Sociale kaart voor gezonde wijk aanpak

Wat is een sociale kaart?

Een sociale kaart verzamelt informatie over maatschappelijke organisaties en initiatieven. Dan kun je denken aan informatie over werk, opvoeding, administratie, wonen, zorg en welzijn. De naam sociale kaart doet vermoeden dat het om een daadwerkelijke kaart gaat, maar vaak is het een lijst, website of boekje. De sociale kaart wordt vaak gemaakt door een gemeente of door organisaties die werken in een buurt of wijk. Het is een digitale wegwijzer die antwoord geeft op vragen als ‘hoe vind ik passend werk’, ‘wie kan me helpen bij administratie’, of ‘wat is er te doen in mijn wijk?’.

Wie gebruikt een sociale kaart?

De sociale kaart wordt vaak gemaakt voor een specifieke buurt of wijk. Het komt ook wel eens voor dat de sociale kaart voor een stad wordt gemaakt, waarbij je kan selecteren op buurt of wijk. Enerzijds wordt de sociale kaart gebruikt door professionals die bewoners op weg willen helpen, maar ook van elkaar willen weten wie welke diensten aanbiedt. Anderzijds wordt de sociale kaart gebruikt door bewoners, die zelf op zoek gaan naar een passend aanbod voor de vraag die ze hebben. 

Wat is een gezonde wijk aanpak?

Iedereen wil zich graag energiek en fit voelen. Zowel mentaal als fysiek, maar ook in werk, omgeving en in je eigen wijk. Daar kun je hulp bij krijgen van verschillende organisaties die in de wijk werkzaam zijn. In 2015 zijn er drie grote decentralisaties geweest. Dat betekent dat de uitvoering van drie wetten (Jeugdwet, Participatiewet en WMO) van de landelijke overheid naar de gemeente zijn gegaan. De WMO staat voor Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Daarin wordt bepaald in hoeverre je aanspraak maakt op professionele zorg. Sinds deze decentralisatie, zijn veel organisaties lokaler gaan werken, vaak op wijkniveau. Gezondheid is hierin een belangrijk thema. Vele gemeenten, maar ook organisaties zoals huisartsenpraktijken, maken analyses van de wijk om de gezondheid van haar bewoners in beeld te krijgen. Vervolgens wordt er een plan gemaakt om de gezondheid van de bewoners te verbeteren. Vaak heet dit een Gezonde Wijk Aanpak.

Voorbeelden van een Gezonde Wijk aanpak in Nederland

In Nederland zijn er diverse voorbeelden. Zo zijn er de Gezonde Wijk Alliantie, GEZ netwerken (Geïntegreerde Eerstelijns Zorg), Gezonde Wijk Netwerk.  Het Loket Gezond Leven van de Rijksoverheid schrijft veel over de Gezonde Wijk Aanpak.

De manier waarop organisaties in een wijk omgaan met gezondheid verschilt per wijk, stad en gemeente. Ook het tijdspad waarin een Gezonde Wijk Aanpak wordt gemaakt verschilt. Zo is zorgorganisatie Rijncoepel in Noord Holland bezig met een landelijk traject Gezonde Zorg, Gezonde Regio. In Leidsche Rijn in Utrecht is een samenwerkingsverband opgezet, de Gezonde Wijk Alliantie, waarin een samenwerkingsverband is opgezet tussen organisaties in de wijken Leidsche Rijn en Vleuten-de Meern. In Utrecht Overvecht is Overvecht Gezond opgezet vanuit huisartsen en buurtteams.

Waarom een Sociale Kaart voor de Gezonde Wijk Aanpak?

In een Gezonde Wijk Aanpak is er sprake van vraag en aanbod. De vraag komt voort uit bewoners die gezonder willen leven. Denk bijvoorbeeld aan vragen als ‘waar vind ik fysiotherapie’ of ‘met wie kan ik regelmatig wandelen?’. Het aanbod komt voort uit organisaties of bewonersinitiatieven. Zoals de lokale fysiotherapeut of een wandelclub voor senioren. Om te zorgen dat het aanbod goed vindbaar is op de verschillende gezondheidsvragen, kan een Sociale Kaart worden opgesteld. In het artikel ‘Hoe maak je een Sociale Kaart kun je lezen hoe dit werkt. Vanuit het thema Gezondheid kun je ook een Sociale Kaart opstellen, om te gebruiken in de Gezonde Wijk Aanpak. Alle deelnemers aan de Gezonde Wijk Aanpak kunnen hierin hun aanbod vindbaar maken. Dat is handig voor bewoners die zelf op zoek gaan. Maar het kan ook handig zijn voor professionals die bewoners kunnen doorverwijzen. Zo kan een huisarts bijvoorbeeld zoeken naar beweging voor senioren of fysiotherapie voor sporters.

Wie neemt er deel in een Gezonde Wijk aanpak?

Een Gezonde Wijk Aanpak kent veel verschillende type deelnemers, afhankelijk van de doelstelling. Vaak wordt het initiatief genomen door een huisartsenpraktijk of meerdere huisartsen die samenwerken. Dan wordt er een netwerk opgebouwd, bestaande uit drie lagen:

  1. Een basislaag met de huisarts, apotheek, fysiotherapie en diëtist:

    • Dit wordt in sommige steden een Geïntegreerde Eerstelijns Zorg samenwerking genoemd (GEZ). In Utrecht zijn in diverse wijken GEZ netwerken opgezet.

  2. Een uitbreiding met aanvullende zorgverleners en ketenpartners:
    • Dit zijn vaak zorgaanbieders waar de huisarts naar kan doorverwijzen
    • Dat kan de thuiszorgorganisatie, een GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg), of pedicure zijn
    • In Arnhem is bijvoorbeeld het netwerk
  3. Overige aanbieders van zorg, welzijn en bewonersinitiatieven in de wijk:
    • Bv. Andere zorgaanbieders zijn in de wijk die bijvoorbeeld zelfstandig werken
    • Bv. Welzijnsorganisaties weten vaak waar sociale activiteiten worden georganiseerd
    • Bv. Bewonersinitiatieven zoals een moestuinclub, wandelclub of fietsclub

Ontwikkelingen in de Gezonde Wijk Aanpak

De Gezonde Wijk Aanpak is in elke wijk anders. Daardoor ontstaan ook vernieuwingen. Sommige vernieuwingen worden landelijk toegepast, andere alleen lokaal. Enkele belangrijke ontwikkelingen zijn Welzijn op Recept, GGZ in de Wijk en het 6D Model van positieve gezondheid.

Welzijn op Recept

Huisartsen kunnen doorverwijzen naar andere zorgaanbieders, zoals de fysiotherapeut. Maar het kan ook zijn dat bewoners juist meer gebaat zijn bij sociale oplossingen. Dan kun je denken aan meer contact met anderen, meedoen met activiteiten of vrijwilligerswerk doen. Een Huisarts kan een patiënt dan doorverwijzen naar een oplossing die geboden wordt door een lokale welzijnsorganisatie. Lees hier meer over Welzijn op Recept op de website van MOvactor

GGZ in de wijk

GGZ staat voor Geestelijke Gezondheidszorg zoals een psycholoog. Er wordt onderscheid gemaakt tussen Basis-GGZ en Gespecialiseerde Zorg. GGZ Nederland legt hier het verschil uit. Het is jarenlang zo geweest, dat grote GGZ organisaties centraal in een stad gevestigd zijn. Patiënten gingen daar naar toe voor hun behandeling. En in sommige gevallen verblijven ze daar ook tijdelijk. GGZ in de wijk is een beweging waarin patiënten thuis hun psychische zorg ontvangen of dichtbij naar een GGZ specialist gaan. Hierdoor kunnen de GGZ specialisten makkelijker met elkaar overleggen. Ook weten ze beter wat er in de wijk van de patiënt leeft en speelt. Zo kunnen ze bijvoorbeeld doorverwijzen naar een activiteit in het buurthuis om mensen te ontmoeten, als een patiënt zich eenzaam voelt. In Utrecht wordt een pilot gedraaid met GGZ in de Wijk in 2 wijken Lunetten en Overvecht.

6D Model

In 2014 introduceerde Machteld Huber in haar proefschrift de term Positieve Gezondheid en het daarbij horende 6D Model. Ze definieert gezondheid niet alleen maar als de fysieke gezondheid, maar zes dimensies waarin er naar gezondheid gekeken kan worden:

  • lichaamsfuncties: medische feiten, medische waarnemingen, fysiek functioneren, klachten en pijn, energie

  • mentale functies en -beleving: cognitief functioneren, emotionele toestand, eigenwaarde/zelfrespect, gevoel controle te hebben, zelfmanagement en eigen regie, veerkracht

  • spiritueel/existentiële dimensie: zingeving/meaningfulness, doelen/idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie

  • kwaliteit van leven: kwaliteit van leven/welbevinden, geluk beleven, genieten, ervaren gezondheid, lekker in je vel zitten, levenslust, balans

  • sociaal maatschappelijke participatie: sociale en communicatieve vaardigheden, betekenisvolle relaties, sociale contacten, geaccepteerd worden, maatschappelijke betrokkenheid, betekenisvol werk

  • dagelijks functioneren: basis Algemeen Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL), instrumentele ADL, werkvermogen, health literacy.

Deze ontwikkelingen maken dat het aantal partijen dat betrokken is bij een Gezonde Wijk Aanpak, steeds groter wordt. Naast zorgorganisaties zoals een huisarts, worden steeds vaker welzijnsorganisaties en bewonersinitiatieven betrokken. Om elkaar goed te vinden en samenwerking makkelijker te maken, helpen deze 6 criteria bij het opstellen van een Sociale Kaart voor een Gezonde Wijk:

Sociale Kaart voor Gezonde Wijk; 6 criteria

  • Laag voor professionals

Zorg voor een omgeving waar professionals zichzelf en hun organisaties kunnen presenteren. Denk hierbij vooral aan de eerste en tweede laag uit bovengenoemde 3 lagen van deelnemers: de Basislaag en Ketenpartners.

  • Laag voor bewoners

Iedere bewoner wil graag gezond zijn. Zorg dat het aanbod voor een gezonde leefstijl volgens het 6D model goed vindbaar is in de wijk. Bewoners zullen zoeken op categorie, bv huisarts, maar ook breder, bv op beweging. Als je een digitale sociale kaart maakt, kun je op verschillende manieren de informatie zichtbaar maken. Kijk eens bij het artikel over online wijkplatforms.

  • Activiteiten

Wat is er te doen in de wijk rondom gezondheid? Maak de activiteiten die het netwerk aanbiedt zichtbaar. Dat kan een wandelgroep zijn, georganiseerd door bewoners. Maar ook het gratis inloopspreekuur van de fysiotherapeut. Activiteiten zorgen naast dat bewoners naar buiten gaan, ook voor ontmoeting en sociale contacten.

  • Producten en Diensten

Wie biedt wat aan? Voor professionals onderling is het handig om het specifieke aanbod van producten en diensten van elkaar te weten. Geeft er iemand naast fysiotherapie ook specifiek Mensendieck of Cesar? Dan kun je als huisarts zijnde, bewoners daar naar doorverwijzen. Dit kun je ook kwijt in de beschrijving van je organisatie. Maar door producten en diensten als apart onderdeel op te nemen, kunnen zowel professionals als bewoners sneller zoeken. Daarnaast weet je zo snel of iemand hetzelfde aanbiedt als je zelf een product of dienst wilt beginnen.

  • Vraag - Aanbod

Wie gaat er mee tennissen? Of helpt me gezonder te eten? Bewoners kunnen allerlei vragen rondom gezondheid stellen. Maar soms stellen ze de vraag niet en komt de wens boven water in het gesprek met de huisarts. Dan is het handig als je in je Gezonde Wijk Aanpak en de Sociale Kaart voor de Gezonde Wijk een onderdeel voor vraag- en aanbod opneemt. Je zou zelf onderscheid kunnen maken tussen een openbaar gedeelte voor bewoners en een besloten gedeelte voor professionals.

Voorbeeld: Sociale Kaart voor Gezonde Wijk

Een mooi voorbeeld van zowel een privé omgeving voor bewoners als een openbare omgeving voor de hele wijk is de samenwerking tussen Pazio en WijkConnect. Pazio ontwikkelt een patiëntenportaal. Daar kunnen bewoners inloggen en hun patiëntgegevens vanuit de huisarts inzien. Ook kunnen ze chatten met het buurtteam over zorgvragen. Vanuit het patiëntenportaal is ook een link naar het openbare online wijkplatform WijkConnect. Bewoners kunnen daar activiteiten en initiatieven rondom gezondheid in de wijk zien. En zelf online een initiatief toevoegen.