Hoe werkte de Atheense democratie in de Klassieke Oudheid

Inleiding

Het klassieke Griekenland is de plek waar de democratie is uitgevonden. Letterlijk betekent het woord ‘’het volk heeft de macht’’. De democratie is echter niet in één dag ontstaan. Er zijn jaren voorbijgegaan voordat een groot deel van de Atheense burgers mee mocht praten over het bestuur van de stad. De eerste stap naar democratie werd gezet door wetgever Solon in 594 voor Christus. Hij deelde de bevolking in vier klassen in op basis van vermogen en afkomst. Hij zorgde ervoor dat de mensen uit de twee bovenste lagen politieke functies mochten krijgen en de armere Athener mee mocht praten in de volksvergadering. Vanaf toen zijn er meerdere organen ingesteld die de democratie moesten bevorderen.

De Raad van 500

In het jaar 507 voerde leider van Athene Kleisthenes De Raad van 500 (Grieks: Βουλή) in. Deze Raad vormde het dagelijks bestuur van de stad. Om ervoor te zorgen dat niemand te veel macht kon krijgen, wisselde de Raad jaarlijks van samenstelling. Een andere regel was dat een burger hooguit twee keer in zijn leven in de Raad zitting mocht hebben.

Voor een eerlijke samenstelling van de Raad verdeelde Kleisthenes Attika, het eiland waarop Athene ligt, op in 10 eenheden. Iedere mannelijke burger ouder dan 30 jaar mocht zich namens zijn eenheid kandidaat stellen voor de Raad. Uiteindelijk werden uit iedere eenheid geheel willekeurig 50 mannen gekozen. Deze 10 keer 50 mannen vormden samen de 500 leden van de Raad.

De Raad vergaderde iedere dag, behalve op feestdagen. Hun taken waren het voorbereiden van de agenda van de Volksvergadering en de Volksvergadering van adviezen voorzien. Ook moesten ze de gemaakte besluiten van de Volksvergadering uitvoeren. Een andere taak van de Raad was het ontvangen van belangrijke personen, zoals gezanten uit andere steden of de winnaars van de Olympische Spelen. Wanneer hun zittingsperiode voorbij was, legden ze verantwoording voor hun daden af in de Volksvergadering.

Natuurlijk is het haast onmogelijk om met 500 mensen tegelijk te vergaderen en besluiten te nemen. Daarom bestond het dagelijkse bestuur van de Raad uit 50 personen; alle personen uit één eenheid. Iedere eenheid vormde 1/10^e deel van het jaar het dagelijks bestuur.

De Volksvergadering

De uiteindelijke politieke beslissingen werden gemaakt door de Volksvergadering (Grieks: Εκκλησιά). Iedere mannelijke burger van Athene mocht in principe deelnemen aan de Volksvergadering, mits hij ouder was dan 20 jaar en zijn dienstplicht had vervuld.

De Volksvergadering werd zo’n 40 keer per jaar bijeengeroepen. Zij namen op die bijeenkomsten belangrijke besluiten op politiek, militair, economisch en cultureel gebied. Voor zeer belangrijke beslissingen, zoals het verbannen van een burger of een oorlogsverklaring, moest minimaal 10 procent van de leden van de Volksvergadering aanwezig zijn, wat neerkwam op 6.000 man. Vaak werd dit aantal niet gehaald, aangezien een burger een hele dag kwijt was wanneer hij mee wilde vergaderen, en dus ook de inkomsten van die dag kwijt was. Daarom werden burgers vanaf 400 voor Christus betaald om aanwezig te zijn bij de vergaderingen.

Vormen van rechtspraak

Ostracisme

Wanneer de volksvergadering van mening was dat leiders te machtig werden en de democratie bedreigden, kon eens per jaar een ostracisme worden gehouden. Bij een ostracisme kon één leider voor een periode van tien jaar uit Athene verbannen worden. Ieder aanwezig lid van de volksvergadering, zoals gezegd minimaal 6.000, schreef de naam van zijn ‘’kandidaat’’ op een potscherf. De persoon wiens naam het meest werd opgeschreven, werd verbannen. Het ostracisme werd niet vaak toegepast.

Juryrechtspraak

Naast de Raad en Volksvergadering was er nog één ander orgaan erg belangrijk voor de Atheense democratie: de juryrechtbank. Burgers konden via de juryrechtbank besluiten van de volksvergadering aanvechten. Hier werd vaak gebruik van gemaakt.

Een groot verschil met de rechtspraak van nu, was dat de rechtspraak in handen was van amateurs. Er waren geen professionele rechters, aanklagers of iets als een advocaat. Iedereen hield zijn eigen pleidooi en moest zichzelf verdedigen. In een Atheense jury zaten minimaal 201 mensen. Burgers die werden gekozen om zitting te nemen in de juryrechtbank kregen hiervoor een vergoeding. Jaarlijks werden 6.000 burgers gekozen. Door middel van loting werd dagelijks een andere jury samengesteld.

Conclusie

De democratie van Athene bestond uit verschillende onderdelen. Het belangrijkste onderdeel was de Volksvergadering: het orgaan dat de besluiten nam. De Raad van 500 had als taak om deze besluiten uit te voeren. Deze organen werden vaak van samenstelling gewisseld, om de macht zo eerlijk mogelijk te verdelen.

Ook de rechtspraak was op een eerlijke manier geregeld. Atheense burgers werden gevraagd om deel uit te maken van een jury. Iedere dag wisselde de jury van samenstelling.