Een wijknetwerk is een verzameling van organisaties en initiatieven die samenwerken in een wijk. Dat kan ook in een buurt, gebied, dorp of stad zijn. Vaak is het doel van een wijknetwerk is om een plezierige woonomgeving te creëren voor bewoners. Maar het kan ook zijn om organisaties en professionals in de wijk beter samen te laten werken. Hieronder een aantal veel voorkomende doelstellingen. Bij elke doelstelling hoort ook weer een andere doelgroep. Door hier een keuze in te maken, voordat je een wijknetwerk gaat opzetten, wordt het makkelijker om de juiste personen, organisaties en initiatieven te benaderen voor je wijknetwerk.

Vergelijkbare termen

Een aantal andere termen voor wijknetwerken zijn Civil Society (netwerk van bewoners in een wijk), Wijkalliantie, Wijkcoöperatie of buurtcoöperatie, Wijkambassadeurs, Wijk community, Wijkplatform, Wijkvereniging, Dorpsvereniging. Websites zoals de LSA en Movisie schrijven veel over wijknetwerken.

Doelen en doelgroepen van een wijknetwerk

Een wijknetwerk bestaat uit mensen. Die mensen kunnen verschillende rollen hebben. De rollen die voor kunnen komen staan hieronder. Lees verder voor toelichting en voorbeelden.

• Bewoners of bewonersinitiatieven

• Zorg professionals
  (zoals wijkverpleging, wijkteam of huisarts)

• Welzijn professionals
  (zoals opbouwwerker, vrijwilligers organisaties of mantelzorg organisaties)

• Woningcorporaties of woonvoorzieningen
  (zoals beheerders, verhuurders of buurtcoaches)

• Gemeentelijke professionals
  (zoals gebiedsmanagers, wijkadviseurs of gebiedsnetwerkers)

• Veiligheids professionals
  (zoals wijkagent, politie of aanspreekpunt keurmerk veilig ondernemen)

• Ondernemers
  (zoals een zzp netwerk, ondernemersvereniging of winkeliersvereniging)

Het doel van je wijknetwerk bepaalt vervolgens wie je het beste kunt betrekken. In deze tabel vind je een vereenvoudigd overzicht van welke rollen bij welke doelen horen:

De doelstellingen worden onder de tabel kort toegelicht:

Goede Zorg

Het doel van Goede Zorg is dat iedere bewoner in de wijk de zorg krijgt waar hij of zij recht op heeft. Dat hoeft niet altijd professionele of betaalde zorg te zijn. Goede Zorg kenmerkt zich door 3 lijnen; nuldelijnszorg, eerstelijnszorg en tweedelijnszorg.

Nuldelijnszorg

Nuldelijns zorg kenmerkt zich doordat dit type zorg onbetaald is en door vrijwilligers wordt gedaan. Sinds de decentralisatie van de WMO wet in 2015 (Wet Maatschappelijke Ondersteuning), hebben gemeenten de verantwoordelijkheid gekregen van de Nederlandse overheid, om zorg in te zetten voor haar bewoners. Er is minder budget, waardoor er een grotere verantwoordelijkheid bij bewoners zelf en het netwerk van deze bewoners is komen te liggen. Dat betekent dat er vaak wordt gekeken of er iemand in het eigen netwerk kan helpen, dat heet mantelzorg. Het kan ook zijn dat er een vrijwilliger wordt gevonden, dat wordt informele zorg genoemd. (Lees meer over informele zorg op de website van Movisie)

Beide zijn vormen van onbetaalde zorg en wordt ‘preventief’, ‘nuldelijnszorg’ of ‘sociale basis’ genoemd.

Eerstelijnszorg

Als er een huisarts of bijvoorbeeld wijkverpleging nodig is, wordt dat ‘basiszorg’ of ‘eerstelijnszorg’ genoemd. Deze zorg is direct toegankelijk maar wel professioneel en daarmee betaald.

Tweedelijnszorg

Tot slot is er specialistische zorg of ‘tweedelijnszorg’, hier dient naar te worden doorverwezen door bijvoorbeeld een huisarts. Dat kan een behandeling in een ziekenhuis door een specialistisch arts zijn, maar ook bijvoorbeeld een psycholoog die in de Geestelijke Gezondheids Zorg (GGZ) werkt.

Meer informatie

Bekijk hier hoe de gemeente Utrecht de 3 lijnen definieert als 3 sporen. Of lees hier de verschillen tussen de 3 vormen van zorg op de website van de Rijksoverheid. Voor het opstellen van een goed wijknetwerk met als doel Goede Zorg, heb je voor de 3 lijnen de betrokkenheid van bewoners(vrijwilligers), zorgprofessionals, welzijnsprofessionals en gemeente nodig.

Burenhulp en informele zorg

Het doel van Burenhulp en Informele Zorg is dat de éérste van de 3 zorglijnen goed wordt ingezet in een wijk; de nuldelijnszorg of de zorg verleend door vrijwilligers. Dat kunnen familie of vrienden zijn (mantelzorg) of vrijwilliger bewoners in de wijk of buurt (informele zorg). Doordat de budgetten voor professionele zorg afnemen, wordt er een steeds groter beroep gedaan op burenhulp en informele zorg. Hier zijn 2 vormen in:

• Flexibele hulp

• Vaste hulp

Flexibele hulp is tijdelijk van aard, bijvoorbeeld het helpen bij een verhuizing of iemand naar het ziekenhuis brengen.

Vaste hulp is vorm waarin je voor langere tijd betrokken bent bij een bewoners die hulp nodig heeft. Je bent bijvoorbeeld een maatje om mee te sporten, een wekelijks sociaal contact of een vaste vrijwillige hulp in de huishouding.

Om deze vorm goed te organiseren in de wijk, heb je zowel inzicht nodig in welke bewoners iets voor een andere willen betekenen, als inzicht in welke bewoners behoefte hebben aan zorg of hulp in de wijk. Lees hier hoe je burenhulp kunt opzetten in je wijk.

Voor het opstellen van een goed wijknetwerk met als doel Burenhulp en Informele zorg, heb je een grote betrokkenheid van bewoners nodig. Maar ook de professionele ondersteuning van Welzijnsprofessionals om vrijwilligers te coördineren. Tot slot helpt het om Zorgprofessionals betrokken te hebben, zodat zij kunnen doorverwijzen naar burenhulp of kunnen inspringen, als er meer zorg nodig is dan de vrijwillige hulp kan bieden.

Veilig wonen

Het doel van Veilig Wonen is dat niet alleen de woningen veilig zijn, maar ook de woonomgeving voor iedere doelgroep op ieder moment van de dag. Elke wijk of buurt heeft een andere samenstelling van huizen, infrastructuur en bewoners. Daarmee heeft ook elke wijk of buurt andere plekken die onveiliger zijn of aanvoelen dan anderen. Om hier aandacht aan te besteden, wordt vaak een samenwerking gestart tussen de Woningcorporaties, Gemeente en Politie. In Nederland wonen 4 miljoen mensen in 2,4 miljoen huurhuizen van woningcorporaties (bron: Woningwet 2015, Aedes). Op 1 juli 2015 is de nieuwe Woningwet ingegaan. Daarin staat onder andere dat huurders mee mogen beslissen over de toekomst van de huurwoningen. Of er verbouwd moet worden. Of geïnvesteerd bijvoorbeeld. Of als woningcorporaties willen fuseren. Ook staat in de nieuwe Woningwet dat Woningcorporaties duidelijke afspraken met Gemeenten maken over de inzet van woningen en toezeggingen van woningen aan toekomstige huurders. Huurders, Woningcorporaties en Gemeenten dragen ook samen zorg voor de veiligheid. Daarbij wordt ook Politie betrokken, vaak is dat de Wijkagent. Samen bespreken ze hoe onveilige situaties kunnen worden aangepakt en wie daarvoor verantwoordelijk is.

Voor het opstellen van een goed wijknetwerk voor Veilig Wonen heb je Bewoners, Woningcorporaties, Gemeente én Politie nodig. Samen houd je goed zicht op onveilige situaties, kun je deze snel communiceren en afspraken maken over het oplossen ervan.

Ondernemen in de wijk

Het doel van Ondernemen in de Wijk is dat er een goed klimaat is om zelf een bedrijf te starten of samen te werken met andere ondernemers in de wijk. Ondernemen in de wijk kent een aantal vormen:

ZZP netwerken

Nederland telt 1 miljoen ZZPers (bron: CBS). Veel ZZP-ers werken vanuit huis. Om elkaar te helpen ondernemen, vormen veel ZZPers een ZZP netwerk in hun buurt, wijk of stad. Een voorbeeld is ZOLO in Utrecht (Zelfstandig Ondernemers Lombok en Omgeving). Het netwerk kent bijna 80 leden en komt iedere maand bij elkaar.

Winkeliersverenigingen

Als er veel winkeliers gevestigd zijn dicht bij elkaar, wordt vaak een winkeliersvereniging opgericht. Dat kan vanuit een winkelcentrum, maar ook een straat waarin veel winkeliers gevestigd zijn. Het doel van een winkeliersvereniging is hoofdzakelijk om samen meer klanten aan te trekken. Maar het helpt ook bij het samen veilig ondernemen, bijvoorbeeld vanuit het Kenmerk Veilig Ondernemen. En als winkeliersvereniging ben je een georganiseerd aanspreekpunt voor gemeente. Je hebt meer draagvlak om bijvoorbeeld te investeren, het gebied te promoten of een verbouwing in goede banen te leiden.

Zorgcoöperatie

Een zorgcoöperatie gevormd door professionele zorgverleners die in een wijk, stad of gebied werken. Het doel van een zorgcoöperatie is om bewoners betere zorg te kunnen leveren, doordat de zorgverleners elkaar goed kennen en samenwerking. De samenstelling van elke zorgcoöperatie verschilt. Bekijk hier een voorbeeld van de Zorgcoöperatie Nijmegen of Austerlitz zorgt.

Bewonersbedrijf

Een bewonersbedrijf, of wijkbedrijf, is een bewonersinitiatieven dat geprofessionaliseerd is. Dat betekent, dat het een geregistreerde organisatie is geworden die zelf inkomsten genereert. Bewonersbedrijven zijn er in verschillende vormen. In Amersfoort zijn bewoners onder de naam Kruiskamp Onderneemt in een oud schoolgebouw gestart met een bewonersbedrijf. Ze verhuren ruimtes, organiseren activiteiten en stimuleren ondernemerschap. Verschillende vormen van bewonersbedrijven vind je op de website van het Landelijke Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA).

Voor het opstellen van een goed wijknetwerk voor Ondernemen in de Wijk is het van belang dat je (ondernemende) bewoners en gevestigde ondernemers betrekt. De verhouding van deze twee groepen wordt bepaald door de inzet van bovenstaande doelen. Het betrekken van Gemeente kan handig zijn om bijvoorbeeld vergunningen te krijgen, een verbouwing te realiseren of ondersteuning of budget te krijgen.

Wijkcoöperatie of bewonersnetwerk

Een andere belangrijke ontwikkeling is de de groter wordende rol van bewonersinitiatieven. Bewoners pakken hiermee samen de handschoen op om iets te organiseren in hun wijk. Dat kan verschillende doelen hebben. Bijvoorbeeld om onderlinge hulp te kunnen bieden aan buren (buurtcoöperatie Wederzijds in Utrecht). Of om gezamenlijk activiteiten op te pakken (BoLoBoost in Amsterdam Bos en Lommer). De LSA, het Landelijke Samenwerkinsverband van Actieve bewoners, bundelt deze initiatieven en helpt ervaringen delen onderling.

Steeds meer gemeenten stellen bewonersinitiatieven in staat om mee te denken over gemeentelijke vraagstukken. Dat heet Right to Challenge; het recht om een gemeente uit te dagen. Oorspronkelijk is Right to Challenge in Engeland gestart (lees hier de oorsprong). Het kan zijn dat een bewonersinitiatief of wijkcoöperatie uitgroeit tot een professionele organisatie die door de gemeente als een volwaardige partij wordt gezien. Twee voorbeelden hiervan zijn Zorgverslimming in Leidsche Rijn en de Kracht van Zuilen in Utrecht. Steeds vaker worden ook online middelen ingezet voor deze vorm van bewonersgestuurde organisaties. Ze vinden en versterken elkaar via bijvoorbeeld een online wijkplatform of digitaal dorpsplein.

Het voordeel van bewonersinitiatieven of wijkcoöperaties is dat ze heel lokaal georiënteerd zijn. Ze kennen de bewoners goed. En weten wat er leeft en speelt.

Voor het opstellen van een wijknetwerk met als doel Wijkcoöperatie, bewonersnetwerk of bewonersinitiatief is het van belang dat bewoners betrokken zijn. Maar ook dat professionals goed op de hoogte zijn van deze initiatieven en ze als volwaardige partij worden gezien.

Vaak zijn welzijnsorganisaties dan ook goed betrokken, alsmede gemeente. Zodat je samen voor een leefbare wijk kunt zorgen. Het inzichtelijk maken hiervan kan door deze groep een plek te bieden bij het opstellen van de Sociale Kaart van de wijk.

4 Stappen om een wijknetwerk op te zetten

1) Bepaal je doel

Een goed wijknetwerk heeft een duidelijk doel. Dat kan één van bovenstaande doelen zijn, maar ook een combinatie. Combineer bijvoorbeeld Ondernemen in de wijk met Veilig Wonen. Dan kan het zijn dat je in een winkelcentrum met daarboven appartementen en daaromheen woningen, samen om tafel gaat om aan de veiligheid van wonen én winkelen te werken.

2. Kies je ambassadeurs

Een succesvol Wijknetwerk bestaat uit mensen die zich gezamenlijk inzetten voor een gekozen doel. Bij het kiezen van je doelgroep, ga je ambassadeurs werven die die doelgroep kunnen vertegenwoordigen. Neem als voorbeeld Burenhulp. Dan heb je een aantal bewonersambassadeurs nodig die de verbindende schakel zijn naar alle bewoners in de buurt of wijk. Het betrekken van een professionele ambassadeur vanuit een Welzijnsorganisatie helpt om ondersteuning te krijgen of meerdere partijen aan te haken. Tot slot kan een ambassadeur vanuit de gemeente helpen om de juiste ingangen naar financiering, promotie of andere partner organisaties te vinden/

Zorg ervoor dat iedere ambassadeur contactpersoon is en verantwoordelijk voor een specifiek onderdeel van je wijknetwerk en help elkaar daarbij.

3. Bepaal je kanalen

Een wijknetwerk valt of staat met goede communicatie. Laat zien wat je plannen zijn, hoe je die realiseert en welke resultaten je boekt. Zoek daar een passend communicatiemiddel bij. Doorgaans kun je kiezen uit:

• Offline: een boekje, flyer, poster of wijkkrant

• Online: een social media groep, wijkwebsite of buurtcommunity of whatsapp groepen

• Fysiek: ontmoetingen, bijeenkomsten en vergaderingen

Je kunt ook een combinatie kiezen, afhankelijk van wat je wilt communiceren in welke fase. In het voorbeeld van Ondernemen in de Wijk kun je een wijkwebsite oprichten om alle ondernemers zichtbaar te maken. Je kunt daar een activiteitenkalender aan koppelen om bewoners te bereiken en te stimuleren zelf ook iets te organiseren. Die activiteitenkalender kun je in printformaat uitbrengen en verspreiden door de wijk.

Lees meer over kanalen in het artikel Wat is een Online Wijkplatform

4. Blijf in gesprek en innoveren

Veel organisaties die beginnen met een Wijknetwerk besteden veel tijd en geld aan het opzetten ervan. Daarbij wordt vaak het zichtbaar maken en het verduurzamen vergeten. Behoeften van mensen zullen veranderen. Communicatiemogelijkheden ook. Ambassadeurs zullen met ideeën voor verbetering komen.

Daarom is het belangrijk dat je met elkaar afspreekt om het Wijknetwerk  te blijven ontwikkelen en verbeteren. Luister goed naar elkaar, doe gebruikersonderzoek en blijf praten met elkaar als ambassadeurs én naar de daadwerkelijke doelgroep en gebruikers. Luister naar hun wensen en kijk naar de mogelijkheden om online en offline met elkaar te verbinden. Blijf nieuwsgierig en denk out of the box om met elkaar het beste resultaat neer te kunnen zetten.

Conclusie

Een goed wijknetwerk heeft een duidelijk doel en een goed gekozen doelgroep. De juiste mensen zijn betrokken als ambassadeur vanuit hun rol als bewoner of professional. Het wijknetwerk wordt inzichtelijk gemaakt zodat iedereen zichzelf kan informeren. Belangrijke ontwikkelingen zoals hierboven besproken rondom Goede Zorg, Burenhulp, Veilig Wonen, Ondernemen in de wijk of Bewonersnetwerken kunnen ook gecombineerd worden in je buurt of wijk.