Politici spreekbuis van wie

Politicus en ambtenaar

Torentje premier

In Nederland bestaat de overheid uit twee onderdelen. Het ene onderdeel is de ambtenarij die zorgt dat het werk voorbereid en uitgevoerd wordt. Het andere onderdeel is de politiek, waarvan de leden gekozen worden. Van de politiek wordt verwacht dat ze met een visie op de toekomst komen en deze ter discussie stellen in het politieke debat, waar onder andere verkiezingsbijeenkomsten bij horen en vergaderingen van de tweede kamer der staten Generaal. Van de ambtenarij wordt verwacht dat ze de visie van hun politieke baas uitwerken in de vorm van informatie verzamelen en uitvoeringsvoorstellen doen.

⬇ Index

De Nederlandse overheid

Hoewel er al sinds jaar en dag beweerd wordt dat in Nederland de machten gescheiden zijn in de uitvoerende-, de rechterlijke- en wetgevende macht. Is dat eigenlijk maar gedeeltelijk waar. De wetgevende macht, in de vorm van de regering en de staten generaal, is namelijk direct gekoppeld aan de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Dit is een gevolg van twee menselijke eigenschappen.

⬇ Index

Netwerk

De eerste eigenschap is die van de menselijke wens om carrière te maken. Het gevolg daarvan is dat mensen uit bijvoorbeeld de uitvoerende macht lid worden van de wetgevende macht. Deze mensen nemen echter wel hun volledige netwerk opgebouwd in de jaren dat ze lid waren van de uitvoerende macht mee naar hun nieuwe positie. Dit wordt vaak zelfs als een voordeel gezien, omdat leden van de wetgevende macht behoefte hebben aan veel informatie om hun beslissingen te kunnen funderen in de werkelijkheid.

⬇ Index

Zekerheid

De tweede eigenschap is de menselijke behoefte aan zekerheid. Die behoefte leidt ertoe dat mensen uit de wetgevende macht voortdurend bezig zijn informatie te verzamelen over beslissingen die ze moeten nemen. De informatie die ze nodig hebben zoeken ze echter vaak bij leden van de uitvoerende- en rechterlijke macht en bij andere maatschappelijke partijen. Maar hun behoefte aan zekerheid zorgt ervoor dat ze de informatie gaan wegen. Het gewicht dat ze aan de informatie toekennen wordt echter bepaald door het vertrouwen dat ze hebben in de partij die de informatie levert. Zoals je de informatie van een autoverkoper maar voor 50% vertrouwt, omdat je weet dat hij er belang bij heeft die auto aan jou te verkopen.

⬇ Index

Netwerk en zekerheid

Die behoefte aan zekerheid en het eigen netwerk van leden van de wetgevende macht, zorgt ervoor dat ze meer vertrouwen hebben in de informatie vanuit hun eigen netwerk of van volledig onafhankelijke partijen. Dan gaat het dus om oud collega’s waarvan ze weten dat ze betrouwbaar zijn en wetenschappers die bekend staan als betrouwbaar. Maar wat mensen in dit soort situaties vergeten is dat niet alleen zij in een andere situatie zitten, ze zijn niet langer lid van de uitvoerende macht. Maar dat hun oud collega’s ook in een andere situatie terecht kunnen of zijn gekomen. Zo kan een oud collega die vroeger betrouwbaar was, nu bijvoorbeeld in een positie zitten waarin hij de belangen van zijn organisatie moet behartigen. Bijvoorbeeld als hij manager is geworden van een afdeling.

⬇ Index

De overheid

Binnen de Nederlandse overheid zijn er veel menselijke verbanden tussen de wetgevende, uitvoerende- en rechterlijke macht. Ten eerste omdat al die mensen die binnen die verschillende machten werkzaam zijn relaties met elkaar hebben. Ten tweede omdat mensen in de wetgevende macht voortdurend betrouwbare informatie zoeken. Waarbij ze gebruik maken van hun kennis van de betrouwbaarheid van hun informatie leveranciers om te bepalen hoe betrouw de geleverde informatie is. De scheiding der machten in Nederland is dus vooral een theoretische en afhankelijk van de ethische houding en het morele gedrag van de leden van de drie machten. Want in werkelijkheid is er een voortdurende uitwisseling van informatie tussen de drie machten.

⬇ Index

Politici als spreekbuis

Het gevolg van die voortdurende uitwisseling van informatie tussen de drie machten is dat de leden van de wetgevende macht, de politici, eigenlijk een soort spreekbuis worden van de twee andere machten. Het is tenslotte de informatie van de uitvoerende- en rechterlijke macht die leidt tot de uitspraken die politici doen. Zeker in die situaties waarin politici in samenwerking met

Politici

leden van de uitvoerende macht komen tot een nieuwe wet of een oordeel over een bepaalde situatie. Zoals een patiënt eigenlijk de spreekbuis is van een arts, als hij tegen zijn familie zegt dat hij de ziekte van … heeft omdat hij de symptomen heeft die bij die ziekte horen.

Aan de ene kant is dat natuurlijk niet erg, dat politici tot spreekbuis van de uitvoerende macht worden. Het is inherent aan het feit dat je wil dat politici zo goed mogelijk beslissingen nemen op basis van zoveel mogelijk informatie. Er schuilt echter een gevaar in deze situatie. Zeker als politici al langer meelopen en een groot netwerk opbouwen met mensen die ze blindelings vertrouwen. Het gevaar is dat ze steeds minder zelf bepalen of de informatie die ze krijgen betrouwbaar is en steeds meer de betrouwbaarheid van hun informant zullen projecteren op de informatie die ze van hem krijgen. Iets wat je niet wilt als je vindt dat politici in onafhankelijkheid tot een zo goed mogelijke beslissing moeten komen.

⬇ Index

Twee oplossingen

Voor deze situatie waar we tegenwoordig inzitten zijn er eigenlijk drie oplossingen. De eerste is politici verbieden langer dan vier of zes jaar lid te zijn van de wetgevende macht en hun een sterke ethische en morele opleiding geven. Deze oplossing is echter zeer onbetrouwbaar gebleken, omdat mensen in de loop der jaren nu eenmaal van mening veranderen en dus ook een ander idee krijgen van ethisch handelen.

Twee werkende oplossingen passen we eigenlijk al jaren toe, maar dan in de wetenschap. In de wetenschap moeten de leden aangeven hoe ze aan hun informatie komen en moeten ze aangeven wie hun betaalt voor hun werkzaamheden. Voor politici zou dat betekenen dat ze moeten aangeven van wie ze hun informatie krijgen, naast het feit dat ze zich laten controleren door de tweede- en eerste kamer van de staten generaal. Anders gezegd politici moeten openbaar maken wie ze in hun netwerk hebben benaderd om informatie over een bepaalde situatie te verzamelen. Dat maakt het niet alleen mogelijk om te zien of een politicus zijn beslissing neemt op basis van een te klein aantal informatiebronnen. Het maakt het ook mogelijk om vanuit de maatschappij corrigerend op te treden, door andere informatiebronnen aan te dragen.

Hoewel je op deze manier niet voorkomt dat politici spreekbuizen zijn van de uitvoerende- en/of rechterlijke macht, weet je wel van wie ze spreekbuizen zijn. Wat de controleerbaarheid van de kwaliteit van hun beslissingen kan verhogen, omdat je zelf kunt bepalen of hun informatiebronnen betrouwbaar zijn.

⬇ Index

Conclusie

Politici zijn gekozen om beslissingen namens ons allemaal te nemen. Daartoe worden ze iedere vier jaar gekozen door alle kiesgerechtigde burgers. Maar om die beslissingen te kunnen nemen informeren politici zich met behulp van werknemers van de overheid, ambtenaren, en andere partijen die informatie hebben. Het gevolg is dat politici spreekbuizen worden voor die informerende partijen. Maar waar die politici controleerbaar zijn en afgerekend kunnen worden, daar zijn hun informatiebronnen vrij om te doen wat ze willen. Hoewel politici proberen te voorkomen dat ze de speelbal worden van hun informatiebron, bijvoorbeeld door alleen informatie te halen bij partijen die zij betrouwbaar vinden. Is dat natuurlijk een illusie, want ook die informatiebron heeft belangen te behartigen. Ook al is dat soms niet meer dan zijn eigen illusie dat hij de waarheid in pacht heeft.

Die onzichtbaarheid van de informatiebronnen zorgt er eigenlijk voor dat politici de spreekbuis worden van die bronnen zonder dat de kiezer dat kan beoordelen. Het zou dus goed zijn als politici bekend maken bij wie ze hun informatie halen, zodat de kiezer kan beslissen of hij die informatie vertrouwt of misschien zelfs betere informatiebronnen kan adviseren. Want de kwaliteit van de beslissingen die politici nemen wordt voor een deel al gecontroleerd door het debat in de tweede en eerste kamer van de staten generaal.