorm van geweld, hoe zeer die bedreiging ook nep mag zijn. Het gevolg van de bedreiging is namelijk dat mensen niet meer in vrijheid een keuze kunnen maken.

Een echte libertariër vindt dus dat zijn vrijheid eindigt waar die van anderen begint. Want het kan niet zo zijn dat zijn eigen vrijheid belangrijker is dan de vrijheid van een ander.

Het inperken van de vrijheid van anderen is namelijk alleen mogelijk met geweld in welke vorm dan ook.

Vreemde libertariërs

Toch zie je tegenwoordig iets vreemds gebeuren er zijn allerlei mensen die zeggen het libertarisme aan te hangen, maar vervolgens vinden ze dat dat betekent dat zij alle vrijheid hebben om te doen wat zij willen en dat niemand daar tegenin mag gaan. Deze mensen vinden bijvoorbeeld dat zij werknemers een hongerloon mogen aanbieden voor werk in een arbeidsmarkt waar angst heerst. Waarna de werknemer de vrijheid heeft om te kiezen het werk niet uit te voeren. Of zo’n zogenaamde libertariër vindt dat hij het recht heeft om van de wetgever te eisen dat de belastingwetgeving in zijn voordeel wordt geschreven en dat hij daarvoor alle middelen die hij tot zijn beschikking heeft mag gebruiken. Ook als dat betekent dat de wetgever vervolgens allerlei andere wetgeving die armoede moet bestrijden daarvoor moet afbreken.

Dit soort libertariërs ziet echter niet dat zeggen dat je iets bent, betekent dat je goed nagedacht moet hebben over wat dat voor je gedrag betekent en hoe je het uit in gedrag.

Iemand die in een angst arbeidsmarkt een hongerloon aanbieden voor werk, is de ander niet vrij laten, maar misbruik maken van de angst die veel mensen kennen. Of van politici eisen dat zij belastingwetgeving aanpassen zodat jij minder belasting hoeft te betalen, onder de impliciete bedreiging dat je geen financiële bijdrage geeft aan een verkiezingscampagne, is de ander vrijheid ontnemen. Je maakt dan namelijk misbruik van de menselijke luiheid om als ze het eenmaal goed voor elkaar hebben, een gegarandeerde bijdrage aan de partijkas, niet op zoek te gaan naar nieuwe inkomstenbronnen.

Libertarisch

Tegenwoordig zijn er nogal al wat mensen die zich libertarisch noemen. De originele definitie van libertarisch is het recht om in vrijheid te doen en kiezen wat je wilt, zolang dat niet gepaard gaat met geweld. De tekortkoming in deze definitie is dat niet gedefinieerd is wat bedoeld wordt met geweld. Maar als je als libertariër eerlijk bent, dan gebruik je de omschrijving:

• "Mijn vrijheid eindigt, waar die van een ander begint."

Om je dagelijkse handelen te sturen. Want je kunt jezelf pas libertariër of libertarisch noemen als je gedrag laat zien dat je anderen dezelfde vrijheid gunt als jezelf. Een libertariër vindt dus dat zijn eigen vrijheid in evenwicht moet zijn met de vrijheid van anderen, je zou hem dus ook een vrijheidsevenwichtskunstenaar kunnen noemen.

Voetnoot:

1. Determinisme is het idee dat alles wat er gebeurt van tevoren vastligt.
2. Mutualisme heet in het Nederlands coöperatisme, iedereen heeft gelijke middelen om voor zichzelf te zorgen en werkt samen op basis van gelijkheid.